دغدغه‌های بهبودی در تألیف صحیح الکافی و روش او
الموضوعات :
1 -
الکلمات المفتاحية: گزیدۀ کافی, نقد حدیث, حدیث صحیح, جوامع حدیثی شیعه, تاریخ حدیث شیعه,
ملخص المقالة :
محمد باقر بهبودی ـ محدّث شیعی و ایرانی معاصر (1307ـ1393ش) ـ چنان که خود می‌گوید پس از 30 سال مطالعۀ مداوم برای شناخت علل حدیث، به انتخاب احادیث صحیح کتب اربعه بر اساس سیرۀ قدما ـ یعنی توجه توأمان به شرایط اعتبار در متن و سندـپرداخته، و حاصل این مطالعه را در سه کتاب صحیح الکافی، صحیح التهذیب و صحیح الفقیه بازنموده است. این میان، اثر نخست یعنی صحیح کافی بیش از دیگر آثار وی مشهور و بحث برانگیز شده، و هم از جهات مختلفی شایان توجه و ارزیابی است. بر این پایه، بنا ست که در مطالعۀ پیش رو همین اثر بهبودی را بازبینی کنیم تا دریابیم اولا، شیوۀ تنظیم روایات و پدید آوردن ساختار کلی اثر، انگیزه‌های تألیف، و ملاکهای گزینش روایات چه بوده است؛ ثانیا، مؤلف در عمل چه اندازه به این ملاکها پابندی نشان می‌دهد؛ و ثالثا، منتقدان چه اشکالاتی بر آن وارد کرده‌اند و احیانا، مؤلف و همفکران وی چه پاسخهایی به این نقدها داده‌اند، یا می‌توانند بدهند.
1ـ آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة، بیروت، دار الاضواء، 1979م.
2ـ ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعۀ مدرسین، 1404ق.
3ـ اخبار ترجمه، ترجمان وحی، شم 3، شهریور 1377ش.
4ـ اکبرنژاد، مهدی و دیگران، «شیوۀ کلینی در گزینش احادیث کافی»، صحیفۀ مبین، سال نوزدهم، شم 53، بهار و تابستان 1392ش.
5ـ ایازی، محمد علی، «سیری گذرا در کتاب تدبری در قرآن»، بینات، شم 27، پاییز 1379ش.
6ـ ـــــــــــــــــــــ کافی پژوهی (گزارش پایان نامه‌های مرتبط با کلینی و الکافی)، قم، دار الحدیث، ١٣٨٧ش.
7ـ باقری نوپرست، خسرو، «محمد باقر بهبودی، جنگ با اندیشۀ مشهور و گریز از شهرت»، ضمن پایگاه اینترنتی آکادمیا[1]، دسترسی در 6/ 3/ 1394ش.
8ـ بکائی، محمد حسن، کتابنامۀ قرآن کریم، تهران، قبله، 1374ش.
9ـ بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل، الفوائد الرجالیه، ضمیمۀ الرجال خاقانی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
10ـ بهبودی، محمد باقر، «آخرین کلام در عرصۀ روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 35، بهمن 1365ش.
11ـ ـــــــــــــــــــــ «... که تعزیر می‌کنند»، کیهان فرهنگی، شم 56، آبان 1367ش.
12ـ ـــــــــــــــــــــ «تحقیقی در بارۀ مذهب وقف و بررسی تاریخی واقفیه»، مدرس علوم انسانی، شم 5 ـ7، پاییز و زمستان 1370 و بهار 1371ش.
13ـ ـــــــــــــــــــــ «حسن بن محبوب کوفی»، فقه، شم 11ـ12، بهار و تابستان 1376ش.
14ـ ـــــــــــــــــــــ صحیح الکافی، بیروت، الدار الاسلامیه، 1401ق.
15ـ ـــــــــــــــــــــ «طلوع و غروب اصحاب اجماع»، فقه، شم 4ـ 5، تابستان و پاییز 1374ش.
16ـ ـــــــــــــــــــــ علل الحدیث، تهران، انتشارات سنا، 1378ش.
17ـ ـــــــــــــــــــــ «علم رجال و مسئلۀ توثیق: نقش ابراهیم بن هاشم قمی در حدیث شیعی»، کیهان فرهنگی، شم 80، بهمن 1370ش.
18ـ ـــــــــــــــــــــ گزیدۀ کافی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1363ش.
19ـ ـــــــــــــــــــــ مصاحبه با حدیث اندیشه، شم 1، 1381ش.
20ـ ـــــــــــــــــــــ مصاحبه با حوزه، شم 78، اسفند 1375ش.
21ـ ـــــــــــــــــــــ مصاحبه با کیهان فرهنگی، شم 31، 1365ش.
22ـ ـــــــــــــــــــــ معرفة الحدیث، بیروت، دارالهادی، 1427ق.
23ـ ـــــــــــــــــــــ «نقدی بر شیوۀ تدوین حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 52، تیر 1367ش.
24ـ ـــــــــــــــــــــ «نگرشی به آغاز و انجام حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 46، دی 1366ش.
25ـ بیات مختاری، مهدی، «ارزیابی جرح علی بن محمد بن قتیبه»، علوم حدیث، شم 60، مرداد 1390ش.
26ـ ـــــــــــــــــــــ «لغزش کتاب معرفة الحدیث»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شم 14، آذر 1389ش.
27ـ ـــــــــــــــــــــ «نااستوار قلمداد شدن روایات فضل بن شاذان از امام رضا (ع)»، علوم حدیث، شم 54، زمستان 1388ش.
