تبیین جامعه شناختی محرومیت اجتماعی به مثابه یک مسئله اجتماعی (مطالعه موردی: محلات حاشیه نشین شهر گرگان)

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

حسین جعفری ¹ , رحمت اله امیراحمدی ^{2 *} , محمد امین کنعانی ³ , مرجان نوری ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران.
2 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران. (نویسنده مسئول).
3 - دانشیارگروه علوم اجتماعی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.
4 - گروه جامعه شناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/12/15 تاریخ پذیرش : 1404/03/25 تاریخ انتشار : 1404/08/25

کلید واژه: تبیین جامعه شناختی, محرومیت اجتماعی, محلات حاشیه نشین, گرگان.,

چکیده مقاله :

هدف: هدف این پژوهش تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر محرومیت اجتماعی ساکنان محلات حاشیه‌نشین شهر گرگان است.

روش‌شناسی پژوهش: روش انجام این مطالعه پیمایش است که طی آن 384 نفر از ساکنان محلات کم برخوردار به شیوه نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای مورد مطالعه قرار گرفتند.

ابزار گردآوری داده پرسشنامه محقق‌ساخته با اعتبار محتوایی تأییدشده و پایایی 0.769 بود. برای آزمون فرضیات از همبستگی پیرسون، t مستقل، آنوای یک‌طرفه و رگرسیون استفاده شد.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد بین زنان و مردان به لحاظ عوامل اقتصادی، بین افراد مجرد و متأهل به لحاظ عوامل آموزشی، بین مهاجران و بومیان به لحاظ عوامل آموزشی، فرهنگی و اجتماعی و بین قومیت‌ها و گروه‌های تحصیلی به لحاظ میزان عوامل فرهنگی و محرومیت تفاوت معناداری وجود دارد. میزان همبستگی بین متغیر محرومیت اجتماعی با عوامل آموزشی 0.360-، عوامل اجتماعی 0.627-، عوامل فرهنگی 0.153- و عوامل اقتصادی 0.611- گزارش شده است. عوامل اجتماعی با بتای 0.598 و عوامل فرهنگی با بتای 0.095 به ترتیب بیشترین و کمترین قدرت پیش‌بینی میزان محرومیت اجتماعی را دارند.

نتیجه گیری: نتیجه اینکه شناخت عوامل محرومیت اجتماعی و توجه به راهبردهای کنترل در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی حوزه مسائل اجتماعی در شهر گرگان، می‌تواند یکی از مهم‌ترین موانع توسعه‌یافتگی را بهبود ببخشد و زمینه مشارکت اجتماعی را تسهیل نماید.

چکیده انگلیسی:

Objective:
The aim of this study is to provide a sociological explanation of the factors influencing social deprivation among residents of marginalized neighborhoods in the city of Gorgan.

Research Methodology:
This study employed a survey method, during which 384 residents of disadvantaged neighborhoods were selected through cluster random sampling. The data collection instrument was a researcher-made questionnaire with confirmed content validity and a reliability coefficient of 0.769. Pearson correlation, independent t-test, one-way ANOVA, and regression analysis were used to test the hypotheses.

Findings:
The findings indicated that there is a significant difference between men and women in terms of economic factors; between single and married individuals in terms of educational factors; between migrants and native residents in terms of educational, cultural, and social factors; and among ethnic groups and educational groups regarding cultural factors and deprivation levels. The correlation between social deprivation and educational factors was reported as −0.360, social factors −0.627, cultural factors −0.153, and economic factors −0.611. Social factors with a beta coefficient of 0.598 and cultural factors with a beta coefficient of 0.095 showed the highest and lowest predictive power for the level of social deprivation, respectively.

Conclusion:
It can be concluded that understanding the factors contributing to social deprivation and paying attention to control strategies in social policy-making and planning in the city of Gorgan can help improve one of the major barriers to development and facilitate social participation.

