استعارة تبعیّه در خمسة امیرخسرو دهلوی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: استعاره, metaphor, امیرخسرو, خمسه, استعارة تبعیّه, submerged metaphor, khamse, Amir Khosro,
چکیده مقاله :
استعارة تبعیّه برای نخستین بار در اواخر سدة دوم یا اوایل سدة سوم ه.ق به حوزة علم بلاغت راه یافت. صاحب‌نظران علم بلاغت استعاره را به اعتبار لفظ مستعار(به عاریت گرفته شده)، به اصلیّه و تبعیّه تقسیم کرده‌اند. در زبان فارسی، استعاره در اسم را استعارة اصلیّه و استعاره در فعل و صفت را استعارة تبعیّه می‌نامند. برخلاف اسناد مجازی ـ که فعل را به فاعل غیر حقیقی نسبت می‌دهیم ـ در استعارة تبعیّه، فاعل را حقیقی می‌پنداریم و فعل را با علاقة مشابهت، تفسیر و تعبیر می‌کنیم. در جستار فرارو، هدف نگارندگان، بررسی استعارة تبعیّه در خمسة امیرخسرو دهلوی است تا بدین‌سان میزان بهره‌وری شاعر را در کاربرد این نوع استعاره نشان دهند. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجة کلّی نشان می‌دهد امیر خسرو، استعاره تبعیّه‌گرا نیست؛ وی از دیدگاه کمّی، در خمسة حدوداً هیجده هزار بیتی‌اش، تنها 63 استعارة تبعیّه (58 استعاره در فعل و 5 استعاره در صفت) را در44 بیت آورده است. مثنوی شیرین و خسرو با 25 استعارة تبعیّه، بیش‌ترین و هشت بهشت با 2 استعارة تبعیّه، کم‌ترین بسامد را دارند. از دیدگاه کیفی، استعارة تبعیّه در خمسة امیرخسرو، از هر گونه رنگ تصنّع و تکلّف پیراسته است و سنخیّت و تناسب تام با سایر اجزای کلام او دارد.
Submerged Metaphor was first found as a rhetorical device in late 2nd and early 3rd century AH. Experts in rhetoric distinguish between main metaphor and submerged metaphor. In Persian, Metaphor in nouns is called main metaphor and metaphor in verbs and adjectives is called submerged metaphor. Despite the figurative ascription in which the verb is attributed to an unreal subject, in submerged metaphor. We Consider the subject as real and interpret the verb based on similarity. In the present article, the authors try to investigate submerged metaphor in Amir khosro Dehlavi's khamse inorder to specify the Poet's use of this device in his poems. The methodology is analytical-descriptive in this article. The results show that Amir khosro is not an advocate of submerged metaphor. From the quantative perspective in his khamse which contains 18/000 Poems, Amir khosro has used submerged metaphor 63 times(58 metaphor in verbs and 5 metaphors in adjectives) in 44 poems. In shirino khosro, there are 25 instances of submerged metaphor which is the most frequent and Hasht Behesht with 2 instances of submerged metaphor is the least frequent. From the qualitative point of view, his use of submerged metaphor is free from any kind of florid or ornate orientation and its diction is quite natural and in full harmony with his other works.
منابع و مآخذ
1ـ آق اولی، عبدالحسین. دررالادب در فنّ معانی. بیان، بدیع. قم: هجرت. (بی‌تا).
2ـ اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ مغول. تهران: امیرکبیر، چاپ نهم، 1388.
3ـ امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود. آینة اسکندری. با مقدّمه و تصحیح امیر احمد اشرفی. تهران: شقایق، 1362.
4ـ ـــــــــــــــ ، ــــــــــــــــ . شیرین و خسرو. با مقدّمه و تصحیح امیر احمد اشرفی. تهران: شقایق، 1362.
5ـ ـــــــــــــــ ، ــــــــــــــــ . مجنون و لیلی. با مقدّمه و تصحیح امیر احمد اشرفی. تهران: شقایق، 1362.