28ـ پهلوان، منصور، پژوهشی در زمینۀ کتاب کافی و مؤلف آن، تهران، انتشارات نبأ، 1383ش.
29ـ جاودان، محمد علی، «باری دیگر در عرصۀ روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 34، دی 1365ش.
30ـ حب الله، حیدر، نظریة الامامة فی الفکر الاسلامی الشیعی، بیروت، مؤسسة الانتشار العربی، 2006م/ 1385ش.
31ـ حسینیان قمی، مهدی، «دفاع از حدیث»، بخش چهارم مقاله، علوم حدیث، شم 5، 1376ش.
32ـ سبحانی، جعفر، «باز هم سخنی پیرامون عرصۀ درایت وروایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 37، 1366ش.
33ـ ـــــــــــــــــــــ «پاسداری از عرصه روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 33، 1365ش.
34ـ ـــــــــــــــــــــ کلیات فی علم الرجال، قم، جامعۀ مدرسین، 1425ق.
35ـ سرشار، مژگان، «دیدگاههای استاد محمد باقر بهبودی در گزینش احادیث صحیح»، علوم حدیث، شم 49ـ50، پاییز و زمستان 1387ش.
36ـ ـــــــــــــــــــــ «محمد باقر بهبودی و نقد و گزینش روایات»، کتاب ماه دین، اردی بهشت 1388ش، شم 139.
37ـ ـــــــــــــــــــــ «مقایسۀ نظرات سید محمد طباطبایی و استاد محمد باقر بهبودی دربارۀ محکم و متشابه در قرآن»، بینات، شم 66، تابستان 1389ش.
38ـ ـــــــــــــــــــــ و صادقی، زهرا، «معرفی روش استاد محمد باقر بهبودی در ترجمۀ تفسیری معانی القرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال هفتم، شم 13، بهار و تابستان 1389ش.
39ـ سعیدی زاده، رسول، «کتابشناسی توصیفی شروح الکافی»، آینۀ پژوهش، شم 118، مهر و آبان 1388ش.
40ـ سید مرتضی، علی بن طاهر، الرسائل، به کوشش مهدی رجایی، قم، دار القرآن، 1405ق.
41ـ شبیری، محمد جواد، «نگاهی به گفتگوی در عرصه روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شم 34، 1365ش.
42ـ ــــــــــــــــــــ «دفاع از حدیث و پاسدارانش»، کیهان فرهنگی، شم 37، 1366ش.
43ـ شفیعی کدکنی، محمد رضا، «مشهد و کتابفروشیهای پنجاه سال پیش»، بخارا، شم 70، فروردین و اردی بهشت 1388ش.
44ـ صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، دمشق، جامعة دمشق، 1379ق.
45ـ صداقت، سجاد، «استاد مصحح»، فرهیختگان، 26/ 11/ 1393ش.
46ـ صفره، حسین، «کتابشناسی جوامع حدیثی چهارگانۀ شیعه»، علوم حدیث، شم 32، 1383ش.
47ـ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1390ق.
48ـ ــــــــــــــــــــ الرجال، به کوشش جواد قیومی، قم، جامعۀ مدرسین، 1415ق.
49ـ عتر، نورالدین، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق، دار الفکر، 1401ق.
50ـ عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، تهران، بعثت، 1405ق.
51ـ علامۀ حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، به کوشش جواد قیومی، قم، جامعۀ مدرسین، 1417ق.
52ـ عمیدی حسینی، ثامر هاشم، «مع الکلینی و کتابه الکافی»، علوم الحدیث، شم 1، محرم ـ جمادی الثانی 1418ق.
53ـ غفار، عبدالرسول، الکلینی و الکافی، قم، جامعۀ مدرسین، ۱۴۱۶ق.
54ـ فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، الوافی، اصفهان، کتابخانۀ أمیر المؤمنین (ع)، 1406ق.
55ـ قنبری، محمد، شناخت نامۀ کلینی و الکافی (مباحث فقه الحدیثی)، قم، دارالحدیث، 1387ش.
56ـ ــــــــــــــــــــ کتاب شناسی کلینی و کتاب الکافی، قم، دارالحدیث، ١٣٨٧ش.
57ـ کریمی نیا، مرتضی، «یکسانی و هماهنگی ترجمۀ قرآن»، ترجمان وحی، شم 1، شهریور 1376ش.
58ـ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1388ق.
59ـ مامقانی، عبدالله بن محمد حسن، مقباس الهدایه، تلخیص علی‌اکبر غفاری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1369ش.
60ـ مدیرشانه چی، کاظم، درایة الحدیث، قم، جامعۀ مدرسین، 1381ش.
61ـ معارف، مجید، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، ضریح، 1376ش.
62ـ ــــــــــــــــــــ مباحثی در تاریخ حدیث، تهران، نبأ، 1387ش.
63ـ ــــــــــــــــــــ نظرخواهی در بارۀ وضعیت آموزش و پژوهشهای قرآنی در ایران، دانشگاه انقلاب، شم 110، تابستان و پاییز 1376ش.
64ـ نادری، مرتضی، «واکاوی آراء رجالی استاد محمد باقر بهبودی»، سراج منیر، سال دوم، شم 6، بهار 1391ش.
Madelung, Wilferd, “Al-Kulaynī,” Encyclopedia of Islam, vol. V, Leiden, Brill, 1986.
