زیباشناختی تمثیل در مثنوی مولانا با گرایش حس نوستالژی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: مثنوی, نوستالژی, Masnavi, nostalgia, Rumi, شوق بازگشت, زیبا‌شناسی تمثیل, وحدت‌گرایی, allegory&rsquo, s aesthetics, Unitarianism,
چکیده مقاله :
نوستالژی یا حس دلتنگی گذشته، حالتی است روانی که به صورت ناخودآگاه در فرد ظاهر و تبدیل به یک اندیشه می‌شود. در عرصه ادبیات، این حالت برای شاعر یا نویسنده‌ای رخ می‌دهد که پیرو انگیزش‌های فردی یا اوضاع اجتماعی ـ سیاسی پیرامون خود، به نوعی به احساس دلزدگی از زمان حاضر دچار می‌شود. در حیطه ادبیات عرفانی باید گفت که عرفان تماما نوستالژی است؛ آن حس عجیبی که در بسیاری از متون مخصوصا در آثار مولانا با امر زیبا شناختی همراه می‌گردد. مثنوی مولانا آکنده از تمثیل‌های گوناگون است. وی هرجا که مطلبی را می‌خواهد بیان کند، برای فهماندن بهتر آن متمسک به شیوه تمثیل می‌شود که وجود این اندازه تمثیل نشانه آگاهی بالا و سبک بیان خاص و منحصر به فرد اوست. یکی از شگردهای مهمی که مولانا در بیان داستان‌های تمثیلی خود به کار می‌بندد این است که ناگهان خطاب خود را به سوی محبوب ازلی که نشان‌گر اشتیاق او به وصال است و تنها هدف وی در کل آثارش به ویژه مثنوی همین امر می‌باشد، باز می‌گرداند. در این مقاله ضمن بررسی اشعار مولانا در باب نوستالژیک و مصادیق مختلف این مسْله روانی، در امر زیبا‌شناسی تمثیل در قالب کلام نوستالژیک و طرح مفاهیم عرفانی، اخلاقی و تفهیم بهتر این مضامین برای مخاطبان خود، به کندوکاو پرداخته شده است.
"Allegori’s aesthetics in Rumi’s Masnavi with tendency towars Nostalgia feeling" Nostalgia or feeling of foretime homesickness is a mental condition that unconsciously appears in an individual and changes into a thought in him. In literature arena this condition happens for a poet, or writer who gets a feeling of aversion toward present, as a result of his individual motivations or social-political situation around him. In gamut of mystical literature it must be mentioned that mysticism is throughout nostalgia ,a strange feeling that accompany with the matter of aesthetics in many of literary texts especially Rumi’s works. Rumi’s Masnavi is full of different allegories. He uses method of allegory for better representation of subjects he wants to express. Existence of allegory to this extant in his works is the sign of his high awareness and special expression style. One of important technics that Rumi uses in explanation of his allegorical stories is that he suddenly changes his address towards eternal beloved and this matter shows his passion to joiner, which is his only target in all of his works especially Masnavi. If human’s separation is because of his bad behavior, God if you behave badly with the sinful person, so what is your difference with him? This article tries in addition to the study of Rumi’s poems and different examples of the psychological problem of Nostalgia, research in matter of allegory’s aesthetics in format of nostalgic language and mystic concepts and better realization of these subjects for their audiences.
1ـ قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه‌ای.
2ـ ابن عربی، محی‌الدین، (بی تا). فتوحات مکیه. بیروت: دارصادر.
3ـ استعلامی، محمد. گزیده مثنوی. تهران: انتشارات زوّار، چاپ چهارم، 13۶۹.
4ـ استعلامی، محمد، مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی. تهران: انتشارات زوّار، چاپ سوم، ۱۳۷۱.
5ـ استیوارت، جی. آی.ام، جیمز جویس. ترجمه منوچهر بدیعی، تهران: نشانه، ۱۳۷۲.
6ـ اقتداری، احمد. بشنو از نی. تهران: انتشارات دنیای کتاب، چاپ اوّل، 1367.
7ـ اکبر‌آبادی، ولی محمد. شرح مثنوی مولوی. تهران: نشر قطره، چاپ اول، 1383.
8ـ اکرمی، میر جلیل؛ همتی، ذوالفقار. «وحدت وجود وحدت ادیان از نظر ابن عربی»، فصلنامه تخصصی مولوی پژوهی، سال چهارم، ش۹، ۱۳۸۹.
