قرائات مختلف از تعبیر «ال یاسین» در آیۀ 130 سورۀ صافات و تفاسیر مبتنی بر هر یک از این خوانشها
الموضوعات :
مجید چهری
1
()
الکلمات المفتاحية: یس, آل یاسین, اختلاف قرائات, زیارت آل یاسین, مصاحف امصار, مصحف ابن مسعود, بنی‌هاشم, لهجۀ مدنی,
ملخص المقالة :
تعبیر ال یاسین فقط یک بار در قرآن کریم در آیۀ 130 سورۀ صافّات آمده است: سَلامٌ عَلیٰ ال یاسین. نه تنها مفهوم این تعبیر، که حتی قرائت صحیح آن در میان مفسران و قاریان مختلف موضوع بحث بوده است. برخی مفسران شیعه، و عمدۀ مفسران عامی مذهب، ال یاسین را تحریری دیگر از اِلیاسین و مترادف با الیاس نبی (ع) دانسته‌اند. این دسته از مفسران قرائنی همچون قرائت مشهور، تعابیر مشابه در زبان عربی، و سیاق آیات را مستند مدعای خویش می‌دانند. از آن سو، برخی از دیگر مفسران شیعه نیز به استناد قرائات و روایاتی، عبارت را آل یاسین خوانده، و مراد از آن را اهل بیت پیامبر (ع) دانسته، و این را که یکی از نامهای پیامبر اکرم(ص) یاسین است، مؤید نظر خویش برشمرده‌اند. در مطالعۀ پیش رو بنا داریم با مرور اختلاف نظرهای مفسران، بررسی شواهد قرآنی موجود و قرائات مختلف، مراد از این تعبیر قرآنی را بازشناسیم؛ همچنان که خواهیم کوشید مستندات روایی بحث را نیز، بازخوانی و تبیین کنیم؛ و همچنان که خواهیم کوشید اسباب و علل این اختلاف قرائت و پیامدهای عملی رواج هر یک از آن دو را در فرهنگ اسلامی بازکاویم.
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد، التفسیر، به کوشش اسعد محمد طیب، صیدا، المکتبة العصریه؛
2ـ ــــــــــــــــــــ الجرح و التعدیل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1371ق/ 1952م.
3ـ ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی، قم، بعثت، 1417ق.
4ـ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، الفتاوی الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1408ق/ 1987م.
5ـ ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، 1351ق.
6ـ ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، زاد المسیر، به کوشش محمد بن عبد الرحمن عبدالله، بیروت، دار الفکر، 1407ق/ 1987م.
7ـ ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق/ 2001م.
8ـ ابن خالویه، حسین بن احمد، الحجة فی القرائات السبع، به کوشش عبد العال سالم مکرم، بیروت، دار الشروق، 1971م.
9ـ ابن عبدالسلام، عبدالعزیز، التفسیر، به کوشش عبدالله بن إبراهیم وهبی، بیروت، دار ابن حزم، 1416ق/ 1996م.
10ـ ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، به کوشش یحیی مختار غزاوی، بیروت، دار الفکر، 1409ق/ 1988م.
11ـ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
12ـ ابن عطیۀ اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، به کوشش عبد السلام عبد الشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1413ق/ 1993م.
13ـ ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب، به کوشش باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق/ 1997م.
14ـ ابوعبیده معمر بن مثنی، مجاز القرآن، به کوشش محمد فؤاد سزگین، قاهره/ بیروت، خانجی/ دار الفکر، 1390ق/ 1970م.
15ـ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، بیروت، دار الاضواء، 1405ق/ 1985م.
16ـ استرآبادی، شرف الدین، تأویل الآیات الظاهره، به کوشش محمد باقر موحد ابطحی، قم، مدرسۀ امام مهدی (ع)، 1407ق/ 1366ش.
17ـ بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان، قم، بعثت.
18ـ بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم، جامعۀ مدرسین، 1363ش.
19ـ بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح، استانبول، دار الطباعة العامره، 1315ق.
20ـ بُرسی، رجب، مشارق انوار الیقین، بیروت، اعلمی، 1419ق/ 1999م.
21ـ ثعلبی، احمد بن محمد، التفسیر، به کوشش ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق/ 2002م.
22ـ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دار الساقی، 2001م.
23ـ حاج منوچهری، فرامرز، «ادریس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد هفتم، تهران، 1375ش.
