خاستگاههای آرکائیسم زبانی در غزل معاصر(با نظری به شعر محمدرضا ترکی، سیمین بهبهانی و فاضل نظری )

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

حسین کریمی ثابت ¹ , سیف الدین آب برین ^{2 *} , فروغ جلیلی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران

تاریخ دریافت : 1402/08/29 تاریخ پذیرش : 1403/03/16 تاریخ انتشار : 1403/10/24

کلید واژه: غزل معاصر, باستان&lrm, گرایی زبانی, بلاغت, صنایع بدیعی, موسیقی,

چکیده مقاله :

آرکائیسم یا باستان گرایی زبانی یکی از گونه های پرکاربرد هنجارگریزی در شعر معاصر است؛ غالب شاعران برای برجسته سازی زبان، واژگانی کهنه و آرکائیک را در اشعار خود وارد کرده‎اند و عامل تمایز و تفاوت زبان شعری خود شده و زبان را از حالت خودکارشدگی خارج کرده‎اند. در این میان آرکائیسم علاوه بر تمایل به برجسته‎سازی کلام، خاستگاه‎ها و علل دیگری نیز در غزل معاصر دارد؛ مجموعه عوامل بلاغی و بدیعی در شعر معاصر عامل گرایش به آرکائیسم بوده است. ضرورت وزن و موسیقی، قافیه‎بندی، قافیه‎های درونی، صنعت‎ورزی و بدیع لفظی و معنوی، عامل معنا و کمال معنایی برخی واژگان کهن و برخی عوامل دیگر سبب ظهور جلوه‎های پر رنگ آرکائیسم در شعر معاصر شده است. صنعت‎ورزی شاعران معاصر و گرایش به خلق صنایع بدیعی، عامل موسیقی و ضرورت موسیقیایی به عنوان نمود بلاغت در شعر، قافیه و موسیقی کناری، ویژگی آوایی و لفظی واژگان کهن، همه و همه عواملی بودند که سبب شده اند تا شاعارن به آرکائیسم زبانی بگرایند. در واقع عامل کهنه گرایی زبانی، در پاره ای موارد عوامل بلاغی و بدیعی و موسیقیایی است. پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی، به نقد و بررسی خاستگاه‎ها و علل کهنه‎گرایی زبانی در غزلیات محمدرضا ترکی، سیمین بهبهانی و فاضل نظری پرداخته است. نتیجۀ پژوهش حاضر نشان از دخالت گسترده عوامل فوق‎الذکر در کهنه‎گرایی زبانی این شاعران دارد.

چکیده انگلیسی:

Abstract Archaism or linguistic archaism is one of the most widely used types of deviance in contemporary poetry; most of the poets have included old and archaic words in their poems for language highlighting and making differentiation and difference in their poetic language and by this they have avoided automation of language. Meanwhile, in addition to the desire to highlighting language, archaism has other causes and origins in contemporary sonnet; necessity of rhythm and music, rhyming, internal rhymes, exquisite verbal and spiritual figures of speech, semantics and Semantic perfection of some ancient vocabulary, and some other reasons have caused the appearance of outstanding aspects of archaism in contemporary poetry. The present research reviews the causes and origins of linguistic obsolescence in the poetry of Mohammadreza Torki, Simin Behbahani, and Fazel Nazari with a descriptive-analytical method. The results of the present study have cleared that the aforementioned reasons have extensive involvement in linguistic obsolescence of these poets

متن کامل:



مقایسۀ شیوه‌های تأثیرپذیری از آیات و احادیث در اشعار فارسی

با تأکید بر عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی

 

رحیم صالحی¹

دکتر مسعود پاکدل²*

دکتر منصوره تدینی³

دکتر سیما منصوری⁴

 

چکیده

عطار نیشابوری شاعر قرن ششم و هفتم هجری و ناصرخسرو قبادیانی فیلسوف و شاعر قرن پنجم هجری در آثار خود وام‌دار قرآن کریم و احادیث بوده‌اند. این تأثیرپذیری از قرآن کریم را به دو شکل ساختاری (فرمی) و محتوایی می‌توان در آثار آنها جست­و­جو کرد. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است، شیوه‌ها و الگوهای تأثیرپذیری ساختاری و محتوایی عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی از قرآن کریم تبیین شده و اهداف این تأثیرپذیری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد وام‌گیری، برآیندسازی، ترجمه و تلمیح از الگوهای تأثیرپذیری ساختاری در آثار عطار نیشابوری بوده است. یکی از اشکال مهم اثرپذیری ادبی عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی از قرآن، اثرپذیری تلمیحی است و تلمیح، آن است که ذهن شاعر و نویسنده، تنها تأثیری از آیۀ قرآنی یا حدیث نبوی پذیرفته باشد، نه اینکه آیات یا احادیث را عیناً از عربی به فارسی در آورده باشد. در اشعار ناصر خسرو قبادیانی علاوه­بر تلمیحات قرآنی، تلمیحات سامی – عربی و یونانی نیز یافت می‌شود. عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی با تأثیرپذیری از قرآن اهدافی مانند «هشدار و انذار، تشویق و تهییج»، «استشهاد از طریق مقایسه با بیان تفضيل»، «تفسیر خاص» و «بیان اعتقادات» را دنبال کرده‌اند.

کلیدواژه­ها: عطار نیشابوری، ناصرخسرو قبادیانی، اثرپذیری، آیات قرآن، احادیث.