9ـ انقروی، اسمعیل. شرح کبیر بر مثنوی. ترجمة عصمت ستارزاده، تهران: انتشارات زرین، چاپ اول، 1374.
10ـ پورنامداریان، تقی. رمز و داستان‌های رمزی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1364.
11ـ جعفری، علامه محمدتقی. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی. تهران: انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1351.
12ـ جمال‌زاده، محمد‌علی. بانگ نای. تهران: بی‌تا.
13ـ جهاندیده، سینا، «ساختار و ساخت آفرینی در تمثیل معنوی»، نشریه الهیات هنر، ـ ش1، ۱۳۹۲.
14ـ دشتی، علی. سیری در دیوان شمس. تهران: انتشارات جاویدان، 1343.
15ـ دوبوکور، مونیک. رمزهای زنده جان. ترجمه: جلال ستاری، تهران: مرکزی، ۱۳۷۶.
16ـ رحیم‌نژاد، سلیم. حدود آزادی انسان از دیدگاه مولوی. تهران: انتشارات طهوری، 1364.
17ـ رضایی، حاج شیخ علی. ق سیر و سلوک (طرحی نو در عرفان عملی شیعی). 1435.
18ـ زرین‌کوب، عبد‌الحسین، سر نی. تهران: انتشارات علمی، ج اول، 13۶۸.
19ـ ـــــــــ، ــــــــ. بحر در کوزه. نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی، تهران: انتشارات علمی، چاپ دوم، 1368.
20ـ ـــــــــ، ــــــــ. پله پله تا ملاقات خدا. تهران: انتشارات علمی، چاپ سی و چهارم، 1378.
21ـ ـــــــــ، ــــــــ. نردبان شکسته. تهران: انتشارات سخن، 1382.
22ـ مانی، کریم، «شرح جامع مثنوی معنوی»، تهران: اطلاعات. ۱۳۸۲،
23ـ سجادی، سید جعفر، «فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی»، تهران: طهوری، 13۷۰.
24ـ سرامی، قدمعلی، «عرفان در آیینة ذهن انسان، جستار‌هایی در بارة عرفان و عارفان بزرگ ایرانی: مولانا، عطار و...،» تهران: نشر ترفند، چاپ اول، 1392.
25ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه، ۱۳۶۶.
26ـ شمیسا، سیروس، بیان. تهران: انتشارات فردوس، چاپ دوم، 13۷۱.
27ـ عقدایی، تورج. بدیع در شعر فارسی. زنجان: نیکان کتاب، ۱۳۸۰.
28ـ غریب، مصطفی؛ بهنام‌فر، محمد، «داستان دقوقی از منظر ادبیات شگرف»، نشریه علمی پژوهشی شعر پژوهی، دوره 9، ش 2، ۱۳۹۶.
29ـ فروزانفر، بدیع‌الزمان، «مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی»، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، 13۴۸.
30ـ قنبری، بخشعلی، «بررسی مقایسه‌ای دژ هوش ربای مولوی و دژ دوون ترزآ دویلایی»، نشریه مطالعات عرفانی، ش:۱۳،۱۳۹۰.
31ـ قیس رازی، شمس. المعجم فی معاییر اشعارالعجم. تصحیح: محمد قزوینی و. ..، تهران: علمی، ۱۳۸۸.
32ـ گراوند، علی. بوطیقای قصه در غزلیات شمس. تهران: معین، ۱۳۸۸.
33ـ منطقی، مریم. «تحلیل قصه طوطی و بازرگان»، سایت حوزه هنری استان همدان،۱۳۹۰.
34ـ مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکبسون، تهران: بهزاد، 13۷۸.
35ـ مولوی، جلال‌الدین محمد‌بن‌محمد. غزلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: جلد ۱ تا ۶، 13۷۶.
36ـ میرصادقی، جمال. عناصر داستان. تهران: انتشارات شفا، 13۸۸.
37ـ نظری، ماه، «بیان وحدت با شگردهای تمثیلی در مثنوی معنوی»، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، ش: ۳۰، ۱۳۹۵.
38ـ واعظ، لیدا، «شباهت‌های انسان و نای در تمثیل ماندگار مولوی»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد، ۱۳۹۵.
_||_