بررسی جنبه‌های بلاغی در مرثیۀ محتشم کاشانی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: صور خیال, مرثیه, محتشم کاشانی, Mohtasham Kashani, Karbala Disaster, مصیبت کربلا, 43/5000 Imariyeh, Sour Zahal,
چکیده مقاله :
صور گوناگون خیال در همۀ زبان‌ها و دوره‌ها، زمینۀ اصلی شعر را نشان می‌دهد. شاعر با بهره از زبان وصفی یا مجازی و به فراخور مضمون مورد نظر خود در انواع شعر طبع‌آزمایی می‌کند. یکی از مضامین مهمّ شعری، مرثیه است که در سوگ کسان یا در مصیبت ائمۀ معصومین علیهم السّلام به ویژه امام حسین(ع) و یاران او سروده شده است. محتشم کاشانی پرآوازه‌ترین مرثیه‌سرای شیعه در دورۀ صفوی است و سبک جدیدی در سرودن اشعار مذهبی به وجود آورد که الگوی شاعران پس از او نیز قرار گرفت. مسألۀ مورد مطالعه در این نوشتار بررسی جنبۀ زیبایی‌شناسی از نظر میزان کاربرد صور خیال در مرثیۀ محتشم به روش تحلیلی توصیفی و هدف از تحقیق تبیین علّت تأثیرگذاری و ماندگاری این مرثیه است. نتیجۀ تحقیق میزان قابل ملاحظه‌ای از تصویرسازی‌های محتشم را با به کارگیری شگردهای ادبی صور خیال نشان می‌دهد به گونه‌ای که بیتی خالی از این صور و آرایه‌ها نیست؛ از آن میان، استعاره سپس تشبیه بیش‌ترین کاربرد و مجاز، کنایه و تشخیص به نسبت برابر در برجسته‌سازی تصاویر به کار رفته و چنین می‌نماید که غیر از مضمون، استفاده از صوری چون استعاره و تشبیه از علل عمدۀ شهرت و تأثیرگذاری شعر محتشم است.
1028/5000 Different forms of imagination in all languages and periods represent the main theme of the poem. The poet will experiment with a variety of poetry, with the help of a descriptive or virtual language and according to his theme. One of the important themes of poetry is the poetry that has been written in the grief of the people or in the calamity of the Imams (as), especially Imam Hussein (AS) and his followers. Mohtasham Kashani is the most well-known Shiite master of the Safavid period, and created a new style in the creation of religious poetry, followed by a pattern of poets. The issue studied in this article is the study of the aspect of aesthetics in terms of the application of imagery in the mourning of Mohtasham in a descriptive analytical method and the purpose of the study is to explain the cause of the effect and survival of this period. The result of the research shows a considerable amount of my illustrations with the use of literary techniques of imaginary imagery, in which the bit is not empty of these forms and arrays; among other things, the metaphor then likens the most used and permissible, invisible and recognizable equally to the highlighting The images have been used to make it clear that, besides the theme, the use of form such as metaphor and simulation is one of the main causes of the reputation and influence of the poetry of Mohtasham.
نابع و مآخذ
کتاب‌ها
1- احمدی بیرجندی، احمد. اشک خون: مناقب و مراثی حضرت سیّدالشّهداء(ع). تهران: سازمان اوقاف و امور خیریۀ انتشارات اسوه، 1387.
امامی، نصرالله (گزینش و گزارش). استاد شاعران رودکی، شرح حال و گزیدۀ اشعار. تهران: جامی، 1383.
ــــــــــــ . مرثیه‌سرایی در ادبیات فارسی تا هشتم. اهواز: جهاد دانشگاهی، 1369.
انوشه، حسن. دانشنامۀ ادبی فارسی (2). تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1376.
خطیب رهبر، خلیل (به کوشش). گزینۀ سخن پارسی (2). تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی‌علی‌شاه، 1343.
داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، 1383.
رزمجو، حسین. انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1385.
رستگار فسائی، منصور. انواع شعر فارسی (بحثی در صورت‌ها و معانی شعر کهن و نو پارسی). شیراز: انتشارات نوید شیراز، 1380.
زنجانی، برات. صور خیال در خمسۀ نظامی. تهران: امیرکبیر، 1388.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، 1385.
صاحبکاری، ذبیح‌الله. سیری در مرثیۀ عاشورایی. تهران: تاسوعا، 1379.
فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه فردوسی (ج. 8 و 9). به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان. تهران: قطره، 1379.
محتشم کاشانی، علیبناحمد. (بیتا). دیوان محتشم کاشانی. با تصحیح و مقدّمه اکبر بهداروند. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیۀ اصفهان.
مجاهدی، م. ع. کاروان شعر عاشورا. قم: زمزم هدایت، 1386.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی. شکوه شعر عاشورا. قم: پیک جلال، 1379.
مقالات
ذکاء، یحیی. (اسفند 1341 و فروردین 1342). «محمودخان ملکالشّعرا شاعری ماهر، نقّاشی چیره‌دست، دانشمندی خوشنویس، انسانی کامل». هنر و مردم. شماره 5 و 6. 33ـ24.
طایفی، شیرزاد. (پاییز و زمستان 1389). «بررسی نمودهای مذهبی در شعر عهد قاجار». مجلۀ ادیان و عرفان. سال دوم. شماره چهل و سوم. 115ـ99.
میرحسینی، سیّد محمّد؛ انصاری، نرگس. (پاییز و زمستان 1388) «نقد و مقایسۀ تصویرپردازی تشبیه هنری در شعر عاشورایی فارسی و عربی». لسان مبین، شماره 002 (ویژه‌نامۀ زبان و ادبیات عربی)، 105ـ88.
خزعلی، انسیه؛ انصاری، نرگس. (بهار و تابستان 1392)«تصویرپردازی شعری در شعر عاشورایی فارسی و عربی (تصویر استعاری)». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ 1، شمارۀ 1، پیاپی 1، 69ـ47
_||_