تبیین تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان (مطالعه موردی: دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم شهر مهریز)

الموضوعات : مطالعات جامعه شناختی شهری

ابوالفضل پورگنجی ¹ (مربی گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسنده مسئول). )
منوچهر علی نژاد ² (استادیار گروه مددکاری و سیاست‌گذاری اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران. )

تاريخ الإرسال : 20 الثلاثاء , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 14 الأربعاء , جمادى الثانية, 1445 تاريخ الإصدار : 14 الثلاثاء , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: اعتماد اجتماعی, دین‌داری, دانش‌آموز, مدرسه, مهریز,

ملخص المقالة :

اعتماد اجتماعی یکی از بنیادی‌ترین عناصر استحکام و همبستگی جوامع است. این مسئله در بین دانش‌آموزان که نسل‌های آتی هر جامعه‌ای هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از عواملی که با توجه به نظام فرهنگی-ارزشی حاکم بر جامعه ایرانی نقشی پررنگ در اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان دارد، دین‌داری است. بر این اساس، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان پرداخت. روش تحقیق از نوع پیمایش بود. جامعه آماری، دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم شهر مهریز بودند که تعداد 250 نفر از آن‌ها با استفاده از شیوه نمونه‌گیری طبقه‌ای متناسب حجم انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌های پژوهش پرسشنامه بود. یافته‌های پژوهش نشان داد که سطح اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان بالاتر از حد متوسط است. اعتماد اجتماعی در بین دانش‌آموزان پسر به‌طور معناداری بالاتر از دانش‌آموز دختر است. برآورد رگرسیون خطی بیانگر این است که اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان برابر با مقدار (40/0 = Beta) و به لحاظ آماری معنادار است. با این حال، تفاوت معناداری بین دانش‌آموزان پسر و دختر به لحاظ میزان اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی وجود ندارد. به عبارت‌دیگر، متغیر جنس اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی را تعدیل نمی‌کند.

المصادر:


- ادریسی، افسانه و جوشقانی، فاطمه (1386). تأثیر نیروی انسانی مدارس بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان منطقه 2 تهران. فصلنامه علوم اجتماعی. 3(14)، 17-1.
- افشاني، سيدعليرضا؛ عسکری ندوشن، عباس؛ فاضل نجف‌آبادي، سميه و حيدري، محمد (1388). اعتماد اجتماعي در شهر يزد: تحليلي از سطوح و عوامل. مجله جامعه‌شناسي کاربردي، 20(4)، 74-57.
- اکبری بورنگ، محمد و قوامی راد، زینب (1394). پیش‌بینی اعتماد بین فردی دانش آموزان دختر متوسطه شهرستان بیرجند بر اساس جو عاطفی خانواده و جهت‌گیری مذهبی. مطالعات راهبردی زنان. 18(69)، 211-175.
- اکبری بورنگ، محمد و قوامی‌راد، زینب (1394). پیش‌بینی اعتماد بین فردی دانش‌آموزان دختر متوسطه شهرستان بیرجند بر اساس جو عاطفی خانواده و جهت‌گیری مذهبی. مطالعات راهبردی زنان. 18(69)، 211-176.
- پیلتن، فخرالسادات و جعفری، مرضیه (1393). بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد دانش‌آموزان مقطع متوسطه به معلمان خود در شهرستان گراش. پژوهش‌های جامعه‌شناختی معاصر. 8(2)، 182-163.
- حسنی، محمود؛ هاشمی، سید احمد و باقری، مهدی (1400). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری اعتماد اجتماعی دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران. مجله توسعه آموزش جندی‌شاپور اهواز. 12(1)، 574-464.
- حشمتيغمايي، محمدتقي (1380). دین‌داری نوجوانان و عوامل مؤثر بر آن، پاياننامه كارشناسي ارشد رشته جامعهشناسي، دانشگاه علامه طباطبايي، تهران.
- خبرگزاری ایسنا (1403)، نزدیک شدن مهریز به نقطه بحرانی کمبود نیروی کار. قابل دسترسی در: isna.ir/xdR23n
- دورکیم، امیل. (1383). صورت بنیانی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام. تهران: مرکز
- رشید، فاطمه. (1393). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و انواع دین‌داری بین دانش آموزان راهنمایی ناحیه 3 کرج سال 1392. مطالعات جامعه‌شناسی ایران. 4(12)، 89-77.
- زارع کاریزی، فاطمه. (1388). رابطه بین دین‌داری و سرمایه اجتماعی در بین دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بابلسر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه مازندران، گروه علوم اجتماعی.
- سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان یزد (1403). سالنامه آماری استان یزد 1401، تهران، سازمان برنامه و بودجه کشور.
- سراج‌زاده، حسین و پویانفر، محمدرضا (1387). بررسی رابطه دین‌داری با احساس آنومی و کجروی در میان نمونه‌ای از دانشجویان. مجله مسائل اجتماعی ایران. 16(63)، 105-71.
- فلاحی، زهرا؛ کوچک انتظار، رؤیا و صادقی افجه، زهره (1399). مدل‌یابی اعتماد اجتماعی بر اساس هوش اجتماعی، هویت اجتماعی و انزوای اجتماعی در دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران. روانشناسی اجتماعی. 8، 219-209.
- قاسمی، بهروز. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان شهرستان درگزین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه پیام نور، واحد همدان.
- کاظمی گراشی، فوزیه؛ حضرتی صومعه، زهرا؛ کریمی، مجید رضا (1397). مطالعه جامعه‌شناختی تأثیر دین‌داری بر سرمایه اجتماعی جوانان (موردمطالعه: دانش آموزان مقطع متوسطه دوم شهرستان لارستان سال تحصیلی 97-1396). مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. 17(42)، 186-165.
- کلمن، جیمز. (1390). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
- کوزر، لوئیس آلفرد. (1398). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی
- گیدنز، آنتونی. (1387)، جامعه‌شناسی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر نی
- گيدنز، آنتوني. (1392). پيامدهاي مدرنيّت. ترجمه محسن ثلاثي. تهران: نشر مركز.
- محسنی تبریزی، علیرضا و شیرعلی، اسماعیل. (1388). عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی دانشجویان ایرانی خارج از کشور: موردپژوهشی دانشگاه‌های کشور آلمان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. 52، 176-151
- مزینانی، مریم؛ حضرتی صومعه، زهرا و کاشانی، مجید (1398). بررسی جامعه‌شناختی تأثیر گروه‌های مرجع بر اعتماد اجتماعی (مطالعه موردی، دانش‌آموزان دوره متوسطه مدارس تیزهوشان شهر تهران). سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت. 3(2)، 232-223.
- مؤمنی، مریم؛ خواجه‌نوری، بیژن؛ هوشیار، آزاده (1394). بررسی رابطه دین‌داری و امیدواری اجتماعی در دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه شهر شیراز. جامعه‌شناسی کاربردی. 26(3)، 208-195.
- نصوحیان، محمدمهدی. (1387). نقش اعتماد متقابل حکومت و مردم در روند توسعه سیاسی. راهبرد یاس. 14، 180-165
- هميلتون، ملكم. (1381). جامعه¬شناسي دين، ترجمه محسن ثلاثي، تهران: موسسه انتشاراتي فرهنگي تبيان.
- یزدخواستی، بهجت و همتی، رضا (1388). بررسی میزان اعتماد دانش‌آموزان به معلمان و راهکارهای ارتقاء آن: نمونه موردی آموزشگاه‌های متوسطه شهر زنجان. فصلنامه تعلیم و تربیت. 99، 96-69.
- Adams, K. S., & Christenson, S. L. (2000). Trust and the family–school relationship examination of parent–teacher differences in elementary and secondary grades. Journal of school psychology, 38(5), 477-497.
- Adams, K. S., & Christenson, S. L. (2000). Trust and the family–school relationship examination of parent–teacher differences in elementary and secondary grades. Journal of school psychology, 38(5), 477-497.
- Anheier, H. K., & Toepler, S. (Eds.). (2009). International encyclopedia of civil society. Springer Science & Business Media.
- Bolstad, R. (2012). Principles for a future-oriented education system. New Zealand Review of Education, 21, 77-95.
- Chen, P., & Vazsonyi, A. T. (2013). Future orientation, school contexts, and problem behaviors: A multilevel study. Journal of youth and adolescence, 42, 67-81.
- Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American journal of sociology, 94, S95-S120.
- D'Angelo, M. J., Café, M. V., & Rocha, R. G. (2023). Impacts of parents' and guardians' trust in confessional schools on students’ perceived performance and spirituality. International Journal of Educational Management.
- Ebstyne King, P., & Furrow, J. L. (2008, August). Religion as a resource for positive youth development: religion, social capital, and moral outcomes. In Meeting of the Society for Research in Child Development, Apr, 2001, Minneapolis, MN, US; A previous version of this article was presented at the aforementioned conference. (No. 1, p. 34). Educational Publishing Foundation.
- Ezirim, G. E., Mbah, P. O., Nwagwu, E. J., Eze, I. C., Nche, G. C., & Chukwuorji, J. C. (2021). Trust and trustworthiness in a sub-Saharan African sample: Contributions of personality and religiosity. Social Indicators Research, 153, 1087-1107.
- Flanagan, C. A., & Stout, M. (2010). Developmental patterns of social trust between early and late adolescence: Age and school climate effects. Journal of Research on Adolescence, 20(3), 748-773.
- Giddens, A. (1992). The Consequences of Modernity. Cambridge Polity Press.
- Hargie, O. D., Dickson, D. A., & Rainey, S. (2002). Religious difference, inter-group trust, attraction, and disclosure amongst young people in Northern Ireland. International Journal of Adolescence and Youth, 10(3), 213-235.
- Ho, E. S. (2007). Building trust in elementary schools: The impact of home school community collaboration. International Journal about Parents in Education, 1(0), 08-20.
- Kurnianingsih, S., Yuniarti, K. W., & Kim, U. (2012). Factors influencing trust of teachers among students. International Journal of Research Studies in Education, 1(2), 85-94.
- Lundåsen, S. W., & Trägårdh, L. (2013). Social trust and religion in Sweden: Theological belief versus social organization. In Religion and civil society in Europe (pp. 109-124). Dordrecht: Springer Netherlands.
- Lundberg, E., & Abdelzadeh, A. (2019). The role of school climate in explaining changes in social trust over time. Scandinavian Journal of Educational Research, 63(5), 712-724.
- Papanis, E., & Roumeliotou, M. (2007). Can social trust and participation be reinforced through education? Empirical data from Greece. Journal of Education and Human Development, 1(2).
- Putnam, R. D. (2015). Bowling alone: America’s declining social capital. In The city reader (pp. 188-196). Routledge.
- Shubert, J., Wray‐Lake, L., & McKay, B. (2020). Looking ahead and working hard: How school experiences foster adolescents’ future orientation and perseverance. Journal of Research on Adolescence, 30(4), 989-1007.
- Sztompka, p. (1999). Trust: A Sociological Theory. Cambridge University Press.
- Taylor, P., Funk, C., & Clark, A. (2007). Americans and social trust: Who, where and why. A Social Trends Report, 1-10.
- Wang, D., & Fletcher, A. C. (2016). Parenting style and peer trust in relation to school adjustment in middle childhood. Journal of Child and Family Studies, 25, 988-998.

