تحلیل بر مولفه‌های موثر در کاهش آسیبپذیری سکونتگاههای غیر رسمی در برابر زلزله مورد پژوهی: محله فرحزاد منطقه 2 کلان‌شهر تهران
محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهری
سروش لطفی
1
(دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد، واحد شهر قدسloootfii123@gmail.com)
محمود رحیمی
2
(استادیار گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزmahmoudrahimi9@gmail.com)
کلید واژه: آسیب پذیری, مولفه ها, سکونتگاههای غیر رسمی, زلزله, محله فرحزاد,
چکیده مقاله :
مقدمه و هدف پژوهش: ابعاد سکونتگاه های شهری روز به روز پیچیده تر و به تبع آن ناپایداری در این سکونتگاه ها بیشتر شده است. بر این منوال جامعه شهری، به ویژه در اشکال امروزی و مدرن آن، به طور دائم و گسترده در معرض انواع مختلفی از مخاطرات قرار گرفته است. بخش اعظمی از خسارات ناشی از این مخاطرات، بیش از آنکه برآمده از رویداد های غیر منتظره باشند، نتیجه قابل پیش بینی بر هم کنش سه نظام عمده: محیط کالبدی (دربرگیرنده مخاطرات)، ویژگی ها اجتماعی و جمعیتی و افزون بر آن سازو کاره نظام مدیریت و برنامه ریزی است. از این رو هدف پژوهش بررسی وضعیت آسیب پذیری محله فرحزاد و شناسایی مولفه های موثر برآن است. محله فرحزاد به دلیل وجود اسکان غیرسمی و بافت فرسوده و قرار گیری در نزدیکی گسل زمین لزره در صورت وقوع زلزله میزان خسارات ناشی از آن دو چندان خواهد بود. روش پژوهش: در این راستا پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با تدوین شاخص های جامع و به‌کارگیری مدل AHP در محیط ArcGIS به تحلیل آسیب پذیری محله فرحزاد پرداخته است. همچنین اقدام به توزیع پرسشنامه در سطح ساکنان محله شده است. با استفاده از فرمول کوکران با توجه به جمعیت محله حجم نمونه انتخاب شده است. بنابراین براساس جمعیت 5931 نفر 357 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده است. جهت تحلیل پرسشنامه از آزمون های پیرسون و رگرسیون استفاده شده است. یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد کیفیت بنا مهم ترین عامل جهت کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله احتمالی است. همچنین مشخص گردید که محله فرحزاد از نظر آسیب پذیری در وضعیت مطلوبی قرار ندارد به طوری که 28 درصد دارای آسیب پذیری بالا و 13 درصد آسیب پذیری بسیار بالا قرار دارد. در نهایت جهت تحلیل مولفه های موثر بر کاهش آسیب پذیری از طریق پرسشنامه مورد ارزیابی و براساس آزمون پیرسون و رگرسیون چند متغیره تحلیل شده است. نتایج حاصل از تحلیل آزمون گویای آن است که شاخص کالبدی محیطی در وهله نخست و سپس شاخص مدیریت نهادی عامل موثر در کاهش آسیب پذیری محسوب می شوند. نتیجه گیری: وجود ضعف های اساسی در در ساختار کالبدی محله به ویژه شبکه معابر آن سبب آسیب پذیر بالای محله در مواقع بحران شده است. همچنین از لحاظ مدیریت ـ نهادی نیز این محله دارای چالش های زیادی است. لزوم توجه به عامل پیشگری از وقوع بحران به عوامل مدیریتی مربوط می شود به طوری که اجرای مانورهای آموزشی و نظارت بر ساخت و ساز و ... می تواند از میزان آسیب پذیری محله به شکل جدی بکاهد.