 

مقدمه

قرآن به­عنوان معجزۀ جاویدان و افق تمام­نمای هدایت بشری و دارای ساختاری درست بدون هرگونه خطا با استفاده از قصه­ها و اعجاز بیانی همواره والاترین الگو در تأثیرگذاری بوده و از دیرباز مورد توجه اهل خرد بوده است. تأثیرپذیری و بهره بردن شاعران ادب پارسی از قصه­های قرآن موجب ماندگاری آثار ادبی آنان گردیده است. در حقیقت این الگوی کلامی ابزار مهمی برای انتقال تجربه­های گوناگون تمدن­ها و ملت­ها از عصری به عصری دیگر بوده است. سرشت انسان همواره گرایش به گفتار گزینشی دارد و بهترین مطالبی را که دارای احساس و عواطف بوده و با فرم کلام و ذهن او سازگار بوده، برمی‏گزیند و معنای لغوی قصه نیز همین است که باعث شده است دایرۀ مخاطبان آن وسیع­تر و نفوذش بیشتر باشد. عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی ازجملۀ شاعران پارسی­گویی هستند که به شکل‏های مختلفی از آیات قرآن کریم متأثر بوده­اند. این تأثیرپذیری در دو حوزۀ محتوایی و فرمی قرار می­گیرد. در این پژوهش مهم­ترین مؤلفه­های محتوایی و ابزارهای فرمی که این دو شاعر از قرآن کریم وام گرفته­اند، تبیین شده و اهداف آنان از این تأثیرپذیری مورد بررسی قرار گرفته است.

 

بیان مسألۀ

در این پژوهش تلاش شده است با مراجعه به تفسیرهای قرآن و بررسی ساختاری و محتوایی قصه‌ها، میزان تأثیرپذیری عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی در آثار منظوم تبیین گردد. اهمیت و ضرورت این پژوهش در حوزۀ ادبیات فارسی عبارت است از: کمک به توسعۀ جایگاه قصه به‏عنوان ابزار و شاخص مهم در تربیت، ارائۀ اصول حاکم بر ساختار و محتوا به­عنوان دریچه‌ای نو در پرداخت قصه‌ها و انعکاس تأثیرپذیری آثار منظوم عطار و ناصرخسرو قبادیانی و پیوندی هدفمند با آموزه‌های قرآن. در اين پژوهش برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به ادبيات و مبانی نظری، تدوين فرضيه‌ها و ارائۀ الگوی اوليه موضوع از روش‌ توصیفی ـ تحلیلی استفاده خواهد شد. روش گردآوری داده‌ها به­صورت كتابخانه‌ای (مطالعۀ كتاب‌ها، مقالات، مجلات، طرح‌های پژوهشی و بانک‌های اطلاعاتی اينترنتی) است. پس­از این گردآوری، اطلاعات با رویکرد مقایسه‌ای و تحلیلی بررسی شده و پس­از تدوین، نگارش یافته‌اند.

 

پیشینۀ پژوهش

مطالعات و تحقیقاتی در­رابطه­با این موضوع صورت گرفته است. از مرتبط‌ترین منابع به موضوع حاضر می‌توان به مقالۀ آرش امرایی و علی بازوند اشاره کرد که در سال 1399 تحت عنوان «شیوه‏های ادبی ناصرخسرو در استفاده از آیات قرآن» در فصلنامۀ پژوهشی میان­رشته­ای قرآن کریم منتشر شده است. نویسندگان در این مقاله به شیوه­های انعکاس آیات قرآن و احادیث در اشعار ناصرخسرو پرداخته­اند.

همچنین رستنده (1398)، در پژوهش رسالۀ دکتری خود به بررسی ساختار و محتوای تأویل‌های آیات و احادیث در آثار عطار نیشابوری پرداخته است. نگارنده پس­از بررسی ساختاری و محتوایی چنین نتیجه گرفته است که: عطار که با زبانی بسیار ساده و روان و گاهی با «زبان اشارت» اقدام به تأویل کرده است، تأویل‌های خود را از نظر ساختار زبانی در سه گونۀ واژه‌محور (واژگانی)، جمله‌محور (اندام­وار) و خوشه‌ای عرضه نموده و با بهره‌گیری از عنصرهای بدیعی و بیانی به شماری از تأویل‌های خویش صبغۀ بلاغی بخشیده است. از حیث محتوا هم برابر مشرب عرفانی خود تأویل‌هایی بدیع و در مواردی ساختارشکن فرا­روی خواننده قرار داده و گاهی هم میان نمادهای اساطیری و عرفانی پیوند برقرار کرده است.

 

پرسش­های پژوهش

1-       شیوه‌های تأثیرپذیری از آیات و احادیث در اشعار عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی کدامند؟

2-       عمدۀ مضامین قرآنی منعکس شده در اشعار عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی کدامند؟

روش پژوهش

در اين پژوهش برای جمع‌آوری اطلاعات مربوط به ادبيات و مبانی نظری، تدوين فرضيه‌ها و ارائۀ الگوی اوليه موضوع از روش‌ توصیفی ـ تحلیلی استفاده خواهد شد. روش گردآوری داده‌ها به صورت كتابخانه‌ای (مطالعۀ كتاب‌ها، مقالات، مجلات، طرح‌های پژوهشی و بانک‌های اطلاعاتی اينترنتی) است. پس­از این گردآوری، اطلاعات با رویکرد مقایسه‌ای و تحلیلی بررسی شده و پس­از تدوین، نگارش یافته‌اند

 