نص كامل:



 

 

 

 

سال چهاردهم ـ شماره­ی پنجاه ـ بهار 1403

صص 102- 78

تبیین تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان

 (مطالعه موردی: دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم شهر مهریز)

 

ابوالفضل پورگنجی¹، منوچهر علی­نژاد²

چکیده

اعتماد اجتماعی یکی از بنیادی‌ترین عناصر استحکام و همبستگی جوامع است. این مسئله در بین دانش‌آموزان که نسل‌های آتی هر جامعه‌ای هستند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از عواملی که با توجه به نظام فرهنگی-ارزشی حاکم بر جامعه ایرانی نقشی پررنگ در اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان دارد، دین‌داری است. بر این اساس، پژوهش حاضر به بررسی تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان پرداخت. روش تحقیق از نوع پیمایش بود. جامعه آماری، دانش­آموزان مقطع متوسطه دوم شهر مهریز بودند که تعداد 250 نفر از آن­ها با استفاده از شیوه نمونه­گیری طبقه­ای متناسب حجم انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده­های پژوهش پرسشنامه بود. یافته‌های پژوهش نشان داد که سطح اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان بالاتر از حد متوسط است. اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان پسر به‌طور معناداری بالاتر از دانش­آموز دختر است. برآورد رگرسیون خطی بیانگر این است که اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان برابر با مقدار (40/0 = Beta) و به لحاظ آماری معنادار است. با این حال، تفاوت معناداری بین دانش­آموزان پسر و دختر به لحاظ میزان اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی وجود ندارد. به عبارت ­دیگر، متغیر جنس اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی را تعدیل نمی­کند.

واژگان کلیدی: اعتماد اجتماعی، دین‌داری، دانش‌آموز، مدرسه، مهریز

 

طرح مسئله

دانش‌آموزان، به‌عنوان نسل آینده، نقش حیاتی در توسعه و پیشرفت هر جامعه‌ای دارند. علاوه بر اینکه دانش‌آموزان نیروهای انسانی آتی یک جامعه محسوب می‌شوند و نیاز است که مهارت‌های علمی و فنی لازم را از مدرسه به‌مرور یاد بگیرند، توسعه فردی، فرهنگی و اجتماعی آنان نیز اهمیت محوری برای آینده دارد. توسعه هر جامعه‌ای نیازمندِ انسان‌های توسعه‌یافته و دارای توانمندی‌های فرهنگی و اجتماعی است. درصورتی‌که دانش‌آموزان با مسائل و چالش‌های فرهنگی و اجتماعی در مدرسه و در دوران نوجوانی مواجه شوند، این امر ذهنیتی توسعه‌نیافته را در آنان شکل می‌دهد که در آینده برای آن‌ها و جامعه پیامدهای منفی بسیاری در پی خواهد داشت؛ بنابراین، نیاز است که دانش‌آموزان هم‌زمان با مهارت‌های علمی و فنی، از توانمندی‌های فرهنگی و اجتماعی نیز برخوردار باشند. به همین دلیل مدارس مدرن در جهان اکنون به‌سوی «یادگیری آینده‌محور³» (بولستاد⁴ و همکاران، 2012: 16) در راستای آماده‌سازی حرفه‌ای، روانی، فرهنگی و اجتماعی دانش‌آموزان برای آینده حرکت کرده‌اند (شابرت⁵ و همکاران، 2020؛ چن⁶ و وازسونی⁷، 2013؛ بولستاد، 2012). یکی از عواملی که به‌عنوان بنیادی برای توانمندی فرهنگی و اجتماعی و شکل‌دهی به ذهنیتِ توسعه‌گرا در دانش‌آموزان عمل می‌کند، اعتماد اجتماعی است.

اعتماد اجتماعی بعدی از سرمایه اجتماعی محسوب می‌گردد. اعتماد فرضی شناختی که کنش گران فردی یا جمعی/گروهی در تعامل با دیگران به کار می‌بندند. این فرض شناختی، با ترجیحات و تمایلات رفتاری دیگران از لحاظ آمادگی آن‌ها برای کمک، همکاری و پرهیز از اقدامات خودخواهانه، خصمانه ارتباط دارد (نصوحیان، 1387: 166). اعتماد شاخصی از سرمایه اجتماعی است که تبادل اجتماعی را در شرایط عدم اطمینان و ریسک تسهیل می‌کند (کوک⁸، 2001). الیسون⁹ و فایرستون¹⁰ (1974) اعتماد را واگذاری منابع به دیگران می‌دانند. با این انتظار که آن‌ها به‌گونه‌ای عمل خواهند کرد که نتایج منفی به حداقل ممکن کاهش می‌یابد و دستیابی به اهداف میسر می‌کردد (افشانی و همکاران، 1388: 60)؛ بنابراین، اعتماد در جهان مدرن پاسخی به عدم قطعیت‌ها در زندگی روزمره است. افراد و نهادها به یکدیگر اعتماد می‌کنند تا بتوانند بر فرآیند و مسائلی که در کنترل آن‌ها نیست، مسلط شوند (‌آنهیرر¹¹ و تئوپلر¹²، 2009: 1453). اعتماد اجتماعی نیز در این بافتار تعریف می‌شود. اعتماد اجتماعی اعتقاد به صداقت، صداقت و قابل‌اعتماد بودن دیگران در شرایط عدم قطعیت است (تیلور¹³ و همکاران، 2007: 1). اعتماد اجتماعی، ایمانی است که بر اساس آن، مردم معمولاً منصف، کمک‌کننده و قابل‌اعتماد هستند (رای‌لاک و فلاناگان، 2012: 549). به نظر گيدنز¹⁴ (1387: 23) اعتماد ابراز اطمينان نسبت به اشخاص يا نظام‌هاي مجرد، بر اساس نوعي جهش به ايمان، كه معمولاً مشكل ناداني و بی‌اطلاعی را برطرف مي‌سازد، است.

اعتماد بخشی از ساختار سرمایه اجتماعی محسوب می‌گردد. علاوه بر اینکه اعتماد اجتماعی می‌تواند عاملی مهم در جامعه‌پذیری دانش‌آموزان باشد، عاملی برای موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نیز محسوب می‌گردد. پاتنام¹⁵ (2015: 302) معتقد است که دانش‌آموزانی که سرمایه اجتماعی پایینی دارند موفقیت تحصیلی کمتری دارند و بیشتر با یکدیگر درگیر هستند. کلمن¹⁶ (1988: 111) نیز بر این باور است که دانش‌آموزانی که دارای خانواده‌های با سرمایه اجتماعی بالا هستند، پیشرفت تحصیلی بیشتری دارند. اعتماد به‌عنوان بعدی از سرمایه اجتماعی نیز همین نقش را می‌تواند ایفا نماید. عموماً دانش‌آموزانی که اعتماد اجتماعی بالاتری دارند، پیشرفت تحصیلی بیشتری نیز دارند و فرآیند جامعه‌پذیری آن‌ها با سهولت بیشتری انجام می‌شود (وانگ¹⁷ و فلیچر¹⁸، 2016). این دانش‌آموزان احتمالاً زمینه‌ها و بسترهای مطلوب‌تری برای فراگیری مهارت‌ها و توانمندی‌های فرهنگی-اجتماعی لازم برای زندگی در آینده به‌عنوان یک بزرگسال را دارند.

