نقد فرمالیستی و پیشافرمالیستی عنصر پیرنگ در مجموعه داستانهای کوتاه دیوان سومنات
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: ادبیات داستانی, آشنایی‌زدایی, ابوتراب خسروی, دیوان سومنات, Fiction, defamiliarization, پیرنگ پیشافرمالیستی, پیرنگ فرمالیستی, Abutorab Khosravi, Somnath's Divan, pre-formalistic plot, formalistic plot,
چکیده مقاله :
این مقاله به نقد عنصر داستانی پی رنگ از چشم انداز فرمالیستی و پیشافرمالیستی در مجموعة داستان های کوتاه دیوان سومنات نوشتة ابوتراب خسروی می پردازد. تمایزی که این دو دیدگاه میان داستان و پی رنگ قائل شده اند گویای تفاوت کاربرد آن ها دربارة این دو سازة داستانی است. در نقد پیشافرمالیستی استفاده از پی رنگ کلیشه ای، بها دادن به کنج کاوی و تعلیق های از پیش لو رفته و عدم تناسب در شبکه های علت و معلولی از نکات قابل تأمل است. هم چنین استفاده از توصیف های جزیی نگر حاملِ زاویة دید که گویای خرده پی رنگ های زمان و مکان است و به کارگیری روایت غیرخطی بر پایة بازگشت به پس های مکرر از نقاط قوت داستان ها می باشد. اما در پی رنگ فرمالیستی خسروی برای آشنایی زدایی به انواع شگردها و تمهیدات هنری مانند استفاده از برخی مؤلفه های ادبیات پسامدرن، گفت و گو درباره تکنیک های داستانی، استفاده از فرم های دایره ای مکرر و غریب ساختن جهان داستان با تصاویر سنت های دینی و مذهبی و هنر مینیاتور ایرانی توجه دارد. در مجموع نویسنده در داستان هایی موفق است که بر پایة آشنایی زدایی و پی رنگ فرمالیستی بنا شده اند، و نه داستان هایی که بر اساس ضابطه های علت و معلولی استوار شده اند.
From the formalistic and Pre-formalistic perspective, this paper examines the plot elements in Abutorab Khosravi’s Somnath's Divan. The distinctive features of the approaches between the storyline and plot manifest the disparity in their application. Utilization of clichés plot, consideration of curiosity and uncovered suspension, and disproportion in cause and effect networks are noteworthy features of Formalistic criticism. Besides, use of minute descriptions including point of view which manifests sub-plots of time and place, and use of nonlinear account based on frequent flashbacks are among the merits of the stories. But in Formalistic plot, for defamiliarizing, the author employs a variety of artistic techniques such as recourse to some post-modern elements, novelistic techniques dialogues, repeated use of circular forms, and estrangement of the ambiance of the story through the use of religious customs and Iranian miniature art. On the whole, the author is successful in only those stories that are built upon a formalist plot and defamliarization technique, and not in those with cause and effect criteria.
منابع و مآخذ
1ـ احمدی، بابک. ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز، چاپ هفتم. 1389.
2ـ اهوارکی، امیر، «نقدی بر یک فیلم توقیف شده: پل خرس بگیری»، مشرق نیوز، 1393.
3ـ ایگلتون، تری. پیش درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ هفتم، 1392.
4ـ بیگدلی، اکبر، «مروری بر معانی و ریشههای اصطلاحات رایج امروزی»، فرهنگ اصطلاحات فارسی، 1391.
5ـ تدینی، منصوره. پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران. تهران: نشر علم، 1388.
6ـ حسنلی، کاووس. گونههای نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران: نشر ثالث، چ3، 1391.
7ـ خسروی، ابوتراب. حاشیهای بر مبانی داستان. تهران: نشر ثالث، 1388.
8ـ خسروی، ابوتراب. دیوان سومنات. تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم، 1389.
9ـ دپیل، الیزابت. پیرنگ. ترجمه مسعود جعفری، تهران: نشر مرکز، 1389.
10ـ درمنکی، خلیل. «همه چیز از تاریکی خلق میشود: گفت و گو با ابوتراب خسروی درباره مجموعه آثارش». روزنامه شرق، 1393.
11ـ زرینکوب، عبدالحسین. ارسطو و فن شعر. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر،چاپ ششم، 1387
12ـ زکیزاده، آرتین. «آشنایی با گلهای خوزستان»، باغی از بهشت، 1393.
13ـ شفیعیکدکنی، محمدرضا. رستاخیز کلمات: درس گفتارهایی درباره نظریه ادبیِ صورتگرایانِ روس. تهران: انتشارات سخن، چاپ سوم، 1391.
14ـ شمیسا، سیروس. انواع ادبی. تهران: انتشارات فردوس، چاپ دوم، 1386.
15ـ شمیسا، سیروس. نقد ادبی. تهران: انتشارات فردوس، چاپ چهارم، 1383.
16ـ شهریوری، نادر. «شکلهای زندگی: ابوتراب خسروی و مرثیه برای ژاله و قاتلش». روزنامه شرق. 1391.
17ـ صولتپور، مجتبی. کاشف واژگان کهن: «چاپ چهارم دیوان سومنات از ابوتراب خسروی». آزادگی. 1392.
18ـ فوستر، ادوارد مورگان. جنبههای رمان. ترجمه ابراهیم یونسی. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، چ5، 1384.
19ـ قاسمیپور، قدرت و محمود رضایی دشت ارژنه، «تحلیلِ فرمالیستی پیرنپ در داستانهای کوتاه معاصر فارسی»، ادبپژوهی. شماره 13، صص61-83، 1389.
20ـ کزازی، میرجلالالدین. گزارش دشواریهای دیوان خاقانی. تهران: نشر مرکز، چاپ پنجم، 1388.
21ـ مستور، مصطفی. مبانی داستان کوتاه. تهران: نشر مرکز، چاپ چهارم، 1387.
22ـ مندنیپور، شهریار. کتاب ارواح شهرزاد: سازهها، شگردها و فرمهای داستان نو. تهران: انتشارات ققنوس، چاپ سوم، 1389.
23ـ میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی. واژهنامه هنر داستاننویسی. تهران: کتاب مهناز، چاپ دوم، 1388.
24ـ میرصادقی، جمال. عناصر داستان. تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم، 1387.
25ـ میرصادقی، میمنت. واژهنامه هنر شاعری. تهران: کتاب مهناز، 1373.
26ـ میرعابدینی، حسن. صد سال داستاننویسی ایران. تهران: نشر چشمه، جلد سوم و چهارم، چاپ پنجم،1387.
27ـ نایت، دیمون. داستاننویسی نوین. ترجمه مهدی فاتحی. تهران: نشر چشمه، چاپ دوم، 1388.
_||_