بررسی تقابل‌های دو گانه در مثنوی‌های عاشقانه لیلی و مجنون و خسرو و شیرین نظامی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: عشق, لیلی و مجنون, ادبیات غنایی, تقابل دوگانه, خسرو شیرین, lily and majnoon, Dual confrontation, military Ganji, Khosrow Shirin,
چکیده مقاله :
تقابل‌های دوگانه از مفاهیم و مؤلفه‌های اساسی در ساختارگرایی و نظریات زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی است که در باورهای کهن بشری ریشه دارد. بنا بر اهمیت بررسی تقابل‌های دوگانه در آثار فاخر ادبیات فارسی این تحقیق درصدد است به بررسی تقابل‌های دوگانه در مثنوی‌های عاشقانه نظامی، لیلی و مجنون و خسرو و شیرین پرداخته و ابعاد مختلف این مسأله را در این دو اثر فاخر مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. منظومه‌های عاشقانه نظامی تحولات عظیمی در فضای ادبی ایران پدید آورده و این مسأله در آثار ادبی بعد از او را نشان می‌دهد. از مقایسة دو منظومة عاشقانه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی می‌توان به نتایج جالبی دست یافت ازجمله این‌که این دو منظومه نمایان‌گر دو فرهنگ و اندیشه مختلف است. خسرو و شیرین بیان‌گر ایران پیش از اسلام با آداب و رسوم شاهان ساسانی و فرهنگ باز و سنجیده و لیلی و مجنون بیان‌گر زندگی قبیله‌ای با تصویری از آداب و رسوم خشک و فرهنگ بستة اعراب بدوی. عشق در خسرو و شیرین زمینی و مجازی و در لیلی و مجنون در ورای دنیای محسوس است و عرفانی به نظر می‌رسد. عشق مجنون و فرهاد و لیلی و شیرین، و مرگ آن‌ها نیز بسیار با یکدیگر شبیه و قابل تطبیق است. در خسرو و شیرین، چهره‌ای که بر سراسر داستان اشراف دارد چهرة شیرین است و در لیلی و مجنون نقش برجستة مجنون کاملاً مشهود است.
Due to the importance of examining the dual contradictions in the great works of Persian literature, this study seeks to study the dual contrasts in the military love Mathnavi, Lily and Majnoon, Khosrow and Shirin and to explain and analyze the different aspects of this issue in these two magnificent works. Give. Military romance systems have made tremendous changes in Iranian literary space, and this is reflected in the literary works after him. A comparison of the two romantic "Khosrow and Shirin" and "Lily and Majnoon" romantic poems can yield interesting results, including the fact that the two poems represent different cultures and ideas. Khosrow and Shirin represent pre-Islamic Iran with Sassanid kings customs and open and measured culture, and Lily and Majnoun represent tribal life with an image of dry Arab customs and closed primitive Arab culture. Love is in the Khosrow and sweet earthy and virtual and in Lily and Majnoon beyond the sensible world and it seems mystical. The love of "Majnoon and Farhad" and "Lily and Sweet", and their deaths are very similar and matched. In Khosrow and Shirin, the face that dominates the whole story is the sweet face, and in Lily and Majnoon the insane role of Majnun is quite evident.
1ـ اخوت، احمد. دستور زبان داستان. نشر فردا، 1371.
2ـ ارسطو، فن شعر. ترجمه و تحشیه عبدالحسین زرین کوب، امیر کبیر، 1357.
3ـ اسکولز، رابرت. ساختارگرایی در ادبیات، آگه، چاپ دوم، 1383.
4ـ امامی، نصرالله؛ قاسمی‌پور، قدرت، «تقابل عنصر روایتری و توصیف در هفت پیکر نظامی» نقد ادبی سال1، 161-145.
5ـ برتنس، هانس، مبانی نظریه ادبی. ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی، 1384.
6ـ بی‌نظیر، نگین، «فروریزی تقابل‌ها و اصالت نگرشی نسبی در دستگاه فکری مولوی» دانشگاه گیلان، دوره 6، شماره10، 181- 153، 1393.
7ـ پور نامداریان، تقی. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1383.
8ـ پورنامداریان، تقی. در سایة آفتاب. سخن، چاپ دوم، 1384.