انواع اثرپذیری آثار ادبی از قرآن

اگر بخواهیم انواع استفاده‌هایی را که گویندگان و نویسندگان مسلمان ـ و به­ویژه ایرانی ـ از قرآن مجید و احادیث معصومان کرده‌اند ذکر کنیم، باید یک دوره بدیع و معانی و بیان تألیف کنیم؛ زیراکه تقریباً هیچ­یک از مباحث معانی و بیان و صنایع لفظی و معنوی بدیع را نمی‌توان یاد کرد که علمای ادب تازی و پارسی برای آن مبحث مثالی از قرآن مجید و حدیث رسول اکرم و سخنان امامان معصوم ذکر نکرده باشند. بر همین اساس، شاعران پارسی‌گوی نیز از صناعات ادبی موجود در قرآن و حدیث الهام‌ها گرفته و بهره‌ها جسته‌اند. در کتب معروف فن بدیع و معانی و بیان، برای بیان صناعات ادبی از قبیل استعاره، مجاز، ایجاز، تجاهل العارف، سلب و ایجاب، استطراد، تعطف، ممائله، اشاره، تلميح، اقتباس، تجنيس، مطابقه، ارسال المَثَلین، ایهام و بسیاری دیگر از آیات قرآن مجید مثال آورده‏اند. شاعران و نویسندگان پارسی نیز از این صناعات در سرودن اشعار و نوشتن کتاب‌های خود استفاده کرده‌اند و بالچاپ از صناعات موجود در قرآن و حدیث نیز در این باب الهام گرفته‌اند. اما کاربرد صناعات ویژه‌ای چون ارسال المثل، ارسال المثلين، اشاره، تلمیح، اقتباس، تمثيل و حل از بقیه نمایان­تر است. اینک به بررسی شیوه‌های گوناگون این بهره‌گیری‌ها پرداخته می‌شود.

 

اثرپذیری واژگانی

یعنی آوردن واژه‌ها و ترکیب‌هایی در شعر و نثر که ریشۀ قرآنی و روایی دارد. «تأثیر قرآن و حدیث در شعر فارسی، نخست در حد بهره‌گیری واژگانی به­ویژه اصطلاحاتی مثل تسبیح، شب قدر، سجده و اصطلاحات حکومتی مثل امیر، حاکم و برخی شخصیت‌ها مثل پیامبران و معاریف عربی و اسلام بود. هرچند برخی ملمعات نیز به شاعران این دوره منسوب است که در صورت صحت انتساب گویای توانایی و تسلط آنان بر ادب و زبان عربی است.» ( یوسفی، ۱۰۷:۱۳۸۸) این شیوه، خود شامل سه بخش «وام‌گیری»، «ترجمه» و «برآیندسازی» است.

الف) وام‌گیری: «در این شیوه یک واژۀ قرآنی یا روایی با مدلول مشخص و ساختار عربی، بدون دگرگونی یا اندک تغییر لفظی یا معنوی در ضمن کلام می‌آید.» (راستگو، ۱۶:۱۳۹۹) 

ب) ترجمه: برگردان فارسی تعبیرات کوتاه از آیات و روایات که در ضمن بیت می‌آید. مانند ذکر ترجمۀ واژۀ قرآنی «ليلة القدر» از آیۀ اول سورۀ قدر در بیت زیر:

شب قدر است و طی شد نامۀ هجرo		سلام هي حتى مطلع الفجرo
		(حافظ، 1400: 81)

همچنین خاقانی، تعبیر نبوی: «إن من البيان لَسحراً» را به­صورت زیر ترجمه می‌کند:

مصطفی گوید که «سحر است از بیان» من ساحرم

کاندر اعجاز سخن سحر از بیان آورده‌ام

(خاقانی، 1396: 124)

ج) برآیندسازی: «برآیندسازی، تعبیری است که بر پایه و مبنای مضمون آیه‌ یا حدیثی به زبان فارسی ساخته شده است.»(راستگو، ۱۸:۱۳۹۹)

 

اثرپذیری تلمیحی

تلميح در لغت به معنی «سبک نگریستن» و «به گوشۀ چشم اشاره کردن» است. جرجانی در تعریفات می‌گوید: تلميح عبارت است از اشاره به آیه، حدیث، قصه یا شعری در لابه‌لای سخن، بدون آنکه صریحاً متذکر شود و در فن بديع عبارت از این است که نویسنده یا شاعر برای اثبات سخن خود به آیه‌ای، حدیثی (یا قصه‌ای یا مثلی یا شعری) مشهور و معروف اشاره کند و یا اینکه از اصطلاحات علوم استفاده کند، بی‌آنکه صریحاً متذکر استفادۀ خود باشد.

مانند بیت زیر از دیوان لسان الغیب که تلمیح است به آیۀ ۶۹ سورۀ انبیا در اشاره به داستان نمرود و ابراهیم (ع): «قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ».

یارب این آتش که در جان من است o

سرد کن زآن سان که کردی بر خليل (حافط،192:1400)o

بهترین تلمیح، آن است که ذهن شاعر و نویسنده، تنها تأثیری از آیۀ قرآنی یا حدیث نبوی پذیرفته باشد، نه اینکه آیات یا احادیث را عیناً از عربی به فارسی در آورده باشد. مانند بیت زیر در تلمیح به آیات ۹۴ و ۹۵ سورۀ یوسف:

« وَلَمَّا فَصَلَتِ الْعِيرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّي لَأَجِدُ رِيحَ يُوسُفَ لَوْلَا أَنْ تُفَنِّدُونِ. قَالُوا تَاللَّهِ إِنَّكَ لَفِي ضَلَالِكَ الْقَدِيمِ» که عیناً به پارسی در آمده است:         

بوی پیراهن گم‌گشتۀ خود می‌شنومo		گر بگویم همه گویند ضلالی است قدیم
		(سعدی، 1400: 91)

تلمیحات ایرانی در قصاید بیشتر دیده می‌شود، تا انواع دیگر شعر. در غزل بیشتر از تلمیحات اسلامی استفاده می‌شود، اگرچه غزل به جهت غنایی بودن آن مناسب­ترین زمینه برای تلمیحات غنایی چه اسلامی و چه ایرانی است. البته در قالب قطعه نیز تلمیحات دیده می‌شود؛ اما تلمیح در رباعی و ترانه بسیار کم است.

 

اثرپذیری گزاره‌ای

در اثرپذیری گزاره‌ای شاعر یک آیه‌ یا روایت کوتاه را به­طور کامل در بیت یا مصراعی از یک بیت اقتباس یا درج و نقل می‌کند.

