مقایسه شیوه‌های تأثیرپذیری از آیات و احادیث در اشعار فارسی با تأکید بر عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
رحیم صالحی
1
,
مسعود پاکدل
2
*
,
منصوره تدینی
3
,
سیما منصوری
4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد رامهرمز ، دانشگاه آزاد رامهرمز ،رامهرمز ، ایران
3 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران
4 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی،رامهرمز، ایران.
کلید واژه: عطار نیشابوری, ناصرخسرو قبادیانی, آیات قرآن, احادیث. ,
چکیده مقاله :
عطار نیشابوری شاعر قرن ششم و هفتم هجری و ناصرخسرو قبادیانی فیلسوف و شاعر قرن پنجم هجری در آثار خود وام‌دار قرآن کریم و احادیث بوده‌اند. این تأثیرپذیری از قرآن کریم را به دو شکل ساختاری (فرمی) و محتوایی می‌توان در آثار آنها جست و جو کرد. در این تحقیق که به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است، شیوهها و الگوهای تأثیرپذیری ساختاری و محتوایی عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی از قرآن کریم تبیین شده و اهداف این تأثیرپذیری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد وام‌گیری، برآیندسازی، ترجمه و تلمیح از الگوهای تأثیرپذیری ساختاری در آثار عطار نیشابوری بوده است. یکی از اشکال مهم اثرپذیری ادبی عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی از قرآن، اثرپذیری تلمیحی است و تلمیح، آن است که ذهن شاعر و نویسنده، تنها تأثیری از آیه‌ی قرآنی یا حدیث نبوی پذیرفته باشد، نه این که آیات یا احادیث را عیناً از عربی به فارسی در آورده باشد. در اشعار ناصر خسرو قبادیانی علاوه بر تلمیحات قرآنی، تلمیحات سامی – عربی و یونانی یافت می‌شود. عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی با تأثیرپذیری از قرآن اهدافی مانند «هشدار و انذار، تشویق و تهییج»، «استشهاد از طریق مقایسه با بیان تفضيل»، «تفسیر خاص» و «بیان اعتقادات» را دنبال کرده‌اند.
Atar Neishabouri, a poet of the 6th and 7th centuries of Hijri, and Naser Khosrow Qabadiani, a philosopher and poet of the 5th century of Hijri, borrowed from the Holy Quran and hadiths in their works. This influence of the Holy Quran can be found in their works in two structural (form) and content forms. In this research, which was carried out in a descriptive-analytical method, the methods and patterns of the structural and content influence of Attar Neishabouri and Naser Khosro Qabadiani from the Holy Quran were explained and the goals of this influence were investigated. The results of the research show that borrowing, interpretation, translation, and allusion are patterns of structural influence in the works of Attar Neishaburi. One of the important forms of Attar Neishabouri and Naser Khosro Qabadiani's literary effect of the Qur'an is allusion, and the allusion is that the poet's and writer's mind is only influenced by the Qur'anic verse or prophetic hadith, not that the verses or hadiths are directly translated from Arabic to Persian language. In addition to Quranic allusions, Semitic-Arabic and Greek allusions can be found in Nasser Khosrow Qabadiani's poems. Attar Neishabouri and Naser Khosro Qabadiani have pursued goals such as "warning and warning, encouragement and excitement", "testification through comparison with expression of preference", "specific interpretation" and "expression of beliefs" with the influence of the Quran.
1- حافظ، شمس‌الدین محمد (1400)، دیوان حافظ: بر اساس نسخه دکتر قاسم غنی و محمد قزوینی به همراه وزن عروضی و تعبیر عارفانه، تهران، آوای منجی
2- حلبی، علی‌اصغر (1398)، تأثیر قرآن و حدیث بر ادبیات فارسی، چاپ نهم، تهران: اساطیر.
3- خاقانی، بدیل‌بن‌علی (1396)، دیوان خاقانی شروانی، چاپ سوم، تهران: نگاه.
4- راستگو، محمد (1399)، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: سمت.
5- سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله (1400)، کلیات سعدی: شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ اول، تهران: بدیهه.
6- سلمان ساوجی (1367)، دیوان سلمان ساوجی، چاپ دوم، تهران: صفیعلیشاه.
7- صفا، ذبیح‌الله (1377)، آیین سخن: مختصری در معانی و بیان فارسی، چاپ نوزدهم، تهران: ققنوس.
8- عطار، محمدبن ابراهیم (1399)، مصیبت‌نامه عطار (فریدالدین محمدبن ابراهیم نیشابوری)، چاپ نهم، تهران: سخن.
9- عطار، محمدبن ابراهیم (1392)، منطق‌الطیر عطار (فریدالدین محمدبن ابراهیم نیشابوری)، چاپ نهم، تهران: سخن.
10- عطار، محمدبن ابراهیم (1387)، الهی‌نامه عطار (فریدالدین محمدبن‌ابراهیم نیشابوری)، چاپ اول، تهران: سخن.
11- فردوسی، ابوالقاسم (1400)، شاهنامه فردوسی: بر اساس نسخه مسکو دوره 2 جلدی، چاپ پنجم، تهران: پیام عدالت.
12- محمدی، محمدحسین (1385)، فرهنگ تلمیحات شعر معاصر: اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی در شعر معاصر، چاپ دوم، تهران: میترا.
13- مولوی، جلال‌الدین‌محمدبن‌محمد (1399)، دیوان شمس تبریزی دوره 2 جلدی، چاپ اول، تهران: بدیهه.
14- ناصرخسرو قبادیانی (بی‌تا)، وجه دین، بی‌جا، بی‌نا. 15- ناصرخسرو قبادیانی (1370)، دیوان اشعار، به تصحیح می
نوی و محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
16- نظامی، الیاس‌بن‌یوسف (1399)، مخزن الاسرار، چاپ بیستم، تهران: قطره.
17- هاشمی، احمد (1396)، جواهرالبلاغه فی المعانی والبیان والبدیع، چاپ سوم، تهران: مؤسسه‌الصادق للطباعه والنشر.
18- یوسفی، محمدرضا (1388)، چگونگی ورود قرآن و حدیث به شعر فارسی، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 5.