9ـ تسلیمی، علی. گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران (شعر)، اختران، چاپ دوم، 1387.
10ـ تودوروف، تزوتان. بوطیقای ساختارگرا، آگه، چاپ دوم، 1382.
11ـ ثروت، منصور. گنجینة حکمت در آثار نظامی. چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1370.
12ـ ثروت، منصور. یادگار گنبد دوار. تهران: امیر کبیر، 1370.
13ـ ثروتیان، بهروز. نظامی گنجه‌ای. چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهش‌های فرهنگی، 1382.
14ـ چندلر، دانیل. مبانی نشانه‌شناسی، ترجمة محمد پارسا، چ 4، تهران: پژوهش‌گاه فرهنگ و هنر اسلامی و انتشارات سورة مهر، 1387.
15ـ حمیدیان، سعید. آرمانشهر زیبایی. چاپ اول، تهران: نشر قطره، 1373.
16ـ حمیدیان، سعید. آرمانشهر زیبایی. نشر قطره، 137.
17ـ حیاتی، زهرا، «بررسی نشانه شناختی عناصر متقابل در تصویر پردازی اشعار مولانا» فصلنامه نقد ادبی، س 2، ش 6، 138.
18ـ داد، سیما. فرهنگ اصلاحات ادبی. چاپ دوم، تهران: نشر مروارید، 1383.
19ـ دهخدا، علی‌اکبر. لغت نامة دهخدا. تهران: شرکت چاپ 128، 1346.
20ـ ذبیح‌پور، فاطمه «بررسی تقابل‌های دوگانه در غزلیات حافظ شیرازی» وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه مازندران، دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی، 1392.
21ـ ذوالفقاری، حسن. یک صد منظومة عاشقانة فارسی. تهران: نشر چرخ، 1392.
22ـ رضوانیان، قدسیه «خوانش گلستان سعدی براساس نظریة تقابل های دو گانه»، ادب فارسی دانشگاه تهران: دورة اول شماره 2، 123-135، 1388.
23ـ روحانی، مسعود، «تقابل‌های دوگانه در غزلیات عطار نیشابوری»، دو فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال 24، شمارة 81، 1395.
24ـ روشن، محمد. نظامی گنجه‌ای. ماهنامه کلک، شماره ۱۳، 1380.
25ـ زرین‌کوب، عبدالحسین. ارسطو و فن شعر. چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1357.
26ـ زنجانی، برات. صور خیال در خمسه نظامی. چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1377.
27ـ زیادی، عزیزا. شعر چیست. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
28ـ سادات، اعظم، «بررسی تحلیل تقابل های دو گانه در دیوان پروین اعتصامی»، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1393.
29ـ ستاری، جلال. پیوند عشق میان شرق و غرب. وزارت فرهنگ و هنر، 1354.
30ـ سجودی، فروزان. نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: قصه، 1382.
31ـ سعیدی سیرجانی. سیمای دو زن. تهران: نشر نو، چاپ دوم، 1376.
32ـ سلدن، رامان، پیتر ویدوسون. راهنمای نظریة ادبی معاصر. طرح نو، چاپ دوم، 1377.
33ـ سیاسی، علی‌اکبر. نظریه‌های شخصیت یا مکاتب روان‌شناسی. انتشارات دانشگاه تهران، 1374.
34ـ شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. چاپ چهارم، تهران: انتشارات آگاه، 1370.
35ـ ــــــــــــــ، ـــــــــ . انواع ادبی و شعر فارسی. مجلّة رشد ادب فارسی، 1372.
36ـ شکیبا، پروین. شعر فارسی از آغاز تا امروز. چاپ اول، تهران: انتشارات هیرمند، 1370.
37ـ شمیسا، سیروس. نقد ادبی. تهران: انتشارات فردوسی، 1380.
38ـ ــــــ، ــــــــ . بیان. چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس، 1370.
39ـ صفا، ذبیح ا... . تاریخ ادبیات در ایران. جلد 2، چاپ هفتم، تهران: انتشارات فردوس، 1366.
40ـ صورتگر، لطفعلی. منظومه‌های غنایی ایران. چاپ دوم، تهران: انتشارات ابن سینا، 1348.
41ـ عبادیان، محمود. انواع ادبی. تهران: نشر حوزه هنری، 1379.