اعتماد اجتماعی در دانش‌آموزان عموماً تحت تأثیر نظام ارزش‌های فرهنگی-اجتماعی شکل می‌گیرد. مسئولیت‌پذیری و عدالت آموزشی (لوندبرگ¹⁹ و عبدالزاده²⁰، 2019)، الگوهای رفتاری والدین و معلمان (کورنیانینگسی²¹ و همکاران، 2012)، احساس همبستگی و تعامل (فلاناگن²² و استوات²³، 2010)، مشارکت اجتماعی (پایانیس²⁴ و روملیتو²⁵، 2007)، شرایط اقتصادی و طبقه (هو²⁶، 2007)، تعاملات اجتماعی، خانوادگی و آموزشی (ادریسی و جوشقانی، 1386؛ وانگ²⁷ و فلیچر²⁸، 2016؛ آدامس²⁹ و کریستنسن³⁰، 2000)، حمایت اجتماعی (حسنی و همکاران، 1400)، هوش اجتماعی و هویت اجتماعی (فلاحی و همکاران، 1399)، گروه‌های مرجع (مزینانی و همکاران، 1398)، دین‌داری (گراشی و همکاران، 1397؛ قاسمی، 1400؛ دِ آنگلو³¹ و همکاران، 2023؛ ابستان کینگ³² و فارو³³ 2008).

«دین‌داری یکی از مهم‌ترین متغیرهای تأثیرگذار بر اعتماد اجتماعی است. دین‌داری را به‌نوعی می‌توان عصاره این نظام ارزشی در جامعه ایرانی قلمداد نمود. دین‌داری عبارت است از مجموعه شناخت‌ها، احساس‌ها و تمايلات نسبتاً پايدار و مثبت نسبت به دين كه در وضعيت عادي، طبيعي، اجتماعي و رواني در فرد وجود داشته باشد و در كنش‌هاي وي نسبت به نيروي جذاب (خداوند) جهان، خود، جامعه و تاريخ به ظهور برسد» (حشمت‌يغمايي، 1380: 190). دین‌داری یکی از بنیادهای نظام ارزشی خانواده‌های ایرانی است که نتایج پژوهش‌های مختلف (گراشی و همکاران، 1397؛ مؤمنی و همکاران، 1394؛ اکبری بورنگ و قوامی‌راد، 1394) نشان داده است بر اعتماد اجتماعی تأثیرگذار است. هرچقدر گرایش‌های دینی والدین دانش‌آموزان بیشتر باشد، احتمالاً دانش‌آموزان نیز سطح دین‌داری بالاتری خواهند داشت و احتمالاً اعتماد اجتماعی آن‌ها نیز بیشتر خواهد بود. دین‌داری و فراگیری ارزش‌ها و هنجارهای دینی بخشی از فرآیند جامعه‌پذیری دانش‌آموزان محسوب می‌شود که نظامِ اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان را در نهایت شکل می‌دهد. علاوه بر نهاد خانواده، مدرسه نیز نقشی بنیادی در شکل‌گیری نظام ارزش‌ها در دانش‌آموزان دارد. با توجه به اینکه نظام آموزشی در ایران متکی بر انگاره‌های دینی است، می‌توان گفت که مدرسه نیز در فرآیند جامعه‌پذیری دانش‌آموزان، نقشی مهم در دین‌داری آنان بازی می‌کند.

اعتماد اجتماعی در وجه مدرن آن اساساً در بافت‌ شهری است که شکل واقعی‌تری پیدا می‌کند. در بافت‌های غیرشهری هنوز فرآیندهای اعتمادیابی سنتی حاکم است. حقیقتیان (1391) معتقد است که شهرنشینی بر اعتماد اجتماعی تأثیر منفی می‌گذارد و سبب کاهش آن می‌شود. جمعیت شهر مهریز طبق سرشماری 1390 از 28483 به 34237 در سال 1395 افزایش یافته است (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان یزد، 1403: 137). صنعتی شدن باعث شده است نیاز به نیروی کار برای اشتغال در بخش صنعت افزایش یابد. جمعیت شاغل در بخش صنعت شهر مهریز به 75 درصد می‌رسد و 12 هزار نفر در واحدهای تولیدی و صنعتی شهرستان اشتغال به کار دارند و با توجه به آماده شدن زیرساخت‌های بخش صنعت در آینده با کمبود نیروی انسانی در بخش صنعت روبرو خواهد شد (ایسنا: 1403). صنعتی‌شدن باعث شده است افراد غیربومی برای فعالیت اقتصادی و اشتغال وارد شهر مهریز شوند و نوعی اختلاطِ فرهنگی در این شهر شکل بگیرد. قبل از توسعه صنعت در این شهر، روابط و مناسبات فرهنگی و اجتماعی بر مبنای شباهت، اعتماد، شناخت و خویشاوندی صورت می‌گرفت، اما بعد از توسعه صنعت، این وضعیت تغییر پیدا کرده و نوعی بیگانگی و غریبگی بر روابط و مناسبات فرهنگی و اجتماعی حاکم شده است؛ به عبارت دیگر، روابط اجتماعی در شهر مهریز از دیدگاه تونیس از وضعیت گمین‌شافت به گزل‌شافت و از دیدگاه دورکیم از جامعه مکانیکی به ارگانیکی تغییر یافته است و شهر دچار دگردیسی در روابط اجتماعی شده است. روابط با غریبه‌ها و افراد ناآشنا گسترش یافته است و میزان و کیفیت اعتماد افراد به یکدیگر کاهش پیدا کرده است. این وضعیت در میان دانش‌آموزان نیز وجود دارد. در گذشته دانش‌آموزان عموماً از یکدیگر شناخت داشتند و از یک بافتِ فرهنگی-ارزشی مشترک و یکسان برخاسته بودند، اما بعد از توسعه صنعت، این شناخت تضعیف‌شده و اختلاط فرهنگی-ارزشی در میان دانش‌آموزان بیشتر شده است. این مسئله احتمالاً بر کمیت و کیفیت اعتماد بین فردی دانش‌آموزان در وهله اول و اعتماد اجتماعی آنان در وهله بعد تأثیرگذار است. با توجه به اینکه دانش‌آموزان نسل آینده جامعه مهریز محسوب می‌شوند، چنین وضعیتی می‌تواند آسیب‌زا بوده و سبب تضادها و تعارضات فرهنگی و اجتماعی در این شهر شود. شناخت وضعیت موجود اعتماد دانش‌آموزان می‌تواند گامی اولیه و مؤثر در جهت فهم و مواجهه صحیح‌تر با تشدید بی‌اعتمادی اجتماعی در این شهر در آینده و جلوگیری از تشدید منازعات و تضادهای فرهنگی-اجتماعی باشد.

دین‌داری یکی از عواملی است (در کنار عوامل دیگر مرتبط با نظام ارزش‌ها) که در شکل‌گیری اعتماد اجتماعی نقش پررنگی ایفا نماید. در این پژوهش به نحوه و میزان این تأثیرگذاری پرداخته می‌شود. به‌طور مشخص، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که دین‌داری چه تأثیری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان دارد؟

 

پیشینه پژوهش

در زمینه اعتماد اجتماعی پژوهش‌های نسبتاً گسترده‌ای انجام شده است، اما پژوهش‌های معدودی در زمینه نقش دین‌داری در اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان صورت گرفته است. در ادامه به‌مرور نتایج مهم‌ترین این پژوهش‌ها پرداخته می‌شود.

قاسمی (1400) در بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان شهرستان در گزین به این نتیجه رسیده است که بین دین‌داری و اعتماد اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود داشته است. در مقابل بین جنس و طبقه با اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان ارتباط معناداری وجود نداشته است. گراشی و همکاران (1397) در بررسی تأثیر دین‌داری بر ابعاد سرمایه اجتماعی در دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهرستان لارستان به این نتیجه رسیده‌اند که بین ابعاد احساسی، پیامدی و مناسکی دین‌داری دانش‌آموزان و اعتماد اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد؛ هرچند این رابطه به نسبت دیگر ابعاد سرمایه اجتماعی (مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی) ضعیف‌تر است. اکبری بورنگ و قومی‌راد (1394) در بررسی نقش دین‌داری در اعتماد بین فردی دانش‌آموزان شهرستان بیرجند به این نتیجه رسیده‌اند که بین جهت‌گیری مذهبی دانش‌آموزان و اعتماد بین فردی آنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. پیلتن و جعفری (1393) به این نتیجه رسیده‌اند که بین میزان دین‌داری دانش‌آموزان و اعتماد، همکاری و تعاملات رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. رشید (1392) در بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و انواع دین‌داری در بین دانش‌آموزان شهر کرج به این نتیجه رسیده‌ است که بین دین‌داری سنتی و اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان (به‌عنوان یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین دین‌داری سکولار و اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان رابطه منفی و معناداری وجود دارد، اما بین دین‌داری قومیت‌گرا و دین‌داری تکثرگرا با اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان رابطه معناداری وجود ندارد. زارع کاریزی (1388) در بررسی نقش دین‌داری در سرمایه اجتماعی دانش‌آموزان شهر بابلسر به این نتیجه رسیده است که سه بعد دین‌داری (تجربی، مناسکی و پیامدی) با اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان و پیوندهای اجتماعی آن‌ها مثبت و معنادار بوده است، اما رابطه بعد اعتقادی با این متغیرها معنادار نبوده است.

