نماد‌شناسی ابزار در شاهنامه فردوسی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: نماد, نشانه, اسطوره, signs, Symbols, Myths, نمادگونه, ابزار, tools,
چکیده مقاله :
یکی از انواع نماد‌هایی که در سروده‌ها و نوشته‌های حماسی و اساطیری جهان کاربرد فراوانی دارد و در شاهنامه فردوسی هم از آن بهره بسیاری گرفته شده است، ابزارها می‌باشند. در شاهنامه از ابزارها و رزم‌ابزارهای بسیاری نام می‌رود که کارکرد آن‌ها تنها در گرو معنای وضع شده برایشان می‌باشد هم‌چون جوشن، خود، گرز، نیزه ژوپین، عمود و... . این جستار بر آن است تا بدون در نظر گرفتن کارآیی صرف، تنها با برشمردن ابزارهایی که در ابیات شاهنامه از آن‌ها یاد شده و کارکردی نمادین و رمزی دارند، به بررسی کاربرد این ابزارها در دو بعد نماد به شیوه نشانه‌های قراردادی یا نماد گونه و نماد بر پایه اسطوره‌شناسی بپردازد. بر این پایه در این جستار پس از بیان مقدمه‌ای در باب نماد و جایگاه آن در ادب پارسی و نیز زیبایی‌شناسی سخن، هم‌چنین جداسازی نماد از نمادگونه و نشانه، به بررسی ابزارهای به کار رفته در شاهنامه پرداخته می‌شود. ابزارهایی که کاربرد نشانه‌شناسی دارند در یک بخش بررسی می‌شوند و آن دسته از ابزارهایی که به عنوان نماد هستند از دید اسطوره‌شناسی تحلیل می‌شوند.
Terms referring to tools are among the most frequently used symbolic terms in Ferdowsi’s Shahnameh( The Book of kings) as well as many other mythical literary works of the World. There are numerous references to various tools. And weaponries, such as armor, helmet, spear, javelin and so on in Shahnameh, were they are simply used in their purely denotative sense. The current paper will nevertheless strive to conduct and analysis of only those tools in Shahnameh that besides their denotative function also serve a cryptic and symbolic function from semiotic and mythological points of view. To this end, a special emphasis will be put on different definitions offered for symbols as rhetorical artifacts and various functions they serve in shahname. Since Shahnameh is an epic poem and and epics originate from myths, the paper will also devote a special attention to epic symbols.
1ـ آقا حسینی، حسین؛ خسروی، اشرف، «نماد و جایگاه آن در بلاغت فارسی»، بوستان ادب، 1389.
2ـ آیدنلو، سجاد. از اسطوره تا حماسه. تهران: برگ. الیاده، 1388.
3ـ بهار، مهرداد. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاهپور، 1381.
4ـ پورنامداریان، تقی. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
5ـ ثروتیان، بهروز. بیان در شعر فارسی. تهران: برگ، 1369.
6ـ حافظ، شمس‌الدین. دیوان غزلیات. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.
7ـ خالقی مطلق، جلال، «ببر بیان رویین تنی و گونه‌های آن»، ایران نامه، 1366.
8ـ خلف تبریزی، محمدحسین. برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. تهران: امیرکبیر، 1362.
9ـ دادگی، فرنبغ. بندهش. ترجمه مهرداد بهار. تهران: توس، 1385.
10ـ داوود، ابراهیم. فرهنگ ایران باستان، تهران. اساطیر، 1380.
11ـ دلاشو، م لوفلر، زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمه جلال ستاری، تهران: توس، 1364.
12ـ دوبوکور، مونیک. رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری، تهران: مرکز، 1376.
13ـ سرامی، قدمعلی. از رنگ گل تا رنج خار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
14ـ شمیسا، سیروس. بیان و معانی. تهران: میترا، 1393.
15ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه ج 1و 2. تصحیح ژول مل. تهران: سخن، 1374.
16ـ فروم، اریش. زبان از یاد رفته. ترجمه ابراهیم امانت. تهران: مروارید، 1349.
17ـ کاسیرر، ارنست. زبان و اسطوره. ترجمه محسن تلاشی. بی‌جا: نقره، 1367.
18ـ کزازی، میرجلال‌الدین. پرنیان پندار. تهران: روزنه، 1382.
19ـ ــــــ، ـــــــــــــ . رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز، 1370.
20ـ ــــــ، ـــــــــــــ . مازهای راز. تهران: مرکز، 1376.
21ـ ــــــ، ـــــــــــــ . نامه باستان. ج3، تهران: سمت، 1384.
22ـ ــــــ، ـــــــــــــ . از گونه‌ای دیگر. تهران: مرکز، 1368 .
23ـ ماه وان، فاطمه؛ یاحقی، محمد جعفر؛ قائمی، فرزاد، « بررسی نمادهای تصویری فر»، پژوهش‌نامه ادب حماسی، 1394.
24ـ ناظرزاده، فرهاد. نماد‌گرایی«سمبولیسم» در ادبیات نمایشی. تهران: برگ، 1367.
25ـ هینلز، جان راسل. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه. 1386.
26ـ الیاده، میرچا. اسطوره و آیین از روزگار باستان تا امروز. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره، اوستا، 1388.
27ـ یاحقی، محمدجعفر. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش، 1375.
28ـ یونگ، کارل گوستاو. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی، 1377.
_||_