42ـ عطایی، تهمینه، «تقابل مرگ و زندگی در مثنوی»، مطالعات عرفانی، شماره پنجم، 1386.
43ـ علایی حسینی، مهدی، «خسرو و شیرین نظامی و رومئو و ژولیت شکسپیر»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی بزرگداشت نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی، جلد 2، به اهتمام و ویرایش منصور ثروت، چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه، صص: 574-555، 1372.
44ـ غلامرضایی، محمد. داستان‌های غنایی منظوم از آغاز شعر فارسی دری تا ابتدای قرن هفتم. چاپ اول، تهران: انتشارات فردابه، 1370.
45ـ غلامرضایی، محمد. سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو. چاپ اول، تهران: نشر جامی، 1377.
46ـ فاضلی، فیروز، «فراروری از تقابل های دوگانه در دیوان حافظ » پژوهش‌نامة ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوازدهم، شمارة بیست و سوم: (227-244)، 1393.
47ـ فاضلی، مریم. «منابع داستان خسرو و شیرین و تأثیر آن در آثار بعد»، مجموعه مقالاتکنگره بین‌المللی بزرگداشت نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی، جلد2، به اهتمام و ویرایش منصور ثروت، چاپ اول، تبریز: انتشارات دانشگاه، صص: 591-586، 1372.
48ـ فتوحی رود معجنی، محمود. بلاغت تصویر. چاپ پنجم، تهران: انتشارات سخن، 1389.
49ـ فورستر، ای ام. جنبه‌های رمان. ترجمة ابراهیم یونسی، جیبی، 1357.
50ـ قدسیان، مریم، «تقابل صورت و معنی در مثنوی» دانشکدة ادبیات و علوم انسانی واحد بیرجند، 1388.
51ـ کراچکوفسکی. ا . ا. لیلی و مجنون. با پیشگفتار ترجمه کامل احمدنژاد، چاپ سوم، تهران: انتشارات زوّار، 1378.
52ـ کفافی، محمدعبدالسلام. ادبیات تطبیقی. ترجمه سید حسین سیدی، چاپ اول، مشهد: به نشر انتشارات آستان قدس رضوی، 1382.
53ـ محجوب، محمدجعفر. سبک خراسانی در شعر فارسی، چاپ اول، انتشارات فردوس، 1375.
54ـ مختاری، محمد. هفتاد سال عاشقانه (تحلیلی از ذهنیت غنایی معاصر و گزینه شعر 200 شاعر). تهران: نشر تیراژه، 1378.
55ـ معین، محمد. فرهنگ فارسی. چاپ هشتم، تهران: امیر کبیر، 1371.
56ـ موحد، ضیاء، شعر و شناخت. تهران: انتشارات مروارید، 1377.
57ـ میر صادقی، جمال. عناصر داستان. سخن، 1376.
58ـ نبی‌لو، علیرضا، «بررسی تقابل های دوگانه در غزل های حافظ» زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، سال 21، شماره 74 :91-70، 1392.
59ـ نظامی گنجوی. کلیات خمسه نظامی. تصحیح وحید دستگردی، انتشارات نگاه، 1372.
60ـ نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. لیلی و مجنون. تصحیح بهروز ثروتیان، چاپ اول. تهران: انتشارات توس، 1364.
61ـ ـــــــــــــــ، ــــــــــــــــــــــ .خسرو وشیرین. تصحیح و حواشی وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ شانزدهم، تهران: نشر قطره، 1378.
62ـ نعمانی، شبلی. شعرالعجم یا تاریخ شعرا و ادبیات ایران(1و2). ترجمة سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، چاپ دوم، تهران: نشر دنیای کتاب، 1363.
63ـ وحید دستگردی. خسرو و شیرین. تصحیح تهران: موسسه مطبوعاتی علمی، 1313.
64ـ یوسفی، غلامحسین، چشمة روشن. چاپ یازدهم، تهران: انتشارات علمی، 1386.
1- Bressler, charls E, (2007) literary criticism: An introduction to theory and practice , New jersey.
2- Culler, Jonathan , ( 2002 ), structuralist poetics , London.
3- Jacobson and E. hall, (1958) Fundamentals of language, The Hagu.
_||_