بررسی گونه های هنجارگریزی زبانی و بسامد وقوع آنها در شعر سیمین بهبهانی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسیالخاص ویسی 1 , فرنگیس عباس‏زاده 2
1 - دانشیار دانشگاه پیام نور، گروه زبانشناسی، پیام نور، ایران
2 - دانشجوی دوره دکتری زبانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آبادان، مدرس دانشگاه پیام نور، ایران.
کلید واژه: هنجارگریزی آوایی, Phonetic Deviation, Semantic Deviation, Rule Deletion, Rule Addition, هنجار&rlm, گریزی معنایی, قاعده&rlm, کاهی, قاعده&rlm, افزایی,
چکیده مقاله :
شاعران با به کار گیری تونایی های بالقوه زبانی می توانند در ایجاد بسترهای اجتماعی و فرهنگی نقش تعیین کننده ای داشته باشند. در طول حیات ادبی در ایران شاعران بسیاری چهره نموده اند و از حیث نوع آوری زبانی در شعر بر غنای زبان فارسی افزوده اند. از نظر ساخت گرایان هنجارگریزی یکی از موثرترین روش های برجستگی سازی و آشنایی زدایی در شعر است که بسیاری از شاعران کلاسیک و معاصر از آن بهره برده اند. در این راستا، سیمین بهبهانی از جمله شاعرانی است که در سرایش شعر نو از آموزه های صورت گرایان بهره برده است و به کاربست انواع فراهنجاریهای زبانی در غزل به عنوان مایه اصلی هنر شاعری خویش مبادرت ورزیده است. وی با قاعده افزایی و قاعده کاهی زبانی احساسات عاشقانه و عارفانة خود را بیان کرده و به بیان دیدگاه های فکری، فرهنگی و مذهبی خود اهتمام ورزیده است. بر این اساس، در این جستار با کنکاش در زوایای شعری دیوان این شاعر معاصر که به روش کتابخانه ای گرد آوری شده است. نوع آوری ها، گونه های هنجار گریزی زبانی و خلاقیت های هنری و آرایه های ادبی به کار گرفته شده به منظور خلق غزل سیاسی و اجتماعی در مجموعه اشعار او به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که بانوی غزل ایران به وفور از هنجارگریزی آوایی و معنایی در اشعارش بهره برده و نیز مشخص گردید که گریز از این هنجارهای زبانی چه تأثیر ی در میزان برجستگی و تشخص سبکی شعر وی نسبت به شعر معاصرانش داشته است.
Simin Behbehani is one of the poetesses who had used the formalists' ideas and views in modern versing and employed a lot of linguistic deviations in her lyrics as the raw material of poem art. She used deviations and foregrounding to convey her romantic and spiritual feelings and ideological, cultural, and religious views. The required data gathered from library to investigate the creativityوlinguistic deviations, and figures of speech. The method employed was descriptive and analytic. The results indicate that the Iranian lady employed phonological and semantic deviations more than other types which make her more brilliant than other poets with respect to foregrounding and stylistic art.
منابع و مآخذ
1ـ احمدی، بابک. آفر ینش و آزادی. چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز، 1377.
2ـ اناری بزچلئی، ابراهیم؛ مقیاسی، حسن؛ فراهانی، سمیرا. هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر محمد عفیفی مطر. مجلهی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 25، 1391، صص 7747.
3ـ بهار، محمدتقی. سبکشناسی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1369.
4ـ پورنامداریان، تقی. سفر در مه. چاپ دوم، تهران: نگاه، 1381.
5ـ پهلوان نژاد، محمدرضا؛ ظاهری بیرگانی، نسرین. بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی بر مبنای الگوی لیچ. مجله پژوهش علوم انسانی، سال دهم، شماره25، 1388، صص 127-113.
6ـ داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید، 1385.
7ـ دبیرمقدم، محمد؛ کاظمی، ابراهیم. مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس زبانشناسی. چاپ اول، تهران: علامه طباطبایی، 1379.
