تبیین جامعه شناختی عوامل مؤثر بر بازیافت زباله با استفاده از نظریه ی رفتار برنامهریزی شده (مطالعه موردی: شهروندان شهر آبادان در سال 1400 ه.ش.)
محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهریسیروس احمدی 1 , احسان کهن سال خوب 2
1 - استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه یاسوج (نویسنده مسؤول)
2 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی دانشگاه یاسوج
کلید واژه: هنجارهای ذهنی, کنترل رفتاری ادراک شده, نگرش زیستمحیطی, بازیافت زباله,
چکیده مقاله :
تولید فزاینده ی زباله های شهری، یکی از معضلات مهم شهرها در سراسر دنیا است. یک راهکار مؤثر در این زمینه، بهبود رفتارهای زیست محیطی شهروندان مانند بازیافت زباله است. این پژوهش در چارچوب نظریه ی رفتار برنامه ریزی شده، به بررسی وضعیت بازیافت زباله و عوامل مؤثر بر آن در شهر آبادان پرداخته است. این تحقیق از نوع پیمایش است که طی آن 395 نفر از شهروندان آبادانی بالای 15 سال به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزار تحقیق برای سنجش بازیافت زباله، پرسشنامه محقق‌ساخت بودند و برای سنجش نگرش زیستمحیطی از مقیاس نگرش های نوین زیستمحیطی دانلوپ و همکاران (2002) استفاده گردید. بر اساس یافته های تحقیق، رابطه ی بین نگرش های زیست محیطی و هنجارهای ذهنی با بازیافت زباله، مثبت و معنا دار است. هم چنین کنترل رفتار ادراک شده در بُعد درونی رابطه مثبت و معناداری با بازیافت زباله دارد اما در بُعد بیرونی، این رابطه منفی و معنادار است. میانگین بازیافت زباله در میان گروه های مختلف تحصیلی دارای تفاوت معناداری است ولی میانگین بازیافت زباله در بین مردان و زنان و نیز افراد مجرد و متأهل، دارای تفاوت معنا داری نیست. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره نیز نشان داد متغیرهای وارد شده در تحقیق می‌توانند 28/0 از واریانس متغیر وابسته را تبیین کنند که در این میان، نگرش های زیست محیطی بیشترین سهم را داشته است.
The increasing production of urban waste is one of the most important problems of cities all over the world. An effective solution in this field is to improve citizens' environmental behavior such as waste recycling. This survey by means of the planned behavior theory, examines the waste recycling and the factors affecting it in the city of Abadan. The research population consisted of people aged 15 and over of which 395 were selected using the multi-stage random sampling method. Research instruments for measuring waste recycling, subjective norms, and perceived behavioral control were the researcher-made questionnaires, and to measure environmental attitudes, the New Environmental Paradigm scale prepared by Dunlop et al (2000) was employed. Based on the research findings, the relationship between environmental attitudes and subjective norms with waste recycling is positive and significant. Perceived behavior control in the internal dimension has a positive and significant relationship with waste recycling, but in the external dimension, this relationship is negative and significant. The waste recycling based on the educational groups is significantly different but the waste recycling among men and women, as well as single and married people, does not show a significant difference. Moreover, the results of the multivariate regression analysis showed that the independent variables are able to explain 0.28 of the variance of the dependent variable, among which the environmental attitudes had the largest contribution.
احمدی، سیروس.، پناهجو، نرگس. (1395). بررسی رابطه مسئولیت‌پذیری و تفکیک از مبدأ زبالههای فلزی در بین زنان شهرهای شیراز و یاسوج. دوفصلنامه جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، سال 5، شماره 1، صص 16 – 1.
حقیقتیان، منصور. قلیپور، کیانوش. هاشمیانفر، سیدعلی. (1395). بررسی تأثیر ابعاد سرمایه اجتماعی بر بازیافت زبالههای شهری در کلانشهر شیراز. فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال 6، شمارۀ پیاپی 22، صص 83-96.
حقیقتیان، منصور. هاشمیانفر، سیدعلی. احمدیان، داریوش. (1394). تحلیل جامعهشناختی نقش عوامل ساختاری در شکاف بین نگرش و رفتارهای زیستمحیطی (مورد مطالعه: شهروندان شهر کرمانشاه). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 4(شماره 4)، صص 593- 614.
صالحی، عمران.، پازوکی نژاد، زهرا . (1395). تحلیل عوامل اجتماعی موثر بر نگرش و عملکرد زیست محیطی دانشجویان. جامعه شناسی کاربردی، شماره 55، صص 88-71.
عبدلی، محمدعلی. (1397). بازیافت مواد زاید جامد شهری. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
قلیپور، کیانوش. حقیقتیان، منصور. هاشمیانفر، علی. (1395). بررسی نقش شهروندی زیستمحیطی زنان بر بازیافت زبالههای خانگی در شهر شیراز، فصلنامه زن و جامعه، سال هفتم، شماره دوم، صص 167-186.
