تبار شناسی و بررسی سیر تحول معنایی واژه قرآنی «سرد»
الموضوعات :مجتبی نوروزی 1 , مهناز تفقدی 2
1 - استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد، رشته تفسیر قرآن، دانشکده علوم قرآنی مشهد
الکلمات المفتاحية: تبارشناسی, سرد, زره, معرّب, کاربست تاریخی, تحول معنایی,
ملخص المقالة :
سرد به نظر عده‌ای از اندیشمندان به عنوان یکی از واژگان دخیل (معرّب) است. برای این واژه در ورود به زبان عربی، سیر تحول معنایی رخ داده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش از آن جهت است که این واژه دارای خاستگاه ایرانی بوده و در زبان عربی تحول معنایی داشته و فهم آن موثر بر فهم و درک کلام الهی و اعجاز آن است. این پژوهش با روش تاریخی و تحلیلی و با هدف بررسی خاستگاه تاریخی و تبارشناسی واژه سرد، سیر تحول معنایی آن در زبان عربی و کاربست تاریخی مشتقات واژه سرد را در بافت آیات قرآن مورد تحلیل قرار می دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که واژه معرّب سرد از ریشه فارسی زره بوده و با استفاده از کاربست تاریخی واژه زره در ایران باستان و کاربرد گسترده این پوشش در سواره نظام های ایرانی از اولین سلسله های پادشاهی و نیز گواه قدرتمند و گویای شاهنامه در توصیف زره پوشان ایرانی، می‌توان گفت که سرد واژه‌ای با اصالت فارسی و با خاستگاهی نظامی است. این واژه در زبان عربی به مفاهیم سوراخ کردن و دوختن چرم،بافتن زره و پیاپی و پشت سر هم بودن چیزی نیز تطور معنایی پیدا کرده است. واژه سرد در قرآن کریم به صورت تک کاربرد و به مفهوم حلقه های زره نیز به کار رفته است.
منابع
1 -قرآن کریم
2 -آذرنوش، آذرتاش، )1700ش(، راه های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی، چاپ دوم، تهران،
انتشارات توس.
7 -آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر)1020ق(، تیسیر کریم الرحمن، بیروت، مکتبه النعضه العربیه.
0 -ابن عاشور، محمد بن طاهر)بی تا(، التحریر و التنویر، بی جا، بی نا.
1 -ابن عجبیه، احمد بن محمد)1012ق(، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره، دکتر حسن
عباس زکی.
0 -ابن عربی، محمدبن عبداهلل بن ابوبکر)بی تا(، احکام القرآن، بی جا، بی نا.
3 -ابن فارس،احمد بن فارس بن زکریا بن حبیب)1020ق(، معجم مقاییس اللغه، به تحقیق و ضبط
عبدالسالم محمد هارون، قم، مرکز النشر.
0 -ابن منظور، محمد بن مکرم)1010ق(، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
2 -ابوعبیده، معمر بن مثنی)1701ق(، مجاز القرآن، قاهر، مکتبه الخانجی.
12 -امام شوشتری، محمد علی)1703ش(، فرهنگ واژه های فارسی در زبان عربی، انجمن آثار ملی،
تهران.
11 -پور داوود، ابراهیم)1701ش(، زین ابزار)برگی از تاریخ سالح در ایران( ، بررسی های تاریخی،
.10-2صص، 2 و1 شماره
12 -تبریزی، محمد حسین بن خلف)1702ش(، برهان قاطع، به تصحیح و توضیح محمد معین، تهران،
کتابفروشی ابن سینا.
17 -جفری، آرتور)1700ش(، واژه های دخیل در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، توس.
10 -جوهری، اسماعیل بن حماد)1012ق(، الصححاح- تاج اللغه و صحاح العربیه، محقق و مصحح
احمد عبد الغفور عطار بیروت-لبنان، دار العلم للمالیین، چاپ اول.
11 -حجازی، محمد محمود)1017ق(، التفسیر الواضح، بیروت، دار الجیل الجدید.
10 -حجتی، شهناز)1702ش(، »ساسانیان، سپر تمدنهای شرقی«، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره
.20-20صص، 100
>031 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 67 ،سال بیست و نهم، پاییز 0012 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 76, year 29, Autumn 2023
13 -حر عاملی، محمد بن حسن)1010ق(، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، به
تحقیق محمد رضا حسینی جاللی، قم، موسسه آل البیت )ع( الحیا التراث.
10 -حسن دوست، محمد)1720ش(، فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، تهران، فرهنگستان زبان و
ادب فارسی، گروه نشر آثار
12 -حسینی زبیدی، محمد مرتضی)1201م(، تاج العروس فی شرح القاموس، بیروت، دار الهدایه.
22 -راغب اصفهانی، حسین بن محمد)1012ق(، المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم
الدار الشامیۀ.
21 -رضایی باغ بیدی، حسن)1701ش(، راهنمای زبان پارتی، تهران، نشر ققنوس.