 

تضمین

تضمین در لغت به معنی «در پناه آوردن»، «گنجانیدن» و «چیزی را در میان نهادن» است. (لغت­نامۀ دهخدا، ذیل واژه ) است. در اصطلاح علم بدیع عبارت است از آوردن گزاره‌ای قرآنی یا روایی یا گنجاندن یک مصراع، یک بیت یا دو بیت از شعر شاعران پیشین یا معاصر در سرودۀ خود با همان ساختار بدون هیچ­گونه دخل و تصرف و تغییر مگر به ضرورت شعری.

بسم الله الرحمن الرحيم		هست کلید در گنج حکیم
		(نظامی، 1399: 51)
چشم حافظ زیر بام قصر آن نیکوسرشت		شیوۀ «جنات تجرى تحتها الآنهار» داشت
		(حافظ، 1400: 73)

در­صورتی­که آن سروده مشهور نباشد، نام سراینده را در سخن خود ذکر می‌کنند و اگر شاعری، پاره‌ای از اشعار خود را در شعر تازه‌اش بیاورد، آن نیز «تضمین» است؛ اما بهتر است که از شعر دیگران باشد.

 

تأثیرپذیری محتوایی

در این نوع از تأثیرپذیری، فرم و شکل خاصی از قرآن و احادیث در اثر ادبی منعکس نشده، بلکه محتوای آیات قرآن و یا احادیث به شکلی در آثار ادبی جای گرفته‌اند.

        

اثرپذیری در اشعار عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی

پیشتر چنین گفته شد که وام‌گیری، برآیندسازی، ترجمه و تلمیح از الگوهای تأثیرپذیری ساختاری در آثار عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی بوده است. البته ناصرخسرو علاوه­­بر تلمیحات قرآنی بیشتر در تلمیحات سامی ـ عربی شهره بوده است. این نوع از تلمیح به ذكر رجال دورۀ جاهلی اقوام سامی و عرب می‌پردازد؛ مانند ذکر نام دانیال نبی در بیت زیر:

دانیال از خیرها شــــد نامور		نامور نامد به مــــــادر دانیال
		(ناصرخسرو قبادیانی، بیتا: 71) o

تلمیحات یونانی نیز در آثار ناصرخسرو یافت می‌شود. این تلمیحات بیشتر به ذکر اساطیر یونانی، غربی و رجال علمی و فلسفی بزرگی مانند: هرمس، بليناس، افلاطون، هرقل و... می‌پردازد.

ننگرد اندر سخن هرمسی                  هر که ببیند سخن ناصری

( همان : 122 )

عاقل داند که او چه گفت ولیکن                رهبان گمراه گشت و هرقل جاهل

 ( همان : 141 )

این در حالی است که تلمیحات قرآنی در آثار عطار به فراوانی دیده می‌شود. یکی از محورهای مهم شیوۀ بلاغی عطار نیشابوری تلمیح است و چنین محوری موجب شده است تا بیان وی شکل تشبیهی ـ تلمیحی به خود بگیرد. عطار با بهره‌گیری از این عناصر بیانی توانسته است تا احساسات و مکاشفات عارفانه و عاشقانه را به درستی به تصویر بکشد. تشبیهات و استعاره‌های تلمیحی در آثار عطار به دو شکل مرسل و اضافی در بستر دین و آیات و قصه‌های قرآنی، قصه‌های دینی که اشاراتی به تعبیرات قرآنی در آن نیست، احادیث، مثل‌ها، داستان­های عرفانی که عارفان در آثار خود به آن اشاره داشته‌اند، تناسب لفظی که در آن اشاره به داستان یا حدیث خاصی نیست، بلکه تلمیح آن از جهت شباهت لفظی میان دو واژه است. در ادامه به چندین اثرپذیری تلمیحی در آثار عطار اشاره می‌شود:

باز داود زره‌گر را نگـــر		موم کرده آهن از تف جگـــــر
باز بنگر کز سلیمان خدیو		ملک وی بر باد چون بگرفت دیو

(عطار، 1392: 61)

در اینجا عطار نیشابوری، برای تبیین منظور خود لازم است تا به داستانی قرآنی اشاره کند. فردی که راه عرفان را می­پیماید لازم است برای رسیدن به تجربۀ عرفانی به مقابله با نفس خویش بپردازد. این کار، امری دشوار به نظر می‌رسد؛ بنابراین عطار آن را همچون یک زره و آهن سخت و محکم قلمداد کرده و با تلمیح به معجزۀ حضرت داوود (ع) به مخاطب اشعار خود پیشنهاد می‌کند تا نفس آهنین را در وجود خود نرم کند و بر آن مسلط گردد.

در جای دیگر:

سوی اسماعیل شد جانیش داد

کشته بود از عشق قربانیش دا

(عطار، 1399: 49)

سالکی که نفسش را در وجود خود قربانی کرده است و به وصال عشق خود رسیده و حالت زودگذر و انفعال را در تجربۀ عرفانی دارد، مانند حضرت ابراهیم (ع) است که اسماعیل خود را با وجود میل فراوان به داشتنش به قربانگاه می‌برد.

عطار، در منطق‌الطیر چنین سروده است:

ناگهی باشد که آن صاحب­سرای خانۀ آن عنکبوت و آن مگس هست دنیا، وانک دروی ساخت قوت گر همه دنیا مسلم آیدت

چوب اندر دست، استاده به پای جمله ناپیدا کند در یک نفس چون مگس در خانۀ آن عنکبوت گم شود تا چشم بر هم آیدت

(عطار، 1392: 41)

عمل پرهیز از دنیا، برای سالک، مقدمه‌ای دیگر برای رسیدن به تجربۀ‌ عرفانی است. عطار در تصویرسازی‌هایش جهان هستی را به خانۀ عنکبوت تشبیه کرده است. در این تشبیه آن را که دلبستۀ دنیاست به مگسی تشبیه کرده که شکار عنکبوت شده است. در اینجا به آیۀ 41 سورۀ عنکبوت تلمیح دارد: مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ: مثل حال آنان که خدا را فراموش کرده و غیر­خدا را به دوستی و سرپرستی برگرفتند (در سستی و بی‌بنیادی) حکایت خانه­ای است که عنکبوت بنیاد کند و اگر بدانند سست‌ترین بنا خانۀ عنکبوت است.