منابع و مأخذ:

-اشتری مهرجردی، اباذر، حسین پور مطلق،مهدی، حاتمی مقدم، زهره(1393)بررسی وضعیت محرومیت اجتماعی در میان جوانان 18-30 سال. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی ایران، شماره 12 (‎16 صفحه - از 63 تا 78 ).
-اکبری، جواد و قاسمی، فاطمه،(1401)بررسی تاثیر عملکرد مدیریت شهری بر زندگی حاشیه شهر،نهمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران،تهران.
-پتریک، فیتز (1381)نظریه رفاه ، سیاست اجتماعی چیست ؟ترجمه هرمز همایون پور. تهران .نشر گام نو .چاپ اول
-تقوی، سیدمهدی، خادمیان، طلیعه، متقی، ابراهیم، و شیرزاد، هادی. (1399). تبیین جامعه شناختی اثر محرومیت اقتصادی و اجتماعی (محرومیت نسبی) بر گرایش به خشونت سیاسی شهروندان تهرانی. مطالعات امنیت اجتماعی، 11(63 )
-جوانمرد، کمال(1400) بررسي جامعه شناختي عوامل موثر بر محرومیت اجتماعي در بین جوانان 91 تا 03 ساله شهرکهنوج، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهاردهم، شماره اول.
-جلالی، محمدرضا(1396) فرهنگ و عوامل موثر بر آن، دو ماهنامه مهندسی مدیریت، پیاپی 70 .
-حمیدیان اکرم، حزباوی عزیز، یوسفوند، حسن رضا(1393). فقر, نابرابری, طبقه متوسط در ایران.فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 1، دوره 9 - شماره 1، صفحه 37-66
-رضایی ، احمد . احمدلو. ، حبیب. (1384)،« نقش سرمایه اجتماعی در روابط بین قومی و هویت ملی» .فصلنامه مطالعات ملی .24. سال ششم .شماره 4.
-دواس، دی، ای. (1401)، پیمایشی در تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
-رمضان نژاد، رحیم، ذبیحی، اسماعیل،جورابلو، مسعود(1390) بررسی عوامل آموزشی اثرگذار بر مدیریت کلاسهای تربیت بدنی در مدارس محروم و برخوردار از امکانات ورزشی. منبع: رهبری و مدیریت آموزشی سال پنجم، شماره 1 (پیاپی 15)
-زرداری، سولماز، عطاپور،هاشم، زارع دارابی،سودابه(1401) ارزیابی وضعیت خدمات کتابخانه های روستایی استان آذربایجان شرقی و بررسی دیدگاه روستاییان نسبت به نقش کتابخانه ها در کاهش محرومیت اجتماعی، نشریه: تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی (پیام کتابخانه، دوره:28، شماره:2 صفحات :34-52
-ژیان باقری، حمیده، و خوجیف، محمد. (1399). طراحی الگوی عوامل محرومیت اجتماعی دانش آموزان مدارس ایران. مدیریت مدرسه (Journal of School administration)، 8(3 )، 459-474. SID. https://sid.ir/paper/956997/fa
-سیدزاده طلاتپه، مریم، مهدوی، سیدمحمدصادق، ازکیا، مصطفی(1401)بررسی عوامل مرتبط با محرومیت اجتماعی زنان (مطالعه موردی زنان شهر ارومیه)، نشریه مطالعات جامعه شناسی، سال 14، شماره 56، صفحه 127-144.
-سفیری، خدیجه، میرزائی، معصومه(1401) تجربۀ زیستۀ دختران حاشیه‌نشین از مفهوم «محرومیت»: مورد مطالعه منطقۀ حاشیه‌نشین دولت‌آباد-استان کرمانشاه، فصلنامه پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران بهار 1401 - شماره 36 ، صفحه - از 37 تا 54.
-صابری فر، رستم(1400) بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری(نمونه موردی شهر مشهد)، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری سال یازدهم، شماره 38 -غفاری ،غلامرضا .تاج الدین ، محمد باقر (1384) شناسه مولفه‌های محرومیت اجتماعی.فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی،سال چهارم،شماره ۱۷
-فیروزآبادی،سیداحمد، صادقی،علیرضا(1392). طرد اجتماعی: رویکردی جامعه‌شناختی به محرومیت‏‫ (بررسی مفهومی، دیدگاه‌های نظری و مطالعات موردی در ایران)‏‫/ ‏مشخصات نشر:تهران : انتشارات جامعه‌شناسان‏‫.‬‬‬