کلکناریهانی، حمزه.، قربانی، محمد.، علی پوریان، فرزانه.، کاسب،آهون.، حطیطه، سعید. (1394). بررسی الگوهای رفتاری خانوارها در رابطه با طرح تفکیک زباله در مبدأ (مطالعه موردی شهر مشهد). محیط زیست طبیعی، دوره 68 ، شماره 1، ص 44- 31.
Ahmadi, S. (2018). Effects of the environmental attitude and responsibility on household waste separation: Evidence from Iranian married women. The Open Psychology Journal, 11: 25-34.
Ajzen, I. (2002). Perceived behavioral control, self-efficacy, locus of control, and the theory of planned behavior. Journal of Applied Social Psychology, 32(4): 665-683.
Banga, M. (2013) Household knowledge, attitudes and practices in solid waste segregation and recycling: The case of urban Kampala, Zambia. Social Science Journal, 2(1): 27:41.
Barr, S. (2007). Factors influencing environmental attitudes and behaviors: A U.K. case study of household waste management. Environment & Behavior, 39(4): 435-473.
Barr, S., Ford, N.J., Gilg, A.W. (2003). Attitudes towards recycling household waste in Exeter, Devon: Quantitative and qualitative approaches. Local Environment, 8 (4): 407–421.
Best, H. (2009), Structural and ideological determinants of household waste recycling: Results from an empirical study in Cologne, Germany. Nature and Culture, 4(2): 167–190.
Chowdhury, A.H., Mohammad, N., Haque, R.U. & Hossain, T. (2014)."Developing 3rs (reduce, reuse and recycle) strategy for waste management in the urban areas of Bangladesh: Socioeconomic and climate adoption mitigation option". Journal of Environmental Science, Toxicology and Food Technology, 8(5), 09-18.
Do valle, P.O., Reis, E., Menezes, J., Rebelo, E. (2004). Behavioral determinants of household recycling participation: The Portuguese case. Environment and Behavior, 36(4): 505-540.
Dunlap, R.E., Van Liere, K.D., Mertig, A.G., Jones, R.E. (2000). Measuring endorsement of the new ecological paradigm: A revised NEP scale. Journal of Social Issues; 56(3): 425-42.
Ham, M., Jeger, M., Ivković, A.F. (2015). The role of subjective norms in forming the intention to purchase green food. Economic Research, 28 (1): 738–748.
Gifford, R., & Sussman, R. (2012). Environmental attitudes. In S. D. Clayton (Ed.), The Oxford handbook of environmental and conservation psychology (pp. 65–80). Oxford University Press.
Hoornweg, D., Lam, P., Chaudhry, M. (2005). Waste management in China: Issues and recommendations. Urban Development Working Papers No. 9. East Asia Infrastructure Department.
Kang, H., Hahn, M., Fortin, D.R., Hyun, Y.J., Eom, Y. (2006). Effects of perceived behavioral control on the consumer usage intention of e-coupons. Psychology & Marketing, 23(10): 841–864.
Knussen, C., Yule, F., MacKenzie, J., Wells, M. (2004). An analysis of intentions to recycle household waste: The roles of past behavior, perceived habit, and perceived lack of facilities. Journal of Environmental Psychology, 24: 237–246.
Lee, S., Paik, H.S. (2011). Korean household waste management and recycling behavior. Building and Environment, 46: 1159-1166.
Macionis, J.J. (2017). Sociology. New York: Cengage Learning.
Mannetti, L., Pierro, A., Livi, S. (2004). Recycling: Planned and self-expressive behavior. Journal of Environmental Psychology, 24: 227–236.
Myers, D. G., Twenge, J. M. (2022). Social psychology. New York: McGraw Hill.
Pires, A., Martinho, G., Rodrigues, S., Gomes, M.I. (2019). Sustainable solid waste collection and management. Cham, Switzerland: Springer.
Ru, X., Wang, SH., Yan, SH. (2018). Exploring the effects of normative factors and perceived behavioral control on individual’s energy-saving intention: An empirical study in eastern China, Resources. Conservation & Recycling, 134: 91–99.
Tonglet, M., Phillips, P. S., Read, A. (2004). Using the theory of planned behavior to investigate the determinants of recycling behavior: A case study from Brix Worth, UK. Resources, Conservation and Recycling, 41: 191–214.
World Bank. (2012). What a waste: A global review of solid waste management. Washington, DC: World Bank.
Yzer, M. (2017). Theory of reasoned action and theory of planned behavior, the international encyclopedia of media effects. London: John Wiley & Sons.
Zhang, D. Huang, G. Yin, X. Gong, Q. (2015) Resident Waste Separation Behaviors at the Source: Using SEM with the Theory of Behavior in Guangzhou, China, International Journal of Environmental Research and Public Health, 12: 9475- 9491.
_||_