6ـ ـــــــــــــــ ، ـــــــــــــــ . مطلع الانوار. با مقدّمه و تصحیح امیر احمد اشرفی. تهران: شقایق، 1362.
7ـ ـــــــــــــــ ، ــــــــــــــــ . هشت بهشت. با مقدّمه و تصحیح امیر احمد اشرفی. تهران: شقایق، 1362.
8ـ تفتازانی، سعدالدّین. شرح المختصر. قم: منشورات دارالحکمه.
9ـ ـــــ، ـــــــــــ. المطوّل شرح تلخیص المفتاح. بیروت: دار احیاء التراث العربی، 2004م.
10ـ جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر. البیان و التّبین. چاپ هفتم، قاهره: مکتبه الخانجی، 1998م.
11ـ جرجانی، عبدالقاهر. اسرارالبلاغه. تحقیق محمود محمّدشاکر، جدّه: دارالمدنی، 1991م.
12ـ حبنّکه، عبدالرحمن حسن. البلاغه العربیه. جلد دوم. دمشق: دارالقلم، 1996م.
13ـ حقیقت (رفیع)، عبدالرّفیع. فرهنگ شاعران زبان فارسی. تهران: شرکت مؤلّفان و مترجمان ایران، 1368.
14ـ الحموی، احمد. دررالعبارات و غرر الاشارات فی معانی الاستعارات. تحقیق ابراهیم عبدالحمید، قاهره: مطبعه سجّاده، 1987م.
15ـ رازی، محمّد بن عمر. نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز. بیروت: دارصادر، 2004م.
16ـ رضازاده «نوشین»، غلامحسین. اصول علم بلاغت در زبان فارسی. تهران: الزّهرا، 1367.
17ـ زمخشری، محمود بن عمر. تفسیر الکشّاف. تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمّد معوّض. مصر: مکتبه العبیکان، 1998م.
18ـ سبکی، بهاءالدّین. عروس الافراح فی شرح تلخیص المفتاح. تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: المکتبة العصریّه، 2009م.
19ـ سکّاکی، یوسف بن محمّد. مفتاح العلوم. تحقیق نعیم زرزور. بیروت: الکتبه العلمیه، چاپ دوم، 1987م.
20ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، چاپ پنجم، 1372.
21ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: فردوس، چاپ پنجم، 1374.
22ـ شیرازی، محمّد معصوم. طرائق الحقائق. تصحیح محمّدجعفر محجوب. تهران: کتابخانة سنایی. جلد دوم، 1363.
23ـ صفا، ذبیح‌الله. تاریخ ادبیّات در ایران. تهران: فردوس، جلد سوم، چاپ هفتم، 1371.
24ـ ضیف، شوقی. تاریخ و تطوّر علوم بلاغت. ترجمة محمّدرضا ترکی، تهران: سمت، 1383.
25ـ علوی مقدم، محمّد؛ اشرف‌زاده، رضا. معانی و بیان. تهران: سمت، 1376.
26ـ فخر‌الزّمانی قزوینی، عبدالنّبی. تذکره میخانه. به اهتمام احمد گلچین معانی. تهران: اقبال، چاپ ششم، 1375
27ـ قزوینی، محمّد بن عبدالرّحمن. الایضاح فی علوم البلاغه. تحقیق محمّد عبدالقادر الفاضلی. بیروت: المکتبة العصریّه، 2011م.
28ـ کزّازی، میرجلال‌الدّین. بیان. تهران: مرکز، چاپ هفتم، 1385.
29ـ واله داغستانی، علیقلی. تذکره ریاض الشّعرا. تصحیح سیّد محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر، جلد دوم، 1384.
30ـ هاشمی، سیّد احمد. جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع. قم: مصطفوی، چاپ اول، 1367.
31ـ همایی، جلال‌الدّین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: توس، چاپ سوم، 1364.
32ـ نوروزی، جهانبخش، «بحث و پژوهشی دیگر در سه مطلب بیانی، استعارة کنایی، تبعیّه و تشبیه تمثیل»، فصل‌نامة تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، سال چهارم، شماره سوم، فصل پاییز، 1384.
_||_