دِ آنگلو و همکاران (2023) نقش دین‌داری در اعتماد اجتماعی در میان دانش‌آموزان بررسی را بررسی کرده‌اند. آنان به این نتیجه رسیده‌اند که دین‌داری و مشارکت مذهبی بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان تأثیر مثبت دارد. در مقابل تأثیر نوع مذهب و دین دانش‌آموزان بر اعتماد اجتماعی آنان معنادار نبوده است. ازیریم³⁴ و همکاران (2021) در بررسی نقش دین‌داری در اعتماد دانش‌آموزان نیجریه‌ای به این نتیجه رسیده‌اند که اعتقاد و باورهای مذهبی تأثیری بر اعتماد اجتماعی ندارد. در مقابل، مشارکت مذهبی تأثیر منفی و معناداری بر اعتماد اجتماعی داشته است. لونداسون³⁵ و تراگرات³⁶ (2013) در بررسی رابطه دین‌داری و اعتماد در کشور سوئد به این نتیجه رسیده‌اند که حتی در یک جامعه به‌شدت سکولار هم پیوند مثبتی بین دین‌داری و اعتماد اجتماعی وجود دارد. ابستان کینگ و فارو (2008) در بررسی نقش دین‌داری در اعتماد اجتماعی (به‌عنوان یکی از ابعاد سرمایه اجتماعی) در میان دانش‌آموزان آمریکایی به این نتیجه رسیده‌اند که افرادی که سطح دین‌داری بالاتری دارند، از سطح اعتماد بالاتری نسبت به والدین، دوستان و افراد غریبه نیز برخوردار هستند. اعتماد اجتماعی بالای ناشی از دین‌داری سبب پیامدهای اخلاقی برای افراد می‌شود. در واقع، اعتماد اجتماعی متغیری مداخله‌گر در تأثیرگذاری دین‌داری بر نگرش‌ها و رفتارهای اخلاقی دانش‌آموزان است. هریج³⁷ و همکاران (2002) نقش دین‌داری را در اعتماد اجتماعی دانشجویان تازه‌وارد به دانشگاه در ایرلند شمالی را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که دین‌داری بالاتر سبب اعتماد درون‌مذهبی بیشتر و اعتماد بین‌ مذهبی کمتر می‌شود. کاتولیک‌ها نسبت به گروه‌های دیگر اعتماد اجتماعی کمتری داشته‌اند. همچنین زنان کمتر از مردان به افراد مذهب‌های دیگر اعتماد می‌کنند.

بررسی مطالعات انجام‌شده در زمینه اعتماد دانش‌آموزان نشانگر این است که بیشتر این پژوهش‌ها دین‌داری را نه به‌عنوان یک پدیده مستقل، بلکه به‌عنوان یک متغیر در کنار متغیرهای دیگر بررسی کرده‌اند. این مسئله در مورد پژوهش‌های خارجی بیشتر نمود دارد. تقریباً همه پژوهش‌ها نگاهِ حاشیه‌ای به نقش دین‌داری در اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان داشته‌اند. تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در سطح کلان تا حدودی بررسی شده است، اما این مسئله در بین دانش‌آموزان و نظام آموزشی مدرسه به‌طورکلی مورد غفلت قرار گرفته است. پژوهش حاضر سعی دارد به‌طور خاص نقش دین‌داری را در اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان در بافت شهری مهریز به‌طور خاص بررسی کند.

 

چارچوب نظری

نظریات و دیدگاه‌های مختلفی در زمینه اعتماد اجتماعی وجود دارند. در جامعه‌شناسی عموماً اعتماد اجتماعی ذیلِ سرمایه اجتماعی بحث می‌شود و به‌عنوان یکی از ابعاد بنیادی آن قلمداد می‌گردد. در این پژوهش دو دیدگاه نظری به‌عنوان چارچوب نظری انتخاب‌شده‌اند. در موردِ ماهیتِ اعتماد اجتماعی بر رویکرد نظری جیمز کلمن و در زمینه عوامل تأثیرگذار بر اعتماد اجتماعی بر دیدگاه آنتونی گیدنز تمرکز شده است.

کلمن بحث از اعتماد اجتماعی را ذیل نظریه سرمایه اجتماعی خود قرار می‌دهد و با تأثیرپذیری از نظریه انتخاب عقلانی، اعتماد اجتماعی را وارد کردن احتمال خطر در تصمیم‌گیری می‌داند. کلمن (1390) عنوان مي‏كند وضعيت‏هاي متضمن اعتماد، طبقه‏اي فرعي از وضعيت‏هايي را در برمی‌گیرند كه متضمن خطر است و اين وضعيت‏هاي خطري كه فرد مي‏پذيرد به عملكرد كنش ديگري بستگي دارد. وی معتقد است که هنگامی که شرایط خطر شکل می‌گیرد، دو اتفاق رخ می‌دهد:

1. اعتماد كردن و در نظر گرفتن فايده انتظار

2. اعتماد نكردن و در نظر نگرفتن فايده انتظار

اگر نسبت منفعت به ‌احتمال زيان، از نسبت مقدار زيان بالقوه بر مقدار منفعت بالقوه بیشتر باشد، اعتماد صورت مي‏گيرد. اگر رابطه‏اي متضمن اعتماد متقابل باشد يكي از راه‏هايي كه ممكن است اعتمادكننده به امين اعتماد كند: 1- دادن فرصت طبيعي، 2- تعهدات يا در واقع وسيله بازپرداخت تعهد است. يعني اينكه امين مي‏تواند رابطه ناقرينه را به قرينه تبديل كند و عوامل واسطه‏اي با توجه به نقش‏شان در تضمين جريان منافع از اعتماد نهايي به امين نهايي شامل سه نقش: مشاوره، ضامن و سرمايه‏گذار مي‏شود (کلمن، 1390: 145).

کلمن (1390) معتقد است كه برقراري اعتماد امكان كنش را از جانب امين به وجود مي‏آورد كه در غير اين صورت ممكن نمي‏گرديد. وی از سه نوع سيستم اعتماد تحت عناوين اعتماد متقابل، اعتماد واسطه‏اي و اعتماد شخص ثالث ياد مي‏نمايد، ليكن از توجه به نظام‏هاي اعتماد در سطح كلان هرچند با شالوده‏هاي خردنگر غفلت نمي‏نمايد. به نظر او دستيابي به دريافتي از پديده‏هاي سطح كلان كه متضمن اعتماد هستند، سودمند است. زيرا در اين پديده‏ها هر سه جزء متشكله نظام كنش با هم يافت مي‏شوند، يعني كنش‏هاي هدفمند كنشگران منفرد كه تصميم مي‏گيرند اعتماد كنند يا اعتماد را بازستانند يا اعتماد را نقض يا حفظ كنند. انتقال خرد به كلان كه از طريق آن، اين كنش‏ها باهم تركيب مي‏شوند و رفتار سيستم را پديد مي‏آورند و انتقال كلان به خرد كه از طريق آن حالتي از سيستم تصمیم‌های كنشگران منفرد را براي اعتماد كردن به درخور اعتماد بودن تبديل می‌کند (کلمن، 1390: 268).

عوامل مختلفی بر اعتماد اجتماعی تأثیرگذار هستند. گیدنز (1392) معتقد است، چهار زمینه محلی اعتماد بر فرهنگ‌های پیش از مدرن تسلط دارند، هرچند که هر یک از این چهار زمینه بر وفق سامان اجتماعی خاصشان گوناگونی‌های بسیاری را می‌پذیرند. نخستین زمینه اعتماد، نظام خویشاوندی است که در بیشتر محیط‌های پیش از مدرن، شیوه به نسبت ثابت سازمان‌دهی روابط اجتماعی را در راستای زمان و مکان فراهم می‌سازد. خویشاوندان معمولاً کسانی‌ که برای تحقق یک رشته تعهدات می‌توان روی‌شان حساب کرد، تقریباً بدون آنکه علاقمندی شخصی به افراد خاص مورد حمایت­شان داشته باشند. خویشاوندی شبکه‌ای از پیوندهای اجتماعی اعتماد پذیر را فراهم می‌سازد که اصولاً و غالباً در عمل، وسیله سازمان‌دهی روابط اعتماد را به دست می‌دهد (گیدنز، 1392: 121-120). عامل مهم دیگر از دیدگاه گیدنز، نفوذ کیهان‌شناسی مذهبی است. باورداشت­های مذهبی تفسیرهای اخلاقی و عملی از زندگی اجتماعی و عملی و نیز جهان طبیعی به دست می‌دهند که برای مؤمنان محیطی از امنیت ارائه می‌کنند. دین وسیله سازمان دهنده اعتماد به چند شیوه است. نه‌تنها خدایان و نیروهای مذهبی حمایت‌های قابل‌اتکای مشیتی را برای مؤمنان فراهم می‌سازند، بلکه کارگزاران مذهبی نیز این کار را انجام می‌دهند. باورداشت­های مذهبی مهمترین کارشان این است که معمولاً به تجربه رویدادها و موقعیت‌ها اعتماد تزریق می‌کنند و چهارچوبی را فراهم می‌سازند که در آن، این رویدادها و موقعیت‌ها را می‌توان تبیین کرد و در برابر آن‌ها واکنش نشان داد (گیدنز، 1392: 122).

