بررسی هنجارگریزی معنایی در مثنوی مولانا بر مبنای الگوی لیچ
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: مثنوی معنوی, Illustration, هنجارگریزی معنایی, Khaghani, نظریه لیچ, Musical Instruments and Terms, Identify, Describe,
چکیده مقاله :
مولانا، به عنوان معلم بزرگ اخلاق و عرفان، در مثنوی وظیفه دشوار بیان مفاهیم ذهنی عرفانی را که برای بیشتر خوانند‌گانش تازگی داشته‌اند، به زبانی ملموس، عهده‌دار شد. افزون بر این، برای انجام این مهم، مولانا تلاش داشت غبار عادات فکری را از ذهن خوانند‌گان بزداید و افقی تازه در برابر دیدگان آنان بگشاید. انجام این مهم از طریق زبان روزمره عملی نبود. این امر باعث شد مولانا هنگام سرودن مثنوی از هنجارهای زبان خودکار فاصله بگیرد و به آنچه در زبان‌شناسی هنجارگریزی خوانده می‌شود دست بزند. در این نوشتار، بر اساس تقسیم‌بندی که منتقد و زبان‌شناس انگلیسی جفری لیچ از انواع هنجارگریزی انجام داده است، هنجارگریزی معنایی در شعر مولانا مورد بررسی قرار می‌گیرد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که هنجارگریزی‌های موجود در مثنوی، افزون بر این‌که چیره‌دستی‌های شاعر در عرصه زبان را نشان می‌دهند، باعث شده‌اند که بین فرم و معنا هم‌خوانی وجود داشته باشد، بدین معنا که موضوعی تازه زبانی تازه را به همراه داشته است.
The present study tries to explain the position of musical terms and instruments in Khaghani’s odes illustration. The purpose of the study was to answer the question to what extent and in what ways Khaghani used musical instruments and terms in the illustration and what artistic techniques were used. In this paper, first we summarized and categorized the verses where poets used musical instruments and terms for their illustration; secondly, the musical instruments and terms were classified according to their application in the illustration. Accordingly, images in the form of simile , metaphor and metonymy have been found. Finally, according to the studies conducted in the Khaghani’s odes, it can be claimed that images, tones, musical instruments and terms were used in an artistic manner to create various visualization and illustration. Additionally, musical instruments and terms were used thematically, and some of these themes are repeated in the same shape.
1ـ سجودی، فرزان. «درآمدی بر نشانه‌شناسی شعر». مجله ﺷﻌﺮ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 62، صص 20-29، 1378.
2ـ ـــــــ، ـــــ . «آشنایی با نشانه‌شناسی ادبیات». تهران: انتشارات علمی، 1394.
3ـ ـــــــ، ـــــ . «هنجارگریزی در شعر سپهری». کیهان فرهنگی، ﺷﻤﺎﺭﻩ 241 صص 20-23، 1377.
4ـ سلدن، رامان. نظریه ادبی و نقد عملی. ترجمه سیما زمانی و جلال سخنور. تهران: پویندگان نور، 1375.
5ـ شریفیان، مهدی و مرتضایی مصطفی. «هنجارگریزی در غزلیات بیدل دهلوی بر مبنای الگوی لیچ» مطالعات بلاغی ـ زبانی ﺷﻤﺎره 7، صص 105-134.
6ـ صفوی، کوروش. از زبان‌شناسی به ادبیات. جلد دوم. تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، چاپ چهارم.
7ـ صهبا، فروغ، «برجسته‌سازی واژه و ترکیب در شعر اخوان» ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻭ ﮐﻼﻡ ﺷﻨﺎﺧﺖ، ﺷﻤﺎﺭﻩ 54 ﻭ 64، صص 147-162، 1384.
8ـ صیادی‌نژاد روح‌اله و طالبیات منصوره. «هنجارگریزی معنایی در شعر مولوی و ابن فارض» پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 1، صص 123-164، 1393.
9ـ طغیانی اسحاق؛ صادقیان، سمیه. «هنجارگریزی در مجموعه شعر از این اوستا»، ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ ﻭ ﺯﺑان‌ها، ﺷﻤﺎﺭﻩ، صص8-16، 1396.
10ـ فروزان‌فر، بدیع الزمان. خلاصه مثنوی. تهران: چاپخانه دیبا، چاپ دوم، 1370.
11ـ فرهنگی، سهیلا، «نشانه‌شناسی شعر الفبای درد قیصر امین‌پور»، ﻛﺎوش ﻧﺎﻣﻪ، شماره 21، صص 143-166، 1389.
12ـ محسنی، مرتضی؛ صراحتی جویباری، مهدی، «بررسی انواع هنجارگریزی آوایی و واژگانی در شعر ناصر خسرو»، ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﻲ، سال سوم، شماره 8، صص 1-24، 1389.
13ـ محمدی آسیابادی، علی؛ بنی‌طالبی، امین، «هنجارگریزی در ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی»، فنون ادبی، شماره 3، صص 43-62، 1395.
14ـ محمدی، محمدحسین. «آشنازدایی در غزلیات شمس»، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 211-221، 1380.
15ـ مقدادی، بهرام. فرهنگ اصطلاحات ادبی: از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: انتشارات فکر روز، 1378.
16ـ میرزایی پرکلی جعفر؛ مهدوی زهره، «بررسی هنجارگریزی معنایی در غزلیات حافظ» فصل‌نامة مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، دانشکدة ادبّیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی کرمانشاه، سال دوم، شمارة 6، صص 47-68، 1393.
17ـ ویسی، الخاص. هنجارگریزی زبانی در شعر. اهواز: انتشارت دانشگاه پیام نور خوزستان، 1395.
1- Cruse, Alan, 2006. A Glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburgh University Press, Edinburgh.
2- Leech, Geoffrey . 1969, A Linguistic Guide to English Poetry Longman Group UK Limited, Essex.
3- Leech, Geoffrey. 1988, Language in Literature, Style and Foregrounding. Routledge, New York.
4- Selden, Raman and others. 2005, A Reader’s Guide to Contemporary Literary Theory Pearson Education Limited Harlow
_||_