8ـ دیچز، دیوید. شیوههای نقد ادبی. چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید، 1373.
9ـ رضایی، آرزو. بررسی زبانشناختی ویژگی‌های سبکی اشعار نیما یوشیج با توجه به بسامد آماری گونههای هنجارگریزی. پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1376.
10ـ روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمد. بررسی آشناییزدایی و هنجارگریزیدستوری در شعر منوچهر آتشی. 23 فصلنامه پژوهشهای ادبی و بلاغی، سال سوم، شماره 10، 1394، صص4423.
11ـ زرینکوب، عبدالحسین. نقد ادبی. چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1361.
12ـ سنگری، محمدرضا.هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر. مچله رشد آموزش زبان و ادب پارسی، شماره 64، 1386، صص 49.
13ـ شریفیان، مهدی؛ پویندهپور، اعظم. ذهن و زبان سیمین بهبهانی. پیک نور، سال هشتم، شماره دوم، 1387.
14ـ شمیسا، سیروس. نقد ادبی. تهران: فردوس، 1381.
15ـ صادقی، علیاشرف. مسائل نثر فارسی. نخستین سمینار صدا و سیما.
16ـ صالح، گلریز. قاعدهکاهی در نثر گلشیری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی زبانشناختی. سال اول، شمارة اول، 1389، ص43.
17ـ صالحینیا، مریم. هنجارگریزی نوشتاری در شعر امروز. فصلنامه پژوهشهای ادبی، شماره اول، 1389، صص 93-83.
18ـ صفوی، کوروش. از زبانشناسی به ادبیات. جلد1 (نظم)، چاپ دوم، تهران: انتشارات چشمه، 1373.
19ـ صفوی، کوروش. از زبانشناسی به ادبیات. جلد (شعر) 2، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سورهی مهر )حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی)، 1383.
20ـ عقدایی، تورج. نقش خیال. چاپ اول، زنجان: نیکان، 1381.
21ـ علویمقدم، مهیار. نظریههای نقد ادبی معاصر. چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب انسانی دانشگاهها (سمت)، 1377.
22ـ قاسمیپور، قدرت. درآمدی بر فرمالیسم در ادبیات. اهواز: نشر رسش، 1386.
23ـ گلشنی. زیباشناسی شعر شفیعی کدکنی. پایاننامه کارشناسیارشد، خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دزفول، 1387.
24ـ مالمیر، محمدابراهیم؛ کاظمزاده، رقیه. کاربرد نو واژهها به عنوان یکی از ویژگی‌های سبکی در قلمرو زبان غزل سیمین بهبهانی. فصلنامه تخصصی سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم. شماره سوم، 1392.
25ـ محمدی، زهرا. بررسی سبکشناسی اشعار فروغ فرخزاد در چارچوب بسامد هنجارگریزی. پایاننامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1376.
26ـ مدرسی، فاطمه؛ غنیدل، فرح. آشناییزدایی و هنجارگریزی واژگانی در اشعار فروغ فرخزاد. فصلنامه دانشگاه تربیت مغلم آذربایجان، سال سوم، شماره هفتم، 1388.
27ـ مدرسی، فاطمه؛ یاسینی، امید. قاعدهافزایی در غزلیات شمس. مجله تاریخ ادبیات فارسی، سال سوم، شماره 59، 1388.
28ـ مکاریک، ایرناریما. دانش نامة نظریة ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، 1384.
29ـ موکاروفسکی، یان. زبان معیار و زبان شعر، ترجمه احمد اخوت، محمود نیک بخت، کتاب شعر، اصفهان: مشعل، 1373، صص 110-91.
30ـ یاوری، حورا. از کینة شتری تا خشم انقلابی. تهران: مجلة نگاه نو، شماره 23، 1373.
31ـ Leech، G. H. Linguistic Guide to English Poetry، N. Y: Longman, 1969.