عامل سوم، اجتماع محلی است. منظور گیدنز تأکید بر اهمیت روابط محلی سازمان‌دهی شده بر مبنای مکان است؛ جایی که هنوز مکان بر اثر روابط فاصله‌دار زمانی و مکانی دگرگون نشده است. در بیشتر محیط‌های پیش از مدرن، از جمله بیشتر شهرها، محیط محلی جایگاه رشته‌های روابط اجتماعی در هم بافته‌ای است که پهنه مکانی محدود آن مایه استحکام این روابط می‌شود. محلیّت در محیط‌های پیش از مدرن، کانون و باعث امنیت وجودی به شیوه‌هایی است که در شرایط مدرنیّت اساساً از بین رفته‌اند (گیدنز، 1392: 122-121). چهارمین زمینه عمده روابط اعتماد از منظر گیدنز سنت است. سنت بر خلاف دین، به مجموعه خاصی از باورداشت­ها و عملکردها ارجاع ندارد، بلکه به شیوه سازمان‌دهی این باورداشت­ها و عملکردها، به‌ویژه در رابطه با زمان، راجع است (گیدنز، 1392: 125-124). دیدگاه گیدنز در این زمینه را می‌توان نشأت‌گرفته از رویکرد دورکیم به دین قلمداد نمود.

دورکیم (1383: 203) بر این باور است که دین تنها یک سیستم عقاید نیست؛ بلکه قبل از هر چیز سیستمی از نیروهاست. انسانی که زندگی مذهبی دارد، کسی است که در خود، قدرتی را احساس می‌کند که به‌طور معمول فاقد آن است. از نظر وی، دین تمایلات فردگرایانه را کنترل، جامعه را متحد و رفتارهای مسئولانه را تقویت می­کند؛ همچنین به نظم اجتماعی رسمیت و اعتبار می­بخشد و درنتیجه مبنایی برای کنترل اجتماعی فراهم می‌آورد (سراج‌‌‌زاده و پویانفر، 1387: 75). دورکیم (1383) چهار کارکرد اساسی برای دین تعریف می‌کند. انضباط) دین با صیانت نفس و تقوا و پرهیزکاری که ایجاد می‌کند، از هرج‌ومرج ناشی از پرداختن انسان به تمایلات نفسانی و تضاد گرایش‌های فردی در جامعه جلوگیری به عمل می‌آورد. امیدواری) دین با مراسم و پیوندهایش بین پیروان خود انسجام عاطفی و شناختی ایجاد می‌کند. حیات‌بخشی) دین با انتقال ارزش‌های اجتماعی به نسل‌های بعدی، به جوامع نیز روح زندگی، انضباط و حرکت به‌سوی تعالی می‌بخشد. خوشبختی) دین با حل معمای مرگ و احساس فقدان، امید و آرامش را به پیروان خود الهام می‌بخشد (دورمیم، 1383: 40 – 15). دورمیم معتقد است که کارکرد دین تقویت همبستگی و انسجام اجتماعی است. ازنظر وی، آیین‌های مذهبی از طریق تحمیل انضباط بر نفس و قدرت خویشتن‌داری، انسان‌ها را برای زندگی اجتماعی آماده می‌سازند. تشریفات مذهبی مردم را گرد هم می‌آورند و پیوندهای مشترکشان را دوباره تصدیق و در نتیجه همبستگی اجتماعی را تحکیم می‌بخشند. اجرای مراسم مذهبی، میراث اجتماعی گروه را ابقا و احیا می‌کند و ارزش‌های پایدار آن را به نسل‌های آینده انتقال می‌دهد (کوزر، 1398: 200).

هرچند گیدنز تأکید دارد که این عوامل در جامعه پیشامدرن بر اعتماد اجتماعی تأثیرگذار هستند، اما به نظر می‌رسد که جامعه ایرانی دارای ویژگی‌های خاص دینی و فرهنگی است که سبب شده است با وجود مدرن شدن نسبی، این عوامل به‌ویژه دین‌داری همچنان عواملی تأثیرگذار بر نظام اعتماد اجتماعی باشند. جامعه ایرانی دارای ماهیتی دینی است و این عامل یکی از بنیادهای نظام فرهنگی-ارزشی آن است. از همین رو طبیعی است که بر پدیده‌هایی مانند اعتماد اجتماعی، حتی با وجود مدرن‌شدن جامعه ایرانی، تأثیرگذار باشد.

 

 

 

 

 

                                                 

شکل (1). مدل نظری پژوهش

 

فرضیات پژوهش

1.       بين پسران و دختران دانش­آموزان به لحاظ میزان اعتماد اجتماعی تفاوت وجود دارد.

2.       دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان تأثیر مثبت و معناداری دارد.

3.       اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان پسر و دختر متفاوت است.

 

روش تحقیق

پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کمی و با استفاده از روش پیمایش به انجام رسیده است. جامعه آماري اين دانش آموزان دختر و پسر سال سوم دبیرستان‌های شهر مهریز بوده­اند. جامعه آماری پژوهش دانش­آموزان مقطع متوسط دوم شهر مهریز بودند که بر مبنای آمار آموزش‌وپرورش این شهرستان تعداد آن­ها 1931 نفر بوده است. حجم نمونه پژوهش برابر با 250 نفر با استفاده از نرم­افزار SPSS Sample Power با مدنظر قرار دادن معیارهایی ازجمله درصد خطا (5 درصد)، توان آزمون (بالای 80 درصد)، حجم اثر شاخص ضریب تعیین (کمتر از 5 درصد) و تعداد متغیرهای درگیر برآورد شده است. شیوه نمونه­گیری در این مطالعه از نوع احتمالی و طبقه­ای متناسب با حجم بوده است. به‌منظور گردآوری داده­های پژوهش از ابزار پرسشنامه استفاده گردید. برای تجزیه‌وتحلیل داده­های پژوهش از آمار توصیفی شامل جداول فراوانی و شاخص­های توصیفی (گرایش مرکزی، پراکندگی و شکل توزیع) و آمار استنباطی (تی تک­نمونه­ای³⁸، تی مستقل³⁹ و تحلیل رگرسیون⁴⁰) استفاده شده است.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

دین‌داری: در تعريف دين هورتون⁴¹ مي­گويد «دين را مي‌توان به‌عنوان بسط ميدان روابط اجتماعي آدم‌ها به فراسوي محدوده‌هاي جامعه صرفاً بشري در نظر گرفت به‌طوری‌که اين بسط بايد به‌گونه‌ای باشد كه انسان‌هاي درگير در آن، خود را در موقعيتي وابسته به المثنی‌هاي غيرانساني‌شان در نظر گيرند، همان شرطي كه نمي‌گذارد حيوانات دست‌آموز به انجمن خدايان راه يابند» (هميلتون، 1377: 29). «دین‌داری عبارت است از: مجموعه شناخت‌ها، احساس‌ها و تمايلات نسبتاً پايدار و مثبت نسبت به دين كه در وضعيت عادي، طبيعي، اجتماعي و رواني در فرد وجود داشته باشد و در كنش‌هاي وي نسبت به نيروي جذاب (خداوند) جهان، خود، جامعه و تاريخ به ظهور برسد» (حشمت‌يغمايي، 1380: 190). برای سنجش متغیر دین‌داری در راستای ابعاد آن (باور، عمل و عاطفه) تعداد 15 گویه در قالب طیف لیکرت از کاملاً مخالف (1) تا کاملاً موافق (5) در پرسشنامه گنجانده شد؛ بنابراین دامنه تغییرات این متغیر بین 1 تا 5 بوده است. به این معنا که مقادیر نزدیک به مقدار 1 نشان­دهنده میزان دین‌داری پایین و مقادیر نزدیک به مقدار 5 بیانگر میزان دین‌داری بالای افراد بوده است.

اعتماد اجتماعی: اعتماد اجتماعي عبارت از قابليت تشخيص براي اتکا يا اطمينان به صداقت يا صحت اقوال يا رفتار ديگران است (گیدنز⁴²، 1992: 34-33). زتومكا⁴³ اعتماد را نوعي شرط­بندي تعريف مي‌كند كه بر كنش ديگران در آينده مبتني است (زتومکا، 1999: 25). کلمن⁴⁴ معتقد است که اعتماد نوعی انتظار است که بر اساس محاسبه سود و زیان به دست می­آید که توسط انسان­های محاسبه­گر و عقلانی نسبت به فرد یا گروهی از افراد یا سازمان­ها برآورده می­شود (کلمن، 1377: 287). برای سنجش متغیر اعتماد اجتماعی در راستای ابعاد آن (اعتماد بین شخصی، اعتماد تعمیم­یافته و اعتماد به محیط) تعداد 7 گویه در قالب طیف لیکرت از کاملاً مخالف (1) تا کاملاً موافق (5) در پرسشنامه گنجانده شد؛ بنابراین دامنه تغییرات این متغیر بین 1 تا 5 بوده است. به این معنا که مقادیر نزدیک به مقدار 1 نشان­دهنده میزان پایین اعتماد اجتماعی و مقادیر نزدیک به مقدار 5 بیانگر میزان بالای اعتماد اجتماعی بوده است.

