معرفی و تحلیل نویافته¬های بلاغی در متون تفسیری فارسی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
کلید واژه: بلاغت, تفسیر, کشفالاسرار, تاجالتراجم.,
چکیده مقاله :
چکیده بلاغت از مهم‌ترین دانش های ادبی است که پیدایش آن به طور طبیعی با تکوین زبان همراه بوده است و سابقه تاریخی آن را باید در زمانی که زبان جنبۀ مکتوب یافته، پی کاوی کرد. از آنجایی که نخستین کتاب‌های اعجاز قرآن بیشتر به طرح مباحث بلاغی پرداختهاند و تاریخ قرآن پژوهی، آکنده از پژوهشهای بلاغی جهت تبیین اعجاز لفظی و بیانی قرآن کریم میباشد، موضوع اعجاز همواره ارتباط تنگاتنگی با علوم بلاغی داشته و دارد. شناخت بلاغت و شیوه‌های بلاغی قرآن نه تنها پرده از وجوه اعجاز بلاغی این کتاب کریم بر می‌دارد بلکه معانی نهفته و راز های پنهانِ آن را نیز،آشکار می‌سازد. نظر به اینکه اسرار نهفتۀ این دانش در آغاز در کلام مفسرین اوّلیه، از جمله: ابوالفتوح رازی، شاهفور اسفراینی و... متبلور شده است شایسته است به نکتهها و صنایع گمنام این دانش، بر اساس متون تفسیری پرداخته شود تا با شناخت آنها بتوان در فهم معانی پنهان و مضاعف متون به اهل بلاغت، یاری رساند. نوشتار حاضر پژوهشی است که در آن نگارندگان کوشیدهاند تا با روش تحلیلی ـ توصیفی، زیبایی های ادبی متون تفسیری را که از چشم بلاغیون به دور مانده و یا کمتر به آنها پرداخته شده، یافته و مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. نگارندگان پس از تجزیه و تحلیل نمونه ها، نتیجه می گیرند که در تفاسیر اوّلیه قرآن، از صنایع خاصی همچون: تلویح، شگرف آغازی، اسناد مجازی مفید معنای تکریم و... استفاده شده است.
Abstract Rhetoric is one of the most important literary knowledges, the emergence of which has naturally been associated with the development of language, and its historical record should be traced back to the time when language acquired a written aspect. Since the first books on miracles of the Qur'an dealt more with rhetorical topics and the history of Quranic studies is full of rhetorical researches to explain the verbal and expressive miracles of the Holy Quran, the topic of miracles has always been closely related to rhetorical sciences. Understanding the rhetoric and rhetorical methods of the Qur'an not only reveals the rhetorical wonders of this holy book, but also reveals its hidden meanings and secrets. Considering that the hidden secrets of this knowledge were crystallized in the words of the early commentators, including: Abul Fattouh Razi, Shahfur Esfraini, etc., it is appropriate to address the unknown points and crafts of this knowledge based on interpretive texts in order to understand them. It is possible to help rhetoricians in understanding hidden and double meanings of texts. The present article is a research in which the authors have tried to find and analyze the literary beauties of the commentary texts that have been left out of the eyes of rhetoricians or have been less discussed with analytical-descriptive method. After analyzing the examples, the authors conclude that in the early interpretations of the Qur'an, special techniques were used such as: interpretation, startling, useful virtual documents of the meaning of honoring, etc. Abstract Rhetoric is one of the most important literary knowledges, the emergence of which has naturally been associated with the development of language, and its historical record should be traced back to the time when language acquired a written aspect. Since the first books on miracles of the Qur'an dealt more with rhetorical topics and the history of Quranic studies is full of rhetorical researches to explain the verbal and expressive miracles of the Holy Quran, the topic of miracles has always been closely related to rhetorical sciences. Understanding the rhetoric and rhetorical methods of the Qur'an not only reveals the rhetorical wonders of this holy book, but also reveals its hidden meanings and secrets. Considering that the hidden secrets of this knowledge were crystallized in the words of the early commentators, including: Abul Fattouh Razi, Shahfur Esfraini, etc., it is appropriate to address the unknown points and crafts of this knowledge based on interpretive texts in order to understand them. It is possible to help rhetoricians in understanding hidden and double meanings of texts. The present article is a research in which the authors have tried to find and analyze the literary beauties of the commentary texts that have been left out of the eyes of rhetoricians or have been less discussed with analytical-descriptive method. After analyzing the examples, the authors conclude that in the early interpretations of the Qur'an, special techniques were used such as: interpretation, startling, useful virtual documents of the meaning of honoring, etc.
الف) کتاب¬ها:
قرآن کریم.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ پنجم، 1396.
اخوان ثالث، مهدی، متن کامل ده کتاب شعر، تهران: انتشارات زمستان، چاپ دوم، 1397.
اسفراینی، ابوالمظفر شاهفور بن طاهربن محمد، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تصحیح نجیب مایل هروی و علی اکبر الهی خراسانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1375.
حسینی واعظ کاشفی، کمالالدین، مواهب علیه یا تفسیر حسینی، تهران: انتشارات اقبال، چاپ اول، 1344.
حسینی نیشابوری، عطاءالله بن محمود، بدایع الصنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول، 1384.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1377.
رادویانی، محمد بن عمر، ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ دوم، 1362.
سیوطی، جلالالدین عبدالرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمۀ سید مهدی حائری قزوینی، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ یازدهم، 1395.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، صور خیال در شعر فارسی، تهران: انتشارات آگاه، چاپ سیزدهم، 1388.
شمیسا، سیروس، معانی، تهران: نشر میترا، چاپ دوم از ویرایش دوم، 1389.
ضیف، شوقی، تاریخ و تصور علوم بلاغت، ترجمۀ دکتر محمدرضا ترکی، تهران: انتشارات سمت، چاپ پنجم، 1397.
فیاض، محمدرضا ابوالحسنی و همکاران، فرهنگ¬نامۀ علوم قرآنی، به¬کوشش جمعی از محققان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ قم، چاپ اول، 1394.
قیس رازی، شمسالدین محمد، المعجم فی معاییر اشعار العجم، نهران: نشر علم، چاپ اول، 1388.
کاشفی سبزواری، میرزا حسین واعظ، بدایعالافکار فی صنایع الاشعار، ویراستۀ میرجلالالدین کزازی، تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1369.
کزازی، میر جلالالدین، معانی زیباشناسی سخن پارسی، تهران: نشر مرکز، چاپ هشتم، 1391.
میبدی، احمد بن احمد، کشفالاسرار و عدة الابرار: معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، 1393.
وحیدیان کامیار، تقی، بدیع از دیدگاه زیباییشناسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ هشتم، 1398.
ب) مقالات:
توسل، سیده راضیه؛ شهیدی، روحالله؛رضایی هفتادر، حسن؛ روستایی، زینب، «اسرار بلاغی استفهام در قرآن کریم»، نشریۀ ادب عربی (دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، دورۀ 7، شمارۀ 2، 1394، صص 80ـ61.
مالمیر، محمد ابراهیم؛ وزیله، فرشید، «مقایسه و بررسی انشای طلبی در بلاغت فارسی و عربی»، نشریۀ کاوش نامۀ ادبیات تطبیقی، دورۀ 6، شمارۀ 22، 1395، صص 212ـ189.
میرزانیا، منصور، «دیباچهای بر علم بلاغت»، نشریۀ کیهان اندیشه، شمارة 59، 1374، صص 178ـ165.