نحوۀ کاربرد آیه‌ها و استفاده از روایت‌ها و اشارت‌ها در آثار عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی بسته به نوع هدف تفاوت می‌کند. گاه هدف شاعر بیان اعتقادات است. این هدف بیشتر در ادب تبلیغی و حکمی مصداق دارد که غرض گوینده و نویسنده از بیان مطلب، بازگفت اصول اعتقادی یا تبلیغ احکام شرعی است؛ نمونۀ این کاربرد را در اشعار ناصرخسرو و مجالس و مواعظ به­جای­مانده، می‌توان یافت. مانند:

خداوندی که در وحدت قدیم است از همه اشیا چه گویی از چه او عالم پدید آورد از لؤلؤ اگر هیچیز را چیزی نهی قایم به ذات خود وگر زین صورت هیچیز حرف و صوت می‌خواهی تقدم هست یزدان را چو بر اعداد وحدان را مکن هرگز بد و فعلی اضافت، گر خـــــــرد داری

و نه اندر وحدتش کثرت، نه محدث زین همه، تنها که نه مادت بد و صورت، نه بالا بود و نه پهنا ... پس آمد نفس وحدت را مضاد و مثل در آلا مسلم شد که بی معلول نبود علت اسما زمان حاصل مكان باطل حدث لازم قدم برجا به­جز ابداع یک مبــــــدع گلمح العين او ادنا

 (ناصرخسرو، 1370: ۲-۱)

امر و نهی و جنبه‌های ارشادی که با صراحت به بایدها و نبایدها می‌پردازد نیز در این شمار است:

دیر بماندم در این سرای کهن من ای به شبان خفته ظن مبر که بیاسود خویشتن خویش را رونده گمان بر گشتن چرخ و زمانه جانوران را ای بخرد با جهان مکن ستد و داد گر تو نخواهی که زیر پای بسایدت نوشده­ای، نوشده کهن شود آخر

تا کهنم کرد صحبت دی و بهمن... گر توبیاسودی این زمانه ز گشتن هیچ نشسته نه نیز خفته مبر ظن جمله کشنده است روز و شب سوی گشتن کو بستاند ز تو کلند به سوزن... دست نباید با زمانه پسودن ... گرچه به جان کوه قارنی به تن آهن

(همان: ۱۶۸)
همچنین ذکر آیه، حدیث یا مضمون آنها به­صورت توصیفی و به­عنوان خبر مطلق یا آگاهی ساده:

چون من سخن به شاهین برسنجم نپسندم ار بگردد و بگراید نزدیک عاقلان عسل النحلم از من چو خرز شیر مرم چندین

آفاق و انفس‌اند موازینم بر ذره ای زبان شاهینم ... وندر گلوی جاهل غسلینم ساکن سخن شنو که نه سنگینم

 (همان: ۱۳۶)
نیز:

بار گران بینمت، به توبه و طاعت کرده ست ایزد زليفنت به قرآن در جمله رفیقانت رفته­اند و تو نادان گویی بهمان زمن مهست و نمرده ست راست نیاید قیاس خلق در این باب علم اجلها به هیچ خلق نداده است خلق همه یکسره نهال خدایند

بار بیفگن، امل دراز میفگن عذر بیفتاد از آنکه کرد زلیفن پست نشسته ستی و کنار پر ارزن آب همی کوبی ای رفیق به هاون ... زخم فلک را نه مغفرست و نه جوشن ایزد دانای دادگستر ذوالمن هیچ نه بر کن تو زین نهال و نه بشکن

(همان: 170-169)
عطار نیشابوری نیز، گاه برای بیان اعتقادات خود، بازگفت اصول اعتقادی یا تبلیغ احکام شرعی، از قرآن کریم تأثیر پذیرفته است. نگاه خاص و ویژه به درس‌های عرفانی و انتقال آن به مخاطبان، از ویژگی‌های سبک عطار است. به­عنوان­مثال می‌توان به پرهیز نمودن از تعلقات خاطر به مال و جاه دنیا، به­عنوان مصداقی از این آموزه‌ها اشاره کرد:

جهانی پُر ز شاخ تند دیدم بدان داسک نیارستم درودن تو گر از جاهِ دنیا شادمانی چو گرد تو برآید مال و جاهت دل تو چیست موسی، نفس فرعون اگر جبریل فرماید بود خوش ولی گوینده گر فرعون باشد که گر در طاعتی کردی گناهی نه کفر آنجا و نه ایمانت باشد همان دروی که اینجا کشته باشی ترا آنجا زیان و سود با تو نیابی شادی ای درویش آنجا اگر در زهر و گر در نوش میری چو یک یک ذرّه عالم حجابست قدم بر جای سرگردان چو پرگار

بدستم داسکی بس کند دیدم ندیدم چاره جز خاموش بودن ز جاه آخرت محروم مانی شود مال تو مار و جاه چاهت چو طشتی آتشین دنیا بصد لون ز موسی دست آوردن به آتش عذاب آتش صد لون باشد بود هر عضوِ تو بر تو گواهی کز اینجا آنچه بُردی آنت باشد همان پوشی که اینجا رشته باشی همان باشد که اینجا بود با تو مگر شادی بری با خویش آنجا تو هم بار خود اندر دوش گیری ترا گر ذرّه باشد حسابست گران جانی مکن بگـذر سبکبار

(عطار، 1387: 269)