اعتبار و پایایی ابزار سنجش: به‌منظور ارزیابی اعتبار ابزار سنجش متغیرهای پژوهش از دو شیوه اعتبار محتوا (صوری) و اعتبار سازه (رویکرد تحلیل عاملی تأییدی) استفاده شد. درواقع علاوه بر اینکه افراد متخصص میزان تناسب گویه­­های مربوط به هر یک از متغیرها را ارزیابی کردند از رویکرد تحلیل عامل تأییدی و شاخص­ مربوط به اعتبار همگرا⁴⁵ (شاخص AVE)⁴⁶ نیز به‌منظور اعتبارسنجی ابزار سنجش این متغیرها استفاده شده است. گردید. به‌منظور سنجش پایایی یا به‌عبارت‌دیگر قابلیت اعتماد متغیرهای پژوهش نیز از ضریب آلفای کرونباخ⁴⁷ و پایایی ترکیبی⁴⁸ استفاده شد. برآورد مقادیر مربوط به شاخص متوسط واریانس استخراج­شده برای متغیرهای پژوهش بالاتر از مقدار 50/0 و مقادیر مربوط به ضریب آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی نیز بالاتر از مقدار 70/0 بوده است؛ بنابراین مقادیر مربوط به این شاخص­ها دلالت بر اعتبار ابزار سنجش متغیرهای پژوهش و دقت­ اندازه­گیری (قابلیت اعتماد) این متغیرها داشته­اند.

 

یافته­های پژوهش

یافته­های توصیفی: توزیع نمونه آماری پژوهش برحسب متغیر جنس بیانگر این است که 4/45 درصد از نمونه آماری پژوهش دانش­آموزان دختر و 6/54 درصد دانش­آموزان دختر بوده­اند. میزان تحصیلات پدر و مادر اکثریت نمونه آماری پژوهش دیپلم و زیر دپیلم بوده و تعداد افراد خانواده­ی نمونه آماری پژوهش از حداقل دو نفر تا حداکثر ده نفر بوده است.

جدول (1). توصیف متغیرهای پژوهش برحسب شاخص­های توصیفی

متغیر	نوع متغیر	شاخص
		ميانگين	انحراف معيار	واریانس	کجي	کشيدگي
دین‌داری	مستقل	88/3	61/0	37/0	25/0-	30/0-
اعتماد اجتماعی	وابسته	21/3	44/0	20/0	31/0-	23/0

 

برحسب مقادیر جدول بالا میانگین متغیرهای دین‌داری و اعتماد اجتماعی در بین نمونه آماری پژوهش بالاتر از حد متوسط برآورد شده است. درواقع وضعیت دین‌داری و اعتماد اجتماعی در بین نمونه آماری پژوهش در وضعیت نسبتاً مطلوبی قرار دارد.

یافته­های استنباطی

پرسش (1). اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان دارای چه وضعیتی است؟

به‌منظور پاسخ به این پرسش از آزمون تی تک­نمونه­ای استفاده شد. با توجه به دامنه تغییرات مربوط به سنجش متغیر اعتماد (1 تا 5) عدد 3 به‌عنوان حد متوسط یا میانگین فرضی مدنظر قرار گرفت. برآوردهای مربوط به آزمون تی تک­نمونه­ای در جدول زیر گزارش شده است:

جدول (2). برآورد آزمون تی تک­نمونه­ای مربوط به میانگین متغیر اعتماد اجتماعی

متغیر	آمار توصیفی		آمار استنباطی
			Test Value: 3
	میانگین	انحراف	تفاوت میانگین	آماره t	درجه آزادی	Sig
اعتماد اجتماعی	21/3	44/0	21/0	15/6	249	000/0

 

 

برآورد مقادیر مربوط به آزمون تی تک­نمونه­ای میانگین متغیر اعتماد اجتماعی در بین نمونه آماری پژوهش برابر با مقدار 21/3 و دارای تفاوت معنادار با میانگین فرضی (3) است؛ بنابراین در پاسخ به این پرسش که اعتماد اجتماعی در بین جامعه آماری پژوهش دارای چه وضعیتی است؟ می­توان گفت میزان اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان شهر مهریز بالاتر از حد متوسط برآورد شده است.

فرضيه (1). بين پسران و دختران دانش­آموزان به لحاظ میزان اعتماد اجتماعی تفاوت وجود دارد.

برای آزمون فرضيه بالا از آزمون تي مستقل استفاده گرديد، برآوردهاي مربوط به اين آزمون در جدول زير گزارش شده است:

 

جدول (3). برآورد آزمون تي جهت مقايسه متغير اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان پسر و دختر

متغير	جنس	ميانگين	انحراف معيار	همگني واريانسي		آماره t	درجه آزادي	Sig
				آماره لوين	Sig
اعتماد اجتماعی	پسر	32/3	44/0	01/0	921/0	87/2	248	005/0
	دختر	12/3	43/0

 

برآورد مقادير مربوط به آزمون تی مستقل نشان­دهنده این است که بین دانش­آموزان پسر و دختر به لحاظ میانگین متغیر اعتماد تفاوت معناداری جود دارد (05/0 ≥ Sig)؛ بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر تفاوت بین دانش­آموزان پسر و دختر به لحاظ میانگین متغیر اعتماد اجتماعی تأیید می­شود. به‌عبارت‌دیگر میانگین متغیر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان پسر به‌طور معناداری بالاتر از دانش­آموز دختر برآورد شده است.

فرضيه (2). متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان تأثیر دارد.

به‌منظور آزمون این فرضیه از تحلیل رگرسیون خطی دومتغیره استفاده گردید. برآوردهای مربوط به رگرسیون در جدول زیر گزارش شده است:

 

جدول (4). برآورد مقادیر رگرسیون مربوط به اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی

Model Summary
مدل	R		ضريب تعيين	ضريب تعيين تعدیل‌شده		خطاي معيار
	40/0		16/0	16/0		41/0
ANOVA
مدل	مجموع مربعات		درجه آزادي	ميانگين مربعات	F	Sig
رگرسيون	20/5		1	20/5	49/31	001/0
باقيمانده	61/26		161	16/0
کل	82/31		162	-
Coefficients
مدل	ضرايب غيراستاندارد			ضرايب استاندارد	T	Sig
	α	B	خطاي معيار	Beta
دین‌داری	07/2	29/0	05/0	40/0	61/5	001/0

 

بر مبنای مقادیر جدول بالا؛ الف. ضریب تعیین برابر با (16= R2) است. با توجه به مقادیر مربوط به حجم اثر شاخص ضریب تعیین این مقدار در حد متوسط است. به عبارت­دیگر متغیر دین‌داری در حد متوسط توان تبیین واریانس متغیر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان را دارد. ب. اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی برابر با مقدار (40/0 = Beta) و در سطح (05/0 ≥ P) معنادار است؛ بنابراین فرضیه پژوهش مبنی بر تأثیر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی تأیید می­شود. با توجه به مقدار ضریب اثر می‌توان گفت این اثر مستقیم و در حد متوسط برآورد می‌شود. به این معنا که در بین بخش قابل‌توجهی از دانش­آموزان افزایش میزان دین‌داری منجر به افزایش اعتماد اجتماعی می­شود.

فرضیه (3). اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان پسر و دختر متفاوت است.

به‌منظور آزمون این فرضیه از رگرسیون خطی دومتغیره با تعدیل­گری متغیر جنس استفاده شد. برآوردهای مربوط در جدول زیر گزارش شده است:

 

جدول (5). برآورد رگرسیون خطی اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی با تعدیل­گری متغیر جنس

Model Summary
			R		ضريب تعيين	ضريب تعيين تعديل شده		خطاي معيار
مدل		پسر	42/0		17/0	16/0		40/0
		دختر	37/0		12/0	12/0		40/0
ANOVA
مدل			مجموع مربعات		درجه آزادي	ميانگين مربعات	F	Sig
پسر	رگرسیون		44/2		1	44/2	31/15	001/0
	باقیمانده		48/11		72	16/0
	کل		92/13		73	-
دختر	رگرسیون		20/2		1	20/2	51/13	001/0
	باقیمانده		15/14		87	16/0
	کل		35/16		88	-
Coefficients
مدل			ضرايب غيراستاندارد			ضرايب استاندارد	T	Sig	برآورد خودگردان
			α	B	خطاي معيار	Beta			حد پایین	حد بالا
پسر	دین‌داری		19/2	28/0	07/0	42/0	91/3	001/0	10/0	47/0
دختر			27/0	27/0	07/0	37/0	67/3	001/0	10/0	45/0

 

برحسب مقادیر جدول بالا؛ الف. ضریب تعیین مربوط به تأثیر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان پسر و دختر به ترتیب برابر با (12/0، 17/0=R2 ) است. با توجه به مقادیر مربوط به حجم اثر شاخص ضریب تعیین این مقدار در بین هر دو گروه پسران و دختران در حد متوسط برآورد می‌شود. به‌عبارت‌دیگر متغیر دین‌داری در بین مردان و زنان در حد متوسط توان تبیین واریانس متغیر اعتماد اجتماعی را دارد. ب. اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در بین دانش­آموزان دختر و پسر به ترتیب برابر با مقدار (37/0، 42/0 = Beta) و در سطح (05/0 ≥ P) معنادار است؛ بنابراین با توجه به مقادیر ضریب تأثیر می‌توان گفت اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی مستقیم و در حد متوسط است. به این معنا که در بین بخش قابل‌توجهی از دانش­آموزان پسر و دختر افزایش میزان دین‌داری به افزایش اعتماد اجتماعی منجر می­شود. بااین‌حال با توجه به حد بالا و پایین برآورد خودگردان برای دانش­آموزان پسر (47/0 – 10/0) و برای دانش­آموزان دختر (45/0 – 10/0) و همپوشانی این دو با هم تفاوت معناداری بین دانش­آموزان پسر و دختر به لحاظ میزان اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی وجود ندارد؛ بنابراین، متغیر جنس اثر متغیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی را تعدیل نمی­کند.

 

نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر به بررسی تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در میان دانش‌آموزان شهر مهریز پرداخت. ایده غالب در مطالعات نظری این است که دین‌داری تأثیر مثبت و معناداری بر اعتماد اجتماعی دارد. هرچند برخی نظریه‌پردازان مانند گیدنز بر پیشامدرن بودن ماهیتِ این تأثیرگذاری تأکید دارند، اما همزمان بر برخی ویژگی‌های خاص جوامع در این فرآیند تأکید می‌کنند. به نظر می‌رسد در جامعه ایرانی با لحاظ ویژگی‌های دینی و فرهنگی آن، با وجود مدرن شدن نسبی، دین‌داری همچنان تأثیر قابل‌توجهی بر مسائل مختلف از جمله اعتماد اجتماعی دارد. در مطالعات تجربی ماهیت این تأثیرگذاری دارای تفاوت‌هایی است که به نظر می‌رسد به همین ویژگیهای خاص فرهنگی و اجتماعی بازمی‌گردد. پژوهش‌های تجربی که در داخل ایران انجام شده است عموماً بر تأثیر مثبت و معنادار دین‌داری بر اعتماد اجتماعی تأکید دارند، اما مطالعات تجربی خارج از کشور در برخی موارد این تأثیرگذاری را منفی گزارش کرده‌اند. زمینه و بافت فرهنگی و اجتماعی جوامع غربی و جامعه ایرانی دارای تفاوت‌های قابل‌توجهی است. جامعه ایرانی عموماً ماهیتی دینی دارد، اما جوامع غربی ماهیتی سکولار پیدا کرده‌اند. همین مسئله سبب شده است که نقش دین‌داری در جامعه ایرانی پررنگ‌تر باشد. دین‌زدایی از نظام آموزشی در غرب سبب شده است که حتی پژوهش‌های قابل‌توجهی در زمینه تأثیر دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در مدارس و در میان دانش‌آموزان انجام نشده باشد.

نتایج کلی پژوهش حاضر بیانگر این بود که دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان تأثیر مثبت و معناداری دارد. این نتایج در راستای نتایج برخی مطالعات تجربی پیشین است. قاسمی (1400)، گراشی و همکاران (1397)، پیلتن و جعفری (1393)، دِ آنگلو و همکاران (2023)، کینگ و فارو (2008) از جمله این پژوهش‌ها هستند. نتایج کلی این پژوهش‌ها بیانگر تأثیرگذاری مثبت دین‌داری بر اعتماد اجتماعی است. در مقابل، نتایج این پژوهش در تضاد با نتایج برخی پژوهش‌های پیشین خارجی قرار دارد. ازیریم و همکاران (2021) به این نتیجه رسیده‌اند که دین‌داری تأثیر معناداری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان نداشته است. آنان حتی معتقدند که تأثیر مشارکت مذهبی (به‌عنوان یکی از ابعاد دین‌داری) بر اعتماد اجتماعی منفی است. هریج و همکاران (2022) بر نقش دوگانه دین‌داری در اعتماد اجتماعی تمرکز دارند. آنان معتقدند که دین‌داری سبب افزایش اعتماد درون‌مذهبی می‌شود، اما همزمان اعتماد بین‌مذهبی را تضعیف می‌کند.

نتایج پژوهش حاضر به‌طور کلی انطباق بیشتری با ادبیات نظری موجود (در مقایسه با ادبیات تجربی) دارند. همان‌طور که بحث شد، دیدگاه‌های نظری عموماً بر ماهیتِ تأثیرگذاری مثبت دین‌داری بر اعتماد اجتماعی تأکید دارند؛ هرچند کسانی مانند گیدنز این مسئله را مختص جوامع پیشامدرن می‌دانند. با توجه به میزان تأثیرگذاری متوسط دین‌داری بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان، به نظر می‌رسد دیدگاه گیدنز به واقعیت نزدیک‌تر باشد. گیدنز (1392) بر این باور است که در جهانِ نوین، دین به‌عنوان یک منبع معنایی تأثیرگذار بر اعتماد، کم‌رنگ شده است و جای خود را به قراردادهای اجتماعی و بین‌شخصی داده است. ویژگی‌های خاص فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی سبب شده است دین همچنان نقش پررنگی در مناسبات اجتماعی داشته باشد، اما همزمان با تحولات فرهنگی، تکنولوژیک و اجتماعی نوین، به نظر می‌رسد این تأثیرگذاری کم‌رنگ‌تر از گذشته شده است. تغییرات نسلی جامعه ایرانی در این زمینه قابل‌توجه است. دانش‌آموزان عموماً نسلی هستند که با اینترنت و تکنولوژی‌های ارتباطی و دیجیتالی متولد شده و بزرگ شده‌اند. این تکنولوژی‌ها ماهیتی فرافرهنگی دارند که همین امر سبب شده است دانش‌آموزان به‌جای توجه به ویژگی‌های خاص دینی و فرهنگی جامعه ایرانی، به ارزش‌های جهان‌شمول بیشتر تمایل داشته باشند. به نظر می‌رسد تأثیرگذاری متوسط دین‌داری بر اعتماد اجتماعی در میان دانش‌آموزان و کاهش آن نسبت به گذشته به همین مسئله مرتبط باشد. این تبیین را می‌توان مرتبط با دیدگاه گیدنز و کاهش تدریجی تأثیرگذاری دین بر نظام اعتماد همزمان با مدرن شدن جوامع دانست.

با توجه به نقش پررنگ دین در نظام فرهنگی-ارزشی جامعه ایرانی و کارآمدی نسبی آن حتی در عصر مدرن، به نظر می‌رسد لازم است به جامعه‌پذیری دینی دانش‌آموزان در نظام آموزش ایران توجه بیشتری صورت بگیرد. تحولات فرهنگی، تکنولوژیک و ارتباطی نوین سبب شده است نسلِ نوین ایرانی که دانش‌آموزان بخش بنیادی آن را شکل می‌دهند، بیشتر از قبل به ارزش‌های جهان‌شمول توجه دارند. دین اسلام دارای ارزش‌های اخلاقی و رفتاری جهان‌شمول است که لازم است به این وجه بیشتر از قبل در جامعه‌پذیری دینی دانش‌آموزان در نظام آموزشی ایران توجه شود. احتمالاً رویکردهای سنتی در این زمینه با لحاظ این تحولات، چندان کارآمد نخواهد بود و با تداوم آن‌ها، در آینده شاهد کاهش نقش دین‌داری در نظام اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان خواهیم بود.

 

منابع

-       ادریسی، افسانه و جوشقانی، فاطمه (1386). تأثیر نیروی انسانی مدارس بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان منطقه 2 تهران. فصلنامه علوم اجتماعی. 3(14)، 17-1.

-       افشاني، سيدعليرضا؛ عسکری ندوشن، عباس؛ فاضل نجف‌آبادي، سميه و حيدري، محمد (1388). اعتماد اجتماعي در شهر يزد: تحليلي از سطوح و عوامل. مجله جامعه‌شناسي کاربردي، 20(4)، 74-57.

-       اکبری بورنگ، محمد و قوامی راد، زینب (1394). پیش‌بینی اعتماد بین فردی دانش آموزان دختر متوسطه شهرستان بیرجند بر اساس جو عاطفی خانواده و جهت‌گیری مذهبی. مطالعات راهبردی زنان. 18(69)، 211-175.

-       اکبری بورنگ، محمد و قوامی‌راد، زینب (1394). پیش‌بینی اعتماد بین فردی دانش‌آموزان دختر متوسطه شهرستان بیرجند بر اساس جو عاطفی خانواده و جهت‌گیری مذهبی. مطالعات راهبردی زنان. 18(69)، 211-176.

-       پیلتن، فخرالسادات و جعفری، مرضیه (1393). بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد دانش‌آموزان مقطع متوسطه به معلمان خود در شهرستان گراش. پژوهش‌های جامعه‌شناختی معاصر. 8(2)، 182-163.

-       حسنی، محمود؛ هاشمی، سید احمد و باقری، مهدی (1400). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری اعتماد اجتماعی دانش آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران. مجله توسعه آموزش جندی‌شاپور اهواز. 12(1)، 574-464.

-       حشمت‌يغمايي، محمدتقي (1380). دین‌داری نوجوانان و عوامل مؤثر بر آن، پايان‌نامه كارشناسي ارشد رشته جامعه‌شناسي، دانشگاه علامه طباطبايي، تهران.

-       خبرگزاری ایسنا (1403)، نزدیک شدن مهریز به نقطه بحرانی کمبود نیروی کار. قابل دسترسی در: isna.ir/xdR23n

-       دورکیم، امیل. (1383). صورت بنیانی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام. تهران: مرکز

-       رشید، فاطمه. (1393). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و انواع دین‌داری بین دانش آموزان راهنمایی ناحیه 3 کرج سال 1392. مطالعات جامعه‌شناسی ایران. 4(12)، 89-77.

-       زارع کاریزی، فاطمه. (1388). رابطه بین دین‌داری و سرمایه اجتماعی در بین دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بابلسر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه مازندران، گروه علوم اجتماعی.

-       سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی استان یزد (1403). سالنامه آماری استان یزد 1401، تهران، سازمان برنامه و بودجه کشور.

-       سراج‌زاده، حسین و پویانفر، محمدرضا (1387). بررسی رابطه دین‌داری با احساس آنومی و کجروی در میان نمونه‌ای از دانشجویان. مجله مسائل اجتماعی ایران. 16(63)، 105-71.

-       فلاحی، زهرا؛ کوچک انتظار، رؤیا و صادقی افجه، زهره (1399). مدل‌یابی اعتماد اجتماعی بر اساس هوش اجتماعی، هویت اجتماعی و انزوای اجتماعی در دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه شهر تهران. روانشناسی اجتماعی. 8، 219-209.

-       قاسمی، بهروز. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی دانش‌آموزان شهرستان درگزین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. دانشگاه پیام نور، واحد همدان.

-       کاظمی گراشی، فوزیه؛ حضرتی صومعه، زهرا؛ کریمی، مجید رضا (1397). مطالعه جامعه‌شناختی تأثیر دین‌داری بر سرمایه اجتماعی جوانان (موردمطالعه: دانش آموزان مقطع متوسطه دوم شهرستان لارستان سال تحصیلی 97-1396). مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. 17(42)، 186-165.

-       کلمن، جیمز. (1390). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

-       کوزر، لوئیس آلفرد. (1398). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی

-       گیدنز، آنتونی. (1387)، جامعه‌شناسی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر نی

-       گيدنز، آنتوني. (1392). پيامدهاي مدرنيّت. ترجمه محسن ثلاثي. تهران: نشر مركز.

-       محسنی تبریزی، علیرضا و شیرعلی، اسماعیل. (1388). عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی دانشجویان ایرانی خارج از کشور: موردپژوهشی دانشگاه‌های کشور آلمان. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. 52، 176-151

-       مزینانی، مریم؛ حضرتی صومعه، زهرا و کاشانی، مجید (1398). بررسی جامعه‌شناختی تأثیر گروه‌های مرجع بر اعتماد اجتماعی (مطالعه موردی، دانش‌آموزان دوره متوسطه مدارس تیزهوشان شهر تهران). سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت. 3(2)، 232-223.

-       مؤمنی، مریم؛ خواجه‌نوری، بیژن؛ هوشیار، آزاده (1394). بررسی رابطه دین‌داری و امیدواری اجتماعی در دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه شهر شیراز. جامعه‌شناسی کاربردی. 26(3)، 208-195.

-       نصوحیان، محمدمهدی. (1387). نقش اعتماد متقابل حکومت و مردم در روند توسعه سیاسی. راهبرد یاس. 14، 180-165

-       هميلتون، ملكم.‌ (1381). جامعه­شناسي دين، ترجمه محسن ثلاثي، تهران: موسسه انتشاراتي فرهنگي تبيان.

-       یزدخواستی، بهجت و همتی، رضا (1388). بررسی میزان اعتماد دانش‌آموزان به معلمان و راهکارهای ارتقاء آن: نمونه موردی آموزشگاه‌های متوسطه شهر زنجان. فصلنامه تعلیم و تربیت. 99، 96-69.

-       Adams, K. S., & Christenson, S. L. (2000). Trust and the family–school relationship examination of parent–teacher differences in elementary and secondary grades. Journal of school psychology, 38(5), 477-497.

-       Adams, K. S., & Christenson, S. L. (2000). Trust and the family–school relationship examination of parent–teacher differences in elementary and secondary grades. Journal of school psychology, 38(5), 477-497.

-       Anheier, H. K., & Toepler, S. (Eds.). (2009). International encyclopedia of civil society. Springer Science & Business Media.

-       Bolstad, R. (2012). Principles for a future-oriented education system. New Zealand Review of Education, 21, 77-95.

-       Chen, P., & Vazsonyi, A. T. (2013). Future orientation, school contexts, and problem behaviors: A multilevel study. Journal of youth and adolescence, 42, 67-81.

-       Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American journal of sociology, 94, S95-S120.

-       D'Angelo, M. J., Café, M. V., & Rocha, R. G. (2023). Impacts of parents' and guardians' trust in confessional schools on students’ perceived performance and spirituality. International Journal of Educational Management.

-       Ebstyne King, P., & Furrow, J. L. (2008, August). Religion as a resource for positive youth development: religion, social capital, and moral outcomes. In Meeting of the Society for Research in Child Development, Apr, 2001, Minneapolis, MN, US; A previous version of this article was presented at the aforementioned conference. (No. 1, p. 34). Educational Publishing Foundation.

-       Ezirim, G. E., Mbah, P. O., Nwagwu, E. J., Eze, I. C., Nche, G. C., & Chukwuorji, J. C. (2021). Trust and trustworthiness in a sub-Saharan African sample: Contributions of personality and religiosity. Social Indicators Research, 153, 1087-1107.

-       Flanagan, C. A., & Stout, M. (2010). Developmental patterns of social trust between early and late adolescence: Age and school climate effects. Journal of Research on Adolescence, 20(3), 748-773.

-       Giddens, A. (1992). The Consequences of Modernity. Cambridge Polity Press.

-       Hargie, O. D., Dickson, D. A., & Rainey, S. (2002). Religious difference, inter-group trust, attraction, and disclosure amongst young people in Northern Ireland. International Journal of Adolescence and Youth, 10(3), 213-235.

-       Ho, E. S. (2007). Building trust in elementary schools: The impact of home school community collaboration. International Journal about Parents in Education, 1(0), 08-20.

-       Kurnianingsih, S., Yuniarti, K. W., & Kim, U. (2012). Factors influencing trust of teachers among students. International Journal of Research Studies in Education, 1(2), 85-94.

-       Lundåsen, S. W., & Trägårdh, L. (2013). Social trust and religion in Sweden: Theological belief versus social organization. In Religion and civil society in Europe (pp. 109-124). Dordrecht: Springer Netherlands.

-       Lundberg, E., & Abdelzadeh, A. (2019). The role of school climate in explaining changes in social trust over time. Scandinavian Journal of Educational Research, 63(5), 712-724.

-       Papanis, E., & Roumeliotou, M. (2007). Can social trust and participation be reinforced through education? Empirical data from Greece. Journal of Education and Human Development, 1(2).

-       Putnam, R. D. (2015). Bowling alone: America’s declining social capital. In The city reader (pp. 188-196). Routledge.

-       Shubert, J., Wray‐Lake, L., & McKay, B. (2020). Looking ahead and working hard: How school experiences foster adolescents’ future orientation and perseverance. Journal of Research on Adolescence, 30(4), 989-1007.

-       Sztompka, p. (1999). Trust: A Sociological Theory. Cambridge University Press.

-       Taylor, P., Funk, C., & Clark, A. (2007). Americans and social trust: Who, where and why. A Social Trends Report, 1-10.

-       Wang, D., & Fletcher, A. C. (2016). Parenting style and peer trust in relation to school adjustment in middle childhood. Journal of Child and Family Studies, 25, 988-998.

 

COPYRIGHTS © 2023 by the authors. Licensee Advances in Sociological Urban Studies Journal. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] . مربی گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام­نور، تهران، ایران (نویسنده مسئول). [e-mail]

[2] . استادیار گروه مددکاری و سیاست‌گذاری اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.         [e-mail]

[3]  Future-oriented Learning

[4]  Bolstad, R

[5]  Shubert, J

[6]  Chen, P

[7]  Vazsonyi, A. T

[8]  Cook. K. S

[9]  Ellison, C. W

[10]  Firestone. I. J

[11]  Anheier, H. K

[12]  Toepler, S

[13]  Taylor, P

[14]  Giddens, A

[15]  Putnam, R. D

[16]  Coleman, S. J

[17]  Wang, D

[18]  Fletcher, A

[19]  Lundberg, E

[20]  Abdelzadeh, A

[21]  Kurnianingsih, S

[22]  Flanagan, C. A

[23]  & Stout, M

[24]  Papanis, E

[25]  Roumeliotou, M

[26]  Ho, E. S

[27]  Wang, D

[28]  Fletcher, A. C

[29]  Adams, K. S

[30]  Christenson, S. L

[31]  d'Angelo, M. J

[32]  Ebstyne King, P

[33]  Furrow, J. L

[34]  Ezirim, G. E

[35]  Lundåsen, S. W

[36]  Trägårdh, L

[37]  Hargie, O. D

[38]  One Sample T Test

[39]  Independent Sample T Test

[40]  Regression

[41]  Horton

[42]  Giddens

[43]  Sztompka

[44]  Colmen

[45]  Convergent Validity

[46]  Average Variance Extracted

[47]  Cronbach Alpha

[48]  Composite Reliability