عناصر موسیقایی و زیبایی‌های آن در قصاید انوری و جمال و مقایسه تطبیقی آن‌ها
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: انوری, وزن, قصیده, ode, جمالالدین اصفهانی, قافیه و ردیف, Anvari, Jamal al-din Esfahani, Meter, Rime and radif,
چکیده مقاله :
چکیده موسیقی به عنوان یکی از عناصر اصلی شعر از دیرباز مورد توجه شاعران بوده است. این رکن جدایی ناپذیر، پیوندی تنگاتنگ با شعر دارد؛ به گونه ای که عروض و قافیه دو عنصر اصلی ساختمان شعر شمرده می شده است. هدف این مقاله پرداختن به این عناصر و زیبایی های آن درقصاید انوری و جمال است. در این جستار کوشش شده است تا با توجه به تأثیرپذیری شاعر اصفهانی از خراسانی در قصیده سرایی، به بارزترین جنبه های موسیقی شعر؛ یعنی عروض و قافیه و ردیف در قصاید این دو شاعر پرداخته تا میزان این تأثیرپذیری آشکار گردد. بررسی ها در عرصه موسیقی بیرونی نشان می دهد که هفت بحر از بحور قصاید انوری و جمال مثل هم هستند و تنها اختلافشان در کاربرد دو بحر قریب و سریع است که جمال از آن ها استفاده نکرده است. رویکرد هر دو شاعر بیش تر استفاده از اوزان جویباری و پرکاربرد عروض فارسی بوده است. این دو شاعر تمایل چندانی به استفاده از اوزان دوری نداشته اند. در زمینه موسیقی کناری نیز مشخص گردید که قافیه های انوری (با اندک تفاوتی) خوش آهنگ تر از قافیه های جمال است؛ زیرا قافیه هایی که در آن مصوت بلند به کار رفته است، در قصاید او کاربرد بیش تری دارد. در مقابل، ردیف های جمال از حرکت و پویایی بیش تری برخوردار است؛ چرا که ردیف های فعلی او بیش ترین بسامد را دارد.
As one the main elements of poem, music have been in poet’s attention from old time. This inseparable basis, Have close connection with poem; so that Arud and rime have considered as two main elements of poem structure. The purpose of this paper is surveying these elements in Anvari and Jamal’s odes. Efforts of this inquiry with Considering the influence of Khurasani poet on Esfahani poet in Chorus ode is surveying most manifest aspects of poem music; Which means Arud and rime and radif in odes of these two poets to understanding the scale of this influence. The surveys of outer music indicate that seven beher from Anvari and Jamal’s odes behers are same together and their only difference is in usage of beher-e-qareeb and beher-e-saree that Jamal haven’t use them. The intention of two poets were using more Juybaree and common Farsi Arud meters. These two poets hadn’t much tendency to use Duree-meters. Also in the by music case specified that Anvari’s rimes [with slightly differences] Is most euphony than Jamal’s rimes; because in his odes, the rimes with long phonetic is more common. Whereas, Jamal’s radifs are more dynamic; because his very raifs have most frequency.
منابع و مآخذ
الف) کتابها:
1ـ انوری، علیبن محمد. دیوان. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: چاپ 5 ، علمی و فرهنگی، 1376.
2ـ جامی، عبدالرحمن. بهارستان. به تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: چاپ 7، اطلاعات، 1390.
3ـ جمالالدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق. دیوان. به تصحیح وحید دستگردی، تهران: سیمای دانش، 1379.
4 ــ رازی، شمس قیس. المعجم فی معاییر اشعارالعجم. به تصحیح محمدقزوینی، تهران: زوّار، 1387.
5 ــ زرینکوب، عبدالحسین. شعر بیدروغ. شعری بینقاب، تهران: چاپ 10، علمی، 1388.
6 ــ شاهحسینی، ناصرالدین. شناخت شعر. تهران: چاپ 5، هما، 1385.
7 ــ شفیعی کدکنی، محمدرضا. صورخیال درشعرفارسی. تهران: آگاه، 1358.
8 ــ ــــــــــــــ ، ــــــــ. . موسیقی شعر. چاپ 13، تهران: آگاه، 1391.
9 ــ شمیسا، سیروس. آشنایی با عروض و قافیه. تهران: چاپ 15، فردوس، 1378.
10 ــ صفا، ذبیح الله. تاریخ ادبیات ایران. تهران : جلد 1، چاپ 9، فردوس، 1385.
11 ــ فروزانفر، بدیعالزمان. سخن و سخنوران. تهران: چاپ 4، شرکت سهامی خوارزمی، 1369.
12ــ ملاّح، حسینعلی. پیوند موسیقی و شعر. تهران: نشرفضا، 1385.
13ــ وحیدیان کامیار، تقی. ویژگیهای شگفتانگیز اوزان شعر فارسی. مشهد: دانشگاه آزاد، 1383.
14 ــ ـــــــــــــــ ، ــــ . بررسی منشاء وزن شعر فارسی. مشهد: چاپ 4، به نشر (آستان قدس رضوی)، 1390.
15ــ وطواط، رشیدالدین. حدائق السحر فیدقائق الشعر. به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانه سنایی و طهوری، 1362.
ب) مقالات:
16 ــ صادقینژاد، رامین. «بررسی سبـکشناختی ردیف در غزلهای سنایی و خاقانی». فصلنامه پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، شمارۀ3 ، سال اول، 1390، صص 82-63.
17ــ طالبان، یحیی. اسلامیت. مهدیه. «ارزش چند جانبه ردیف در شعرحافظ». فصلنامه پژوهشهای ادبی، شمارۀ 8، سال سوم، 1384، صص 28-7.
18ــ فیاضمنش، پرند. «نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه». شمارۀ 4، سال سوم، 1384، صص 189-163.
19 ــ متّحدین، ژاله. «تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن». مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، شمارۀ 43، سال سوم، 1354، صص 530- 483 .
_||_