اصل مبارزه میان موسی (ع) و فرعون در قرآن کریم ذکر شده است؛ اما به بسیاری از جزئیات آن، از­جمله به موضوعی که عطار به آن پرداخته، اشاره‌ای نشده است. عطار با استفاده از رویداد تاریخی یاد­شده، به تربیت معنوی مخاطبان خود مبادرت می‌ورزد. در الهی‌نامه برابر نقطه­به­نقطۀ این رویداد، نمونه‌هایی از وجود انسان قرار می‌دهد تا شاهد تأویلی نمادین باشیم: موسی: دل، فرعون: نفس، طشت آتش: دنیا. از آنجا که در قرآن کریم، فرعون مظهر گردنکشی و ستم و تبهکاری در زمین معرفی شده است، عارفان همواره نفس اماره و سرکش انسان را که پیوسته امر به بدی می‌کند، به فرعون تشبیه کرده‌اند. آیات مرتبط با این موضوع در قرآن زیاد است. به­عنوان­مثال می‌توان به آیۀ 4 سورۀ قصص اشاره کرد: إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ ۚ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ: همانا فرعون در زمین (مصر) تکبر و گردنکشی آغاز کرد و میان اهل آن سرزمین تفرقه و اختلاف افکند، طایفه‌ای از آنها (بنی اسرائیل) را سخت ضعیف و ذلیل می‌کرد، پسرانشان را می‌کشت (که مبادا به ظهور موسی قدرت یابند) و زنانشان را زنده می‌گذاشت (که به خدمت پردازند). همانا فرعون مردی بسیار مفسد و بداندیش بود.

عطار که شاگرد مکتب متعالی قرآن است با بهره‌گیری از آیات وحی در بیت‌های یاد­شده، با بیانی تمثیلی به تحلیل محتوای تمثیل می‌پردازد و مخاطبان خویش را به مبارزه با نفس و دنیاپرستی فرامی‌خواند. در مقالت شانزدهم مصیبت‌نامه هم پس­از آنکه سالک فکرت از دیدار با آب برمی‌گردد و گزارش خود را ارائه می­کند، پیر می‌گوید:

هرکه او در پاکی این ره بود تو ز نفس سگ پلید افتاده نیست یک ساعت چو فرعونت شکست تو به فرعونی چو مصر جامعی عبد بطن و فرجیای مردار خوار آن سگ دوزخ که تو بشنوده این سگ دوزخ که آتش می­خورد باش تا فردا سگ نفس و منیت دشمن تست این سگ و از سگ بتر نفس را قوت از پی دل ده مدام قوت کی باشد حرامی گر خوری

جانش از پاکی حق آگه بو در نجاست ناپدید افتاده گر نداری مصر فرعونیت هست یار فرعونی که هامان طالعی جیفة اللیلی و بطال النهار در تو خفتست و تو خوش آسوده هرچه او را می­دهی خوش می­خورد سر ز دوزخ برکند در دشمنیت چند سگ را پروری ای بیخبر تا نگردد قوت تو بر تو حرام همچو مردان خور طعامی گر خوری

 (عطار، 1399: 178)

برابرگذاری نمادهای این تأویل: فرعون: نفس، مصر جامع: وجود انسان، هامان: دستیار نفس (بختی صاحب‌اختیار که با نفس همراهی می‌کند)، سگ دوزخ: نفس فرمانروا. در این بیت‌ها از نظر اینکه نفس فرمانروا (اماره) چون فرعون بر کشور وجود آدمی حکومت می‌کند، شاهد تأویلی مصداقی هستیم که نمونه‌های آن گذشت؛ اما نکتۀ تأویلی جدید در این سروده، مربوط می‌شود به «سگ دوزخ» که در منابع روایی شیعه و سنّی، هرچند با تفاوت زیاد، از آن به عنوان «کلاب‌النّار» یاد شده است.

عطار نیشابوری نیز، گاه با بیان خویش، به ارائۀ تفسیر می‌پردازد. به­عنوان نمونه در غزل زیر، که از بهترین غزل‌های عطار به شمار می‌رود:

ما ز خرابات عشق مست الست آمدیم پیش ز ما جان ما خورد شراب الست خاک بد آدم که دوست جرعه بدان خاک ریخت ساقی جام الست چون و سقیهم بگفت دوست چهل بامداد در گل ما داشت دست شست درافکند یار بر سر دریای عشق خیز و دلا مست شو از می قدسی از آنک دوست چو جبار بود هیچ شکستی نداشت گوهر عطار یافت قدر و بلندی ز عشق

نام بلی چون بریم چون همه مست آمدیم ما همه زان یک شراب مست الست آمدیم ما همه زان جرعه دوست به دست آمدیم ما ز پی نیستی عاشق هست آمدی تا چو گل از دست دوست دست به دست آمدیم تا ز پی چل صباح جمله به شست آمدیم ما نه بدین تیره جای بهر نشست آمدیم گفت شکست آورید ما به شکست آمدیم گرچه ز تأثیر جسم جوهر پست آمدیم

(عطار، 1386: 258)

خداوند در آیۀ 172 سورۀ اعراف می‌فرماید: وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ: و به یاد آر هنگامی که خدای تو از پشت فرزندان آدم ذرّیّه آنها را برگرفت و آنها را بر خودشان گواه ساخت که آیا من پروردگار شما نیستم؟ همه گفتند: بلی، ما گواهی دهیم. (برخی مفسرین گفتند: مراد ظهور ارواح فرزندان آدم است در نشأه ذرّ و عالم روح و گواهی آنها به نور تجرد و شهود به توحید خدا و ربانیت او در عوالم ملک و ملکوت.) (و ما این گواهی گرفتیم) که دیگر در روز قیامت نگویید: ما از این واقعه غافل بودیم. عطار نیشابوری مانند دیگر سالکان و عارفان سرمست از عشق خداوند، دارای نگاه و تفسیری متفاوت و در عین حال عاشقانه به آیۀ 172 سورۀ اعراف است. تفسیر او چنین است که وی قبل از هبوط به این جهان، در عالم ذرّ، ندای دلنشین الهیِ «الست بربّکم» را به گوش جان شنیده و از چنین ندایی بسیار سرمست گشته است و شور و احوالات فعلی خودش را مدیون همین ندای دلنشین تلقی می‌کند. تفسیر او در مورد اینکه به ظاهر می‌بینیم، انسان به این پرسش پاسخ نداده، به سبب مستی او از شراب «الست بربّکم» است.