-فرهمند، مهناز ؛ فروزنده مقدم، فاطمه(1397)، بررسی جامعه شناختی محرومیت اجتماعی دختران روستایی زابل و عوامل مرتبط با آن، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 42، صفحه 161 تا 189.
-قاسمی، یارمحمد ؛ قیصریان، اسحاق؛ مرگ و میر کودکان و محرومیت اجتماعی (نمونه تجربی: استان ایلام) علوم اجتماعی (دانشگاه علامه طباطبائی) بهار 1387 - شماره 40، صفحه - از 27 تا 52
-مختارزاده، صفورا ؛ مرتوزه، دونی ؛ قلعه نویی، فاطمه(1400) سنجش ارتباط میان پارامترهای مربوط به انسجام و فشردگی فرم شهری با محرومیت اجتماعی؛ مورد پژوهی: شماری از محلات شهری اصفهان، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شماره 29، صفحه - از 100 تا 124)
- موسوی میر طاهر ،علی پور پروین،(1391)،تاملی بر نظریه سرمایه اجتماعی در جامعه شناسی، انتشارات جامعه شناسان، چاپ اول
-میرزایی.خلیل.(1395) ، سرح و پایان نامه نویسی.انتشارات جامعه شناسان.
-یوسفی، جلال، یوسفی،محمدمهدی(1400) تحلیل جامعه شناختی ابعاد محرومیت اجتماعی و تأثیر آن بر عهدشکنی زنان (مورد مطالعه منطقه 22 شهر تهران)، فصلنامه: پژوهش و مطالعات علوم اسلامی سال سوم، شماره 23
-Agnieszka Świgost(2017) Approaches towards social deprivation: Reviewing measurement methods, Bulletin of Geography. Socio–economic Series / No. 38 (2017): 131–141
-Amy Orben*, Livia Tomova*, Sarah-Jayne Blakemore(2020) The effects of social deprivation on adolescent development and mental health, Lancet Child Adolesc Health Published Online June 12, 2020 https://doi.org/10.1016/ S2352-4642(20)30186-3
-Angelo Leogrande(2023) The Material and Social Deprivation in Europe, : https://www.researchgate.net/publication/369901261
-Heather J. Smith, Thomas F. Pettigrew, Yuen J. Huo(2019) 18 Relative Deprivation Theory: Advances and Applications. Social Comparison, Judgment, and Behavior
-Heng Yue a, Xiwen Yue b, Xuemin Zhang a, Bo Liu a, Hugejiletu Bao(2023) Exploring the relationship between social exclusion and social media addiction: The mediating roles of anger and impulsivity, Journal Acta Psychologica Volume 238, 2023, 103980
-James, Paul; with Magee, Liam; Scerri, Andy; Steger, Manfred B. (2015). Urban Sustainability in Theory and Practice: Circles of Sustainability. London: Routledge. p. 53. ISBN 978-1315765747. Archived from the original on March 1, 2020. Retrieved January 29, 2018.
-Levitas R, Pantazis C, Fahmy E, Gordon D, Lloyd E and Patsios D (2007), The Multidimensional Analysis of Social Exclusion, Townsend Centre for the International Study of Poverty and University of Bristol
-Mansourihanis, O., Maghsoodi Tilaki, M. J., Sheikhfarshi, S., Mohseni, F., Seyedebrahimi, E. (2024). Addressing urban management challenges for sustainable development: analyzing the impact of neighborhood deprivation on crime distribution in Chicago. Societies, 14(8), 139
.‏ -Marjorie, Goodwin(2002) Exclusion in Girls' Peer Groups: Ethnographic Analysis of Language Practices on the Playground, Human Development Vol. 45, No. 6 (2002), pp. 392-415 (24 pages) Published By: S. Karger AG
-Robert Olet Egwea(2019) Poverty and Social Exclusion, January 2019SSRN Electronic Journal,DOI:10.2139/ssrn.3427781, https://www.researchgate.net/
-Wong, P-H. (2021). Economic Deprivation: Approaches, Causes, and Consequences for Violent Conflicts.