Introduction & Objective: Urban settlements have become more complex, and, consequently, instability has increased in these settlements. In this regard, the urban community, especially in its contemporary and modern forms, has been exposed constantly to a wide variety of threats. Much of the damage caused by these hazards, more than the result of unexpected events, is a predictable result of the interaction of three major systems: the physical environment (including hazards), social and demographic characteristics, and moreover the mechanism is the management and planning system. Therefore, the purpose of this study was to investigate the vulnerability of Farahzad neighborhood and identify the effective factors on it. Farahzad neighborhood due to the non-chemical and erosive texture and the location near the Laser land fault in the event of an earthquake, the damage caused by it will be doubled. Method: In this regard, the present study uses a descriptive-analytical method and has developed a comprehensive index and application of the AHP model in ArcGIS environment to analyze the vulnerability of Farahzad neighborhood. Also, the questionnaire was distributed among the residents of the neighborhood. The sample size is selected using the Cochran formula according to the neighborhood population. Thus, according to the population of 5931, 357 people have been selected as the sample size. Pearson and regression tests were used to analyze the questionnaire. Findings:The findings show that the quality of the building is the most important factor in reducing vulnerability to possible earthquakes. It was also found that Farahzad neighborhood is not in desirable position as a vulnerability, with 28% having high vulnerability and 13% high vulnerability. Finally, for analyzing the effective components of vulnerability reduction, the questionnaire was evaluated and analyzed by Pearson test and multivariate regression. The results of the test analysis indicate that the physical-environmental index in the first place, and then the institutional-management index, are an effective factor in reducing vulnerability. Conclusion:The existence of major weaknesses in the physical structure of the neighborhood, especially its passageways, has caused the region to be more vulnerable to crises during the crisis. In terms of institutional management, this neighborhood also has a lot of challenges. The necessity of paying attention to the crisis management agent is related to the management factors, so that the implementation of educational maneuvers and monitoring of construction can reduce the vulnerability of the neighborhood seriously.
ابلقی، علیرضا (1384)، یادداشت سردبیر، مجله هفت شهر، شماره 18و19، سازمان عمران و بهسازی شهری، تهران.
احدنژاد روشتی، محسن، قرخلو، مهدی و زیاری، کرامت الله (1389)، مدل‌سازی آسیبپذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 19، صص 198-171.
آوازه، آذر، جعفری، نسرین (1385)، بررسی توانمندیها و محدودیتهای بیمارستانهای آموزشی دانشگاه علوم پژشکی زنجان در مدیریت بحران همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در حوادث و سوانح غیر مترقبه.
بهزادفر، مصطفی، شایان نژاد، عباس (1391)، ارزیـابی میزان آسیبپذیری ناشی از عامل دسترسی در هنگام وقوع زلزله مطالعه موردی: محدوده مرکزی شهرداری منطقه 6 تهران، دوره 2، شماره 2 (پیاپی 3)، صص 13-1.
دربان آستانه، علیرضا، بازگیر، سعید، شیخزاده، محسن (1396)، تحلیل فضایی آسیبپذیری اجتماعی خانوارها در برابر زلزله مطالعه موردی منطقه 6 تهران، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 49، شماره 2، 484-465.
رستم زاده، یاور (1390)، ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاههای غیر رسمی در محلات شهری با بررسی نگرش ساکنین محلی، مورد پژوهی محله توحید، شهر بندرعباس، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 29.
سند توانمند سازی اسکان غیر رسمی، هیات وزیران جمهوری اسلامی ایران مصوبه شماره 4483/ت29271ه مورخ 26/11/1382.
سند توانمند سازی اسکان غیر رسمی، هیات وزیران جمهوری اسلامی ایران مصوبه شماره 4483/ت29271ه مورخ 26/11/1382.
صرافی، مظفر (1381)، به سوی نظریهای برای ساماندهی اسکان غیر رسمی – حاشیه نشینی تا متن شهر نشینی، نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، دوره اول شماره 8.
ضرغامی، سعید، تیموری، اصغر، محمدیان، حسن، شماعی، علی (1395)، سنجش و ارزیابی میزان تابآوری محلههای شهری در برابر زلزله بخش مرکزی شهر زنجان، محله پژوهشهای برنامه ریزی شهری، دانشگاه ازاد واحد مرودشت.
محمدپور، علی، ضرغامی، سعید (1393)، الزامات مکانیابی تاسیسات شهری از دیدگاه پدافند غیرعامل، مجله جغرافیای سپهر، دوره بیشت و سوم، شماره نودم.
مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی (1385)، آشنایی با مدیریت بحران با تأکید بر نقاط روستایی.
مهدوی نژاد، محمدجواد و جوانرودی، کاوان (1391)، بررسی آسیب پذیری ناشی از زلزله در شبکههای ارتباطی تهران بزرگ، مطالعه موردی: خیابان ولیعصر (عج) شمالی (میدان ولیعصر (عج) تا چهارراه پارک وی)، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 1، صص 21-13.