24ـ ــــــــــــــــــــ «الیاس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران، 1380ش.
25ـ حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل، به کوشش محمد باقر محمودی، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1411ق/ 1990م.
26ـ حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، 1412ق/ 1370ش.
27ـ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق/ 1997م.
28ـ خلیفة بن خیاط، التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، دمشق/ بیروت، دار القلم/ مؤسسة الرساله، 1397ق.
29ـ زرندی، محمد، نظم درر السمطین، نجف، 1377ق/ 1958م.
30ـ زمخشری، محمد بن عمر، الکشاف، قاهره، مصطفی بابی حلبی، 1385ق/ 1966م.
31ـ سراج، رضا، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، شرکت سهامی طبع.
32ـ سهیلی، عبدالرحمان بن عبدالله، الروض الانف، به کوشش مجدی منصور شوری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق/ 1997م.
33ـ شبر، عبدالله، التفسیر، به کوشش حامد حفنی داوود، قاهره، مرتضی رضوی، 1385ق/ 1966م.
34ـ شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، به کوشش رضا مختاری، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1414ق.
35ـ شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جامعۀ مدرسین، 1419ق.
36ـ شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409ق.
37ـ طباطبایی، محمد حسین، المیزان، تهران، اسلامیه.
38ـ طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی بن عبدالمجید سلفی، موصل، مکتبة العلوم و الحکم، 1404ق/ 1983م.
39ـ طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، به کوشش محمد باقر خرسان، نجف، مطبعة النعمان، 1386ق/ 1966م.
40ـ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق/ 1995م.
41ـ طریحی، فخرالدین بن محمد علی، تفسیر غریب القرآن، به کوشش محمد کاظم طریحی، قم، زاهدی.
42ـ عقیلی، محمد بن عمرو، الضفعاء الکبیر، به کوشش عبد المعطی امین قلعجی، بیروت، المکتبة العلمیه، 1404ق/ 1984م.
43ـ عهد عتیق.
44ـ فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، المطبعة البهیه.
45ـ فرات بن ابراهیم کوفی، التفسیر، به کوشش محمد کاظم، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق/ 1990م.
46ـ فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمۀ قرآن کریم، تهران.
47ـ فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، التفسیر الصافی، تهران، صدر، 1416ق/ 1374ش.
48ـ قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، به کوشش آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق/ 1963م.
49ـ ــــــــــــــــــــ شرح الاخبار، به کوشش محمد حسین حسینی جلالی، قم، جامعۀ مدرسین، 1414ق.
50ـ قاموس الکتاب المقدس، به کوشش بطرس عبد الملک، جون الکساندر طمسن و ابراهیم مطر، بیروت، مکتبة المشعل، 1981م.
51ـ قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، اسلامیه، 1352ش.
52ـ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، به کوشش احمد عبدالعظیم بردونی، قاهره، دار الشعب، 1372ق.
53ـ قمی مشهدی، محمد، کنز الدقائق، به کوشش مجتبی عراقی، قم، جامعۀ مدرسین، 1407ق.
54ـ کاشی، فتح الله بن شکر الله، زبدة التفاسیر، به کوشش اسماعیل مهری، قم، مؤسسۀ معارف اسلامی، 1423ق/ 1381ش.
55ـ کتاب سلیم بن قیس، به کوشش محمد باقر انصاری، بیروت، 1400ق/1980م.
56ـ مجتبوی، جلال الدین، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، حکمت، 1371ش.
57ـ مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق/ 1983م.
58ـ محمد بن جعفر مشهدی، المزار، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، قیوم، 1419ق.
59ـ مختار عمر، احمد و سالم مکرم، عبدالعال، معجم القراءات القرآنیه، کویت، جامعة کویت، 1408ق/ 1988م.
60ـ مغنیه، محمد جواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار العلم للملائین، 1968م.
61ـ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، اسلامیه.
62ـ مهروش، فرهنگ، «بنی‌هاشم»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد دوازدهم، تهران، 1383ش.
63ـ نسفی، عبدالله بن احمد، التفسیر، به کوشش مروان محمد شعار، بیروت، دار النفائس، 2005م.
64ـ واسطی، عبدالله بن عبدالمؤمن، الکنز فی القرائات العشر، به کوشش خالد مشهدانی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق/ 2004م.
65ـ Jeffery, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Quran, Leiden, Brill, 2007.
+++ پایان مقالۀ پنجم+++
