تحلیلی برنظم فضایی محله‌های شهرهای اسلامی-ایرانی (موردمطالعه: شهر قم)
محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری و منطقه ای
محمد محیط آرا
1
()
عباس ملک حسینی
2
()
مجید شمس
3
()
کلید واژه: فضای شهری, محله, مرکزیت, سلسله‌مراتب, شهر اسلامی –ایرانی,
چکیده مقاله :
اصول حاکم بر شهرهای اسلامی –ایرانی درگذشته‌ی قبل از مدرنیسم حکایت از وجود وحدتی جامع بانظم سلسله‌مراتبی بین اجزا و عناصر از جزء به‌کل و یا بالعکس است. سیر حرکت از درون خانه (حریم خصوصی) تا مرکز محله (فضای نیمه عمومی) و سپس تا مرکز شهر (فضای عمومی) و یا از مرکز شهر تا درون خانه و آغاز سلسله‌مراتبی دیگر و ساخت فضایی و ساختار کالبدی متناسب باکرامت وجودی انسان و در جهت تقویت خانواده و تعاملات اجتماعی، ساماندهی شده است. نظم فضایی و سلسله مراتبی در شهر اسلامی –ایرانی با دوعنصراساسی دسترسی و مرکزیت دارای هویت و معنا فضایی می‌گردد. وهمان نقش مهم مرکز شهر در مرکز محله نیز با محوریت مسجد محله برای ایجاد وحدت اجتماعی وفضایی تکرارمی شود. هدف شرع مقدس علاوه بر آثار متنوع اجتماعی –اقتصادی و فرهنگی پیامد مهم سیاسی و تشکیل جلوه‌ای از شکوه اجتماع و همبستگی آن‌ها بنام امت اسلامی است. توجه به اصول فضایی حاکم بر محله‌ی سنتی در شهرهای اسلامی- ایرانی می‌تواند بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی برآمده از اصول حاکم بر شهر مدرن همچون دوری وبی خبری مردم ازهمدیگردرتراکم های سنگین آن و ده‌ها مشکل دیگر بکاهد؛ و بستر پایداری اجتماعی –فضایی شهرهای اسلامی –ایرانی را فراهم کند. این پژوهش با انتخاب هدفمند چهار نوع محله‌یا سکونتگاه با مختصات زمانی –مکانی تشکیل‌شده و شرایط کالبدی متفاوت در شهر اسلامی –ایرانی قم به بررسی و تحلیل و باهدف مقایسه آن‌ها ازلحاظ شاخص‌های نظم فضایی و میزان پایداری پرداخته است؛ و با روش پیمایشی از نوع مقایسه‌ای و توصیفی –تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد شاخص‌های پایداری فضایی –کالبدی محله‌ای سنتی همچون چهار مردان، با محلات مدرن همچون پردیساندارای تفاوت معناداری است.