بررسی آرایههای بدیعی در مطلع غزلیّات سنایی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: سنایی, Sanayee, صنایع لفظی, آرایههای ادبی, آرایههای معنوی, مطلع غزلیّات, Rhetorical Figure, Verbal Figures, Spiritual Figures, Onset of Lyrics,
چکیده مقاله :
آرایه های ادبی یکی از شاخههای ادبیّات و زیورهای آرایندۀ کلام هستند که کلام عادی را به زبان هنری نزدیک تر ساخته و تأثیر آن بر مخاطب را چند برابر مینماید. این دانش ظرافتهای لفظی و معنوی سخن میپردازد و هنر سخنوری شاعر یا نویسنده را بهتر نشان میدهد. یکی از این شاعران توانمند سنایی غزنوی است. از آنجایی که غزل بهترین عرصه برای هنرنمایی شاعر است، پژوهش حاضر بر آن است به بررسی آرایههای ادبی در مطلع غزلیّات سنایی، ضمن ارزیابی بسامد هر آرایه بپردازد.این پژوهش که به شیوۀ کتابخانهای و بر مبنای توصیف و تحلیل انجام شده، این نتیجه را در برداشته که صنایع و آرایههای ادبی در مطلع غزلیّات سنایی فراوان و به شیوهای هنرمندانه به کار رفته است که از آن میان سنایی به آرایههای لفظی بیش از آرایههای معنوی علاقه نشان داده است. هم‌چنین از بین صنایع لفظی، واجآرایی بیشترین کاربرد را داشته و از میان صناعات بدیعی معنوی نیز مراعاتالنظیر و تضاد از بیشترین اهمّیّت برخوردارند.
Rhetorical figure is a branch of literature and verbal ornaments that makes the ordinary word closer to the language of art and multiplies its effect on the audience. This knowledge tries to study the syntactic and semantic elegances of the speech and better indicates the art of oratory of poet or writer. One of these capable poets is Ghaznavi. Since the lyric is the best areas for performance of poet, this study is to examine the figures of speech in the lyrics of Ghaznavi and assess their frequency. The present study has been conducted through library method and based on the descriptive- analytic method. The results indicated that Rhetorical figures that are available in the beginning of the lyrics of Sanayee have been used in an artistic method among which verbal figures are more than spiritual ones. Also, from among the verbal figures phonotactics ones were more frequent ones and among the spiritual methods symmetry and antonym were more vital ones.
1ـ آملی، شمسالدین محمدبن محمود. نفائسالفنون فی عرایس العیون. گردآوری بهروز ثروتیان، تهران: فردوسی، 1380.
2ـ ایرانزاده، نعمت الله «نظری به تدوین دانش بدیع در ادب فارسی»، فصلنامه متنپژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبایی، دوره 2، شماره 6، زمستان، 103-122، 1377.
3ـ تاجبخش، اسماعیل و احسان سعیدینیا، «جناس در غزل شهریار»، فصلنامۀ تخصصی سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم، شماره اول، بهار، شمارة پیاپی 19، 93 - 108، 1392.
4ـ تجلیل، جلیل. جناس در پهنة ادب فارسی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1367.
5ـ تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر. کتاب المطوّل فی شرح التلخیص. قم: چاپ افست، 1407ق.
6ـ جرجانی، عبدالقاهر. اسرار البلاغه. ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: وزارت معارف، 1361.
7ـ چناری، عبدالامیر، «متناقضنمایی در ادبیّات فارسی»، مجلّۀ کیان، سال پنجم، شمارۀ 27، مهر و آبان، صص68ـ71.
8ـ حسینی، امیر برهانالدین عطاءالله محمود، بدایع الصنایع. مقدمه و تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار،1384.
9ـ داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، 1371.
10ـ دانش‌نامه زبان و ادب فارسی. زیر نظر اسماعیل سعادت، جلد اول، تهران: سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1384.
11ـ رادفر، ابوالقاسم. فرهنگ بلاغی و ادبی. تهران: اطلاعات، 1368.
12ـ رادویانی، محمدبن عمر. ترجمانالبلاغه. تصحیح و اهتمام احمد آتش، تهران: اساطیر، چاپ دوم، 1362.
13ـ رازی، شمسالدین محمدبن قیس. المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح علامه قزوینی، تهران: زوار، 1360.
14ـ شمیسا، سیروس. آشنایی با عروض و قافیه. تهران: میترا، چاپ نخست از ویرایش چهارم، 1383.
15ـ عتیق، عبدالعزیز. علمالبدیع. بیروت، ۱۹۷۴م.
16ـ کاردگر، یحیی، «نگاهی به طبقهبندی صنایع بدیعی همراه با نقد و تحلیل صنایع لفظی»، دو فصلنامه علوم ادبی، بهار، شماره 3، 145 تا 178، ۱۹۷۴م.
17ـ کاشفی سبزواری، حسین واعظ، «بدایعالافکار فی صنایعالاشعار»، ویراسته و گزاردۀ میر جلالالدین کزّازی، تهران: مرکز، ۱۹۷۴م.
18ـ کزّازی، میرجلالالدین. زیبایی‌شناسی سخن پارسی (بدیع). تهران: مرکز، 1373.
19ـ گرکانی، حاج محمدحسین شمسالعلماء. ابدعالبدایع. به اهتمام حسین جعفری با مقدمۀ جلیل تجلیل، تبریز: احرار، چاپ اول، ١٣٧٧.
20ـ محبّتی، مهدی. بدیع نو (هنر ساخت و آرایش سخن). تهران: سخن، چاپ اول،١٣٨٠.
21ـ محبّتی، مهدی. بدیع نو. تهران: سخن، چاپ اول، 1380.
22ـ مدنی، علی خان بن احمد. انوار الربیع فی انواع البدیع. تهران: چاپ سنگی، 1304ش.
23ـ مهدوی دامغانی، احمد. دانش‌نامۀ جهان اسلام، مدخل بلاغت، زی‍رن‍ظر غ‍لام‍ع‍ل‍ی ح‍داد ع‍ادل، تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، جلد سوم، 1393.
24ـ همایی، جلالالدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1367.
25ـ وحیدیان کامیار، تقی. بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: سمت، 1383.
_||_