گاه هدف شاعر از تأثیرپذیری استشهاد از­طریق مقایسه با بیان تفضيل است. در ادب ستایشی استشهادها غالباً از نوع مقایسه‌ای است و حتی گاه جنبۀ تفضیلی دارد؛ چنان­که:

خویشتن را ز اهل بیت مصطفی گردان به دین

دل مکن مشغول اگر با دینی از بی گیسوی

قصه سلمان شنوده ستی و قول مصطفى

کو از اهل البيت چون شد با زبان پهلوی

گر بیاموزی به گردون بر، رسانی فرق خویش

گرچه با بند گران و اندر این تاری گوی

(ناصرخسرو، 1370: 346)

در اینجا استشهاد همراه با اشاره و مقایسه، تشویق و تهییج هم مورد­نظر است. در این نوع گاه گوینده مخاطب را با تأكيد، به دانستن و آگاه شدن کامل تشویق می‌کند و استشهاد نیز مورد­نظر است:

ای که ندانی توهمی قدر شب... قدر شب اندر شب قدر ست و بس

سورۀ والليل بخوان از کتاب برخوان آن سوره و معنی بیاب

(همان: ۱۴۱)

عطار نیز، از این انگیزه برای تأثیرپذیری از آیات قرآن، بهره جسته است:

چون خلیل آن کس که از نمرود رست سر بزن نمرود را همچون قلم چون شدی از وحشت نمرود پاک خه خه ای کبک خرامان در خرام قهقهه در شیوه این راه زن کوه خود در هم گداز از فاقه‌ای

خوش تواند کرد بر آتش نشست چون خلیل اله در آتش نه قدم حله پوش، از آتشین طوقت چه باک خوش خوشی از کوه عرفان در خرام حلقه بر سندان دار الله زن تا برون آید ز کوهت ناقه‌ای

(عطار، 1392، منطق‌الطیر: 48)

در این ابیات از منطق‌الطیر عطار، آرایه‌های تشبیه و استعاره تلمیحی، هر دو به کار رفته‌اند. سالک راه حق که قصد دارد تا به مرتبۀ حق‌الیقین برسد بایستی مراتب علم‌الیقین و همچنین عین‌الیقین را پشت سر بگذارد. وی در ابتدای راهش بایستی نمرود نفسش را از بین برده و به واسطۀ ایمانش به حق همچون ابراهیم (ع) به راه خطرناک یقین گام گذارد تا به انتهای تجارب عرفانی و فنای در حق نائل گردد.

همچنین مواردی هست که جنبۀ توصیفی آن بر دیگر جنبه‌ها برتری دارد. در این موارد البته انذار و هشدار یا تشویق و تهییج مخاطب، انگیزۀ اصلی نویسنده یا گوینده در هدف تبلیغی است؛ اما جنبه‌های توصیفی به­ویژه اگر فصیح و بلیغ باشد، هدف اصلی را تحت­الشعاع قرار می‌دهد از این جهت ناچار اشاره صریح به هدف لازم است. به­عنوان نمونه در شعر زیر از ناصرخسرو:

وعده كردست بدان شهر غریبیت بسی آن شرابی که ز کافور مزاج است در او وز زنانی که کسی دست برایشان ننهاد تو همی گویی کاین وعده درستست و لیک وعده را طاعت باید چو مقری تو به وعد

جاه و نعمت که چنان خلق ندیده ست به خواب مهر مشک است بر آن پاک و گوارنده شراب همه دوشیزه و همزاد و نكوصورت و شاب نیست کردار تو اندر خور این خوب جواب سرت از طاعت بر حکم نکو وعده متاب

(ناصرخسرو، 1370: ۱۸۷)

نتیجه‌

قرآن کریم به­عنوان یک الگوی کلامی، سرمشق مهمی به­منظور انتقال تجربه‌های گوناگون تمدن‌ها و ملت‌ها از دوره‌ای به دورۀ دیگر بوده است. از­آنجا­که انسان به گفتار گزیده و ارزشمند گرایش دارد و برترین محتوایی را که دارای احساسات درست و عواطف بوده و با فرم کلام و ذهن او سازگار باشد برمی‌گزیند، قرآن بسیار مورد استقبال قرار گرفته و انسان‌های زیادی در طول تاریخ با قرآن مأنوس شده‌اند. معنای لغوی قصه نیز همین، ارزش­هاست که باعث شده دایرۀ مخاطبان قرآن وسیع‌تر و نفوذش بیشتر باشد. تأثیرپذیری و بهره بردن شاعران ادب پارسی از قصه‌های قرآن، نشان از دانش و شناخت صحیح و موجب ماندگاری آثار ادبی آنان گردیده است. بی‌شک، هیچ‌کدام از مباحث معانی، بیان و بدیع در ادب فارسی را نمی‌توان پیدا کرد که فاقد مثالی از قرآن مجید، احادیث نبوی و یا کلام وحی‌آسای امامان معصوم (ع) و یا اشارات آنها باشد. بر همین اساس، شاعران پارسی‌گوی نیز از صناعات ادبی موجود در قرآن و حدیث الهام‌ها گرفته و بهره‌ها جسته‌اند. در کتب معروف فن بدیع و معانی و بیان، برای بیان صناعات ادبی از­قبیل استعاره، مجاز، ایجاز، تجاهل العارف، سلب و ایجاب، استطراد، تعطف، ممائله، اشاره، تلميح، اقتباس، تجنيس، مطابقه، ارسال المَثَلین، ایهام و بسیاری دیگر از آیات قرآن مجید مثال آورده‌اند. شاعران و نویسندگان پارسی نیز از این صناعات در سرودن اشعار و نوشتن کتاب‌های خود استفاده کرده‌اند و بالچاپ از صناعات موجود در قرآن و حدیث نیز در این باب الهام گرفته‌اند. اما کاربرد صناعات ویژه‌ای چون ارسال المثل، ارسال المثلين، اشاره، تلمیح، اقتباس، تمثيل و حل از بقیه نمایان‌تر است. شکل دیگر اثرپذیری عطار نیشابوری ادبی از قرآن، اثرپذیری تلمیحی است و تلمیح، آن است که ذهن شاعر و نویسنده، تنها تأثیری از آیۀ قرآنی یا حدیث نبوی پذیرفته باشد، نه اینکه آیات یا احادیث را عیناً از عربی به فارسی در آورده باشد. در اشعار ناصر خسرو قبادیانی علاوه بر تلمیحات قرآنی، تلمیحات سامی ـ عربی و یونانی یافت می‌شود. عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی با تأثیرپذیری از قرآن اهدافی مانند «هشدار و انذار، تشویق و تهییج»، «استشهاد از­طریق مقایسه با بیان تفضيل»، «تفسیر خاص» و «بیان اعتقادات» را دنبال کرده‌اند.