مهدوی نژاد، محمدجواد، جوانرودی، کاوان (1391)، بررسی آسیبپذیری ناشی از زلزله در شبکههای ارتباطی تهران بزرگ مطالعه موردی خیابان ولیعصر شمالی، دوفصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت بحران، شماره اول، صص 21-13.
وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران، (1389)؛ تهیه الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه 2، مهندسین مشاور معمار و شهرساز سراوند.
Available on:www.http://unhabitat.org/anew-strategy-of-sustainable neighborhoodplanning-five-principles/
Bertrand, A. L. (Ed.). (1986). the human factor in high fire risk urban residential areas: a pilot study in New Orleans, Louisiana. National Fire Prevention and Control Administration.
Birkmann, J., Cardona, O. D., Carreño, M. L., Barbat, A. H., Pelling, M., Schneider Bauer, S. and Welle, T., (2013), Framing vulnerability, risk and societal responses: The move framework, Natural Hazards, Vol. 67, No. 2, PP. 193- 211.
Boughton, G (1998), The community: central to emergency risk management, Australian Journal of Emergency Management;
Cutter, Susan L., Boruff, Bryan J. And W. Lynn Shirley, (2003), Social vulnerability to environmental hazards, Social Science Quarterly, Vol. 84, No. 2, PP. 242- 261.
Dutta‚ V. (2012). “War on the Dream‚ How Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Plan and UrbanSuitability”. A Fuzzy Multi-criteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development Conference
Feng Li & Rusong Wang & Juergen Paulussen (2005). “Comprehensive concept planning of urban greening based on ecological principles: a case study in Beijing, china”; J. Land scape and urban planning. 2005, 72. 325-336
Ford J. (2002), (Vulnerability: Concepts and issues; A literature Review of the Concept of Vulnerability, its Definition and Application in Studies Dealing With Human- Environment Interactions;) part of PhD Scholarly Field Paper For course Geog*6100, University of Guelph;
Hagenlocher, M. & Castro, M., (2015), Mapping malaria risk and vulnerability in the united republic ofTanzania: A spatial explicit model, Population Health Metrics, Vol. 13, No. 1, PP. 1- 14.
Hagenlocher, M., Holbling, D., Kienberger, S., Vanhuysse, S. and Zeil, P., (2016), Spatial assessment of social vulnerability in the context of landmines and explosive remnants of war in Battambang province, Cambodia, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 15 No. 1, PP. 148– 161.
International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC). (2010). World Disaster Report (WDR). available on: http://www.ifrc.org/en/publications-andreports/world-disasters-report/wdr2010.
Kreimer, Arnold and Carlin (2003). “Building Safer Cities; The Future of Disaster Risk“.
Maita, N. And Bronowicz, J. B., (2007), Mapping social vulnerability to earthquake hazards by using analytic hierarchy process (AHP) and GIS in Tehran city, Geospatial World, https://www.geospatialworld.net/article.
Martinelli. A, Cifani .G, Cialone. G, Corazza. L, Petracca. A, Petrucci. G (2008), Building vulnerability assessment and damage scenarios in Celano (Italy) using a quick survey data-based methodology, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 28, 875– 889;
Nagae, T. Fujihara, T. Asakura, Y (2012). Anti-seismic reinforcement strategy for an urban road network, Transportation Research Part a 46, 813-827.
Nakabayashi, itsuki (1994),” Urban Planning Based on Disaster Risk Assessment“, In Disaster Management in Metropolitan Areas for the 21st Century, Proceedings of the IDNDR Aichi/Nagoya International Conference, Nagoya, Japan, pp.225-239.
Nakanishi & Matsuo & Black., (2013), Transportation planning methodologies for post-disaster recovery in regional communities: the East Japan Earthquake and tsunami 2011, Journal of Transport Geography 31 (2013) 181–191.
Schmit, R., (2002), Considering Social Capital in Quality of life Assessment: Concept and Measurement, Social Indicators Research, No. 58, PP. 403-428.
Stonich S. (2000), The human dimensions of climate change: The political ecology of vulnerability, http://www.isodarco.it/courses/candriai01/paper/candriai01stonich.html ,2000;
Tang. A, Wen. A, (2009), an intelligent simulation system for earthquake disaster assessment, Computers & Geosciences 35, 871– 879;
UN- HABITAT (2003), the Challenge of Slums; Global Report on Settlement.
UNDP (2004), Reducing disaster risk, A challenge for development. A global report. New York, NