بررسی منطقِ ایستاییِ تاق در بنای موسوم به ارک علیشاه در تبریز
الموضوعات : آنالیز سازه - زلزله
امین مرادی
1
(پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری)
بهروز عمرانی
2
(ریاست پژهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور)
مهدی ذاکری
3
(سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی)
الکلمات المفتاحية: ارک علیشاه, مسجد علیشاه, تاق علیشاه, مجموعه علیشاه,
ملخص المقالة :
در صورتی‌که بقایای معماریِ منسوب به علیشاه جیلانی در تبریز را آخرین حلقه از زنجیره ساختمان‌های بزرگ‌مقیاس دوره ایلخانی متصور شویم؛ به گونه‌ای که دهانه‌ی سی متریِ آن بزرگترین و مرتفع‌ترین تاق آجری جهان اسلام را در بر داشته است، ابراز ایرادات فنی در راستای ردِ تئوری امکان اجرای تاق در دهانه‌ی مزبور، نکته‌ی مقابل بیش از نیم قرن مطالعات تاریخ معماری، نتایج باستان‌شناسی و گزارشات جهانگردان پیرامون انطباق داده‌های تاریخی با موقعیت مسجد علیشاه در تبریز خواهد بود. با فرض بر اینکه بقایای معماری U شکل با دیوارهایی به قطر یازده متر، جهت اجرای تاق آجریِ بخشی از پروژه معماریِ عظیمی در نظر گرفته شده است؛ کشف محدودیت‌های سازه‌ای حجم معماری مورد مطالعه در زمینه‌ی میزان پایداری، آسیب‌پذیری و نهایتاً عدم امکان اجرای تاق در دهانه‌ی مزبور، فصل‌گشای افق‌های نوینی پیرامون تفسیرِ متون تاریخی و رابطه آن با بنای ایلخانی یاد شده در منابع تاریخی خواهد بود. تحقیق پیش‌رو بر آن است تا پس از پاسخ‌دهی به این مسئله که آیا حجم آجری منسوب به علیشاه قابلیت اجرای چنان تاقی را داشته است یا خیر، ضمن آنالیز استاتیکی و تحلیل مشخصات سازه‌ای بقایای معماریِ موجود و بدون توجه به روایات تاریخی، نقش تعیین کننده‌ای در بازبینیِ مسائل تاریخی پیرامون مسجد علیشاه داشته باشد. مطابق نتایج به دست آمده، تنش حاصل از بارگذاریِ ناشی از وزن هر نوع تاق در بنای مورد نظر، فراتر از پتانسیل‌های مکانیکیِ سازه بوده و منجر به فروپاشی پایه‌ها در هر شرایط خواهد شد. از این دیدگاه، هیچ نوع پوششی از نوع تاق در هیچ بازه‌ی زمانی در بقایای معماری منسوب به علیشاه قابل اجرا نبوده است. بدین‌ترتیب، هیچ رابطه‌ای میان بقایای امروزی منسوب به علیشاه و مسجد ساخته شده توسط علیشاه وزیر با بزرگترین تاق آجری جهان وجود ندارد؛ از این دیدگاه، نمیتوان بقایای معماری موجود را به علیشاه جیلانی نسبت داد.
_||_