 

 

منابع و مآخذ

الف) کتاب

قرآن کریم

حافظ، شمس‌الدین محمد، دیوان حافظ: بر­اساس نسخۀ دکتر قاسم غنی و محمد قزوینی به همراه وزن عروضی و تعبیر عارفانه، تهران: انتشارات آوای منجی، 1400.

حلبی، علی‌اصغر، تأثیر قرآن و حدیث بر ادبیات فارسی، چاپ نهم، تهران: انتشارات اساطیر، 1398.

خاقانی، بدیل‌بن‌علی، دیوان خاقانی شروانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات نگاه، 1396.

دهخدا، علی اکبر، لغت­نامه، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: انتشارات تهران، 1377.

راستگو، محمد، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات سمت، 1399.

سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله، کلیات سعدی: شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ اول، تهران: انتشارات بدیهه، 1400.

عطار، محمدبن ابراهیم، الهی‌نامه عطار (فریدالدین محمدبن‌ابراهیم نیشابوری)، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن،1387.

ــــــــــــــــــــــــ، مصیبت‌نامه عطار (فریدالدین محمدبن ابراهیم نیشابوری)، چاپ نهم، تهران: انتشارات سخن، 1399.

ــــــــــــــــــــــــ، منطق‌الطیر عطار (فریدالدین محمدبن ابراهیم نیشابوری)، چاپ نهم، تهران: انتشارات سخن،1392.

محمدی، محمدحسین، فرهنگ تلمیحات شعر معاصر: اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی در شعر معاصر، چاپ دوم، تهران: نشر میترا، 1385.

ناصرخسرو قبادیانی، دیوان اشعار، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1370.

ــــــــــــــــــــ، وجه دین، بی‌جا، بی‌تا.

نظامی، الیاس‌بن‌یوسف، مخزن الاسرار، چاپ بیستم، تهران: نشر قطره، 1399.

هاشمی، احمد، جواهرالبلاغه فی المعانی والبیان والبدیع، چاپ سوم، تهران‌: مؤسسه‌الصادق للطباعه والنشر، 1396.

 

ب) مقاله

 یوسفی، محمدرضا، «چگونگی ورود قرآن و حدیث به شعر فارسی»، نشریۀ پژوهش­ نامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 5، صص 116 ـ 97، 1387.

 

Comparison the Methods of affectiveness from Verses and Hadiths in persian Poems with Emphasis

on Attar Neishabouri and Naser Khosrow Qobadian

 

Rahim Salehi⁵, Masoud Pakdel Ph.D⁶*, Mansoreh Tadayoni Ph.D⁷,

Sima Mansouri Ph.D⁸

 

Abstract

Atar Neishabouri, a poet of the 6th and 7th centuries of Hijri, and Naser Khosrow Qabadiani, a philosopher and poet of the 5th century of Hijri, borrowed from the Holy Quran and hadiths in their works. This influence of the Holy Quran can be found in their works in two structural (form) and content forms. In this research, which was carried out in a descriptive-analytical method, the methods and patterns of the structural and content influence of Attar Neishabouri and Naser Khosro Qabadiani from the Holy Quran were explained and the goals of this influence were investigated. The results of the research show that borrowing, interpretation, translation, and allusion are patterns of structural influence in the works of Attar Neishaburi. One of the important forms of Attar Neishabouri and Naser Khosro Qabadiani's literary effect of the Qur'an is allusion, and the allusion is that the poet's and writer's mind is only influenced by the Qur'anic verse or prophetic hadith, not that the verses or hadiths are directly translated from Arabic to Persian language. In addition to Quranic allusions, Semitic-Arabic and Greek allusions can be found in Nasser Khosrow Qabadiani's poems. Attar Neishabouri and Naser Khosro Qabadiani have pursued goals such as "warning and warning, encouragement and excitement", "testification through comparison with expression of preference", "specific interpretation" and "expression of beliefs" with the influence of the Quran.

Key words: Attar Neishabouri, Nasser Khosrow Qabadiani, verses of the Qur'an, hadiths.

---

[1] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

Email: [e-mail]

[2] . استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران. (نویسنده مسؤول)

Email: [e-mail]

[3] . استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرزمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرزمز، ایران.

Email: [e-mail]

[4] . استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرزمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرزمز، ایران. 

Email: [e-mail]

تاریخ ارسال: 09/03/1403

تاریخ پذیرش: 16/03/1403

 

[5] . PhD student of Persian language and literature, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran

Email: [e-mail]

[6] . Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Gachsaran Branch, Islamic Azad University, Gachsaran, Iran. (Author)

Email: [e-mail]

[7] . Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Ramerzomz Branch, Islamic Azad University, Ramerzomz, Iran.

Email: [e-mail]

[8] . Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Ramerzomz Branch, Islamic Azad University, Ramerzomz, Iran.

Email: [e-mail]

---