22 -زحیلی، وهبه بن مصطفی)1010ق(، التفسیر المنیر فی عقیده و الشریعه والمنهج، بیروت دمشق،
دار الفکر المعاصر.
27 -زمخشری، محمود)1023ق(، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
20 -دهخدا، علی اکبر)1702ش(، لغت نامه دهخدا، بی جا، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
21 -دیاکونف، م. م.)1711ش(، اشکانیان، تـرجمۀ کریـم کشاورز، تهـران.
20 -الذبیانی، نابغه)1220م(، دیوان، دارالفکرالعربی، چاپ بیروت.
23 -سمرقندی، نصر بن محمدبن احمد)بی تا(، بحر العلوم، بی جا، بی نا.
20 -سمسار، محمد حسن)1707ش(، »اهمیت اسب و تزیینات آن در ایران باستان)4 )دوره
اشکانیان«، هنر و مردم، شماره 21 ،صص11-20
22 -سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد)1702ش(، تفسیر سور آبادی، تهران، فرهنگ نشر نو.
72 -سیوطی، جالل الدین عبد الحمن ابن ابی بکر)1021ق(، االتقان فی علوم القرآن، به تحقیق فواز
احمد زمرلی، بیروت -لبنان، دار الکتاب العربی.
71 -سیوطی، جالل الدین عبد الرحمان ابن ابی بکر)بی تا(، »المزهر فی علوم اللغه و انواعها«، حاشیه
علی محمد بجاوی، محمد احمد جاد المولی، محمد ابراهیم، بیروت لبنان، بی چا.
72 -شریف الهیجی، محمد بن علی)1737ش(، تفسیر شریف الهیجی، تهران، نشر داد.
77 -شوشتری، محمد علی)1703ش(، واژه های فارسی در زبان عربی، تهران، چاپ بهمن.
70 -صافی، محمود بن عبدالرحیم)1010ق(، الجدول فی اعراب القرآن، بیروت دمشق، دار الرشید
موسسه االیمان.
تبار شناسی و بررسی سیر تحول معنایی واژه قرآنی »سرد«
71 -طباطبایی، محمد حسین)1013ق(، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
70 -طبرسی، فضل بن حسن)1732ش(، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
73 -طبری، ابو جعفر محمد بن جریر)1012ق(، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه.
70 -طریحی، فخر الدین)1731ش(، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی.
72 -طوسی، محمد بن حسن)بی تا(، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربیه.
02 -عمر، احمد مختار)2220م(، معجم اللغه العربیه المعاصره، قاهره، عالم الکتب،چاپ اول.
01 -غیبی، مهرآسا)1701ش(، »هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی«، تهران.
02 -فراهیدى، خلیل بن احمد)1012ق(؛ کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم.
07 -فردوسی، ابوالقاسم)1700ش(، شاهنامه، به کوشش جالل خالقی مطلق، تهران.
00 -فیومی، احمد بن محمد)1010ق(، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار
الهجره.
01 -قرشی، علی اکبر)1731ش(، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب االسالمیه.
00 -قرطبی، محمد بن احمد)1700ش(، الجامع الحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
03 -کریستنسن، آرتور)1770ش(، کیانیان، ترجمۀ ذبیحاهلل صفا، تهران.
00 -گزنفن)1702ش(، کورشنامه، ترجمۀ رضا مشایخی، تهران.
02 -مراغی، احمد بن مصطفی)بی تا(، تفسیر مراغی، بیروت، داراحیا التراث العربی.
12 -مصطفوی، حسن)1702ش(، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب.
11 -مصطفوی، حسن)1702ش(، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
12 -مصطفی، ابراهیم، محمد علی نجار، احمد حسن زیات، حامد عبد القاهر)1202م(، المعجم الوسیط،
استانبول، دار الدعوه.
17 -مظهری، محمد ثناء اهلل)1012ق(، التفسیر المظهری، پاکستان، مکتبه رشیدیه.
10 -معین، محمد)1707ش(، فرهنگ فارسی، تهران.
11 -مکارم شیرازی، ناصر)1730ش(، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب االسالمیه.
10 -مهیار، رضا)بی تا(، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، بی جا، بی نا.
13 -میبدی، رشید الدین احمد بن ابی سعد)1731ش(، کشف االسرار و عده االبرار، تهران، انتشارات
امیر کبیر.
10 -نجفی، محمدحسن)1702ش(، جواهر الکالم، به کوشش قوچانى، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
>001 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 67 ،سال بیست و نهم، پاییز 0012 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 76, year 29, Autumn 2023
12 -نفیسی، علی اکبر)1712 و 1722ش(، فرهنگ، تهران.
02 -نگهبان، عزتاهلل)1730ش(، حفاریهای مارلیک، تهران.
01 -نولدکه، تئودُر)1723ش(، حماسة ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران.
02 -نیشابوری، محمود بن ابوالحسن)1011ق(، ایجاز البیان عن معانی القرآن، بیروت، دار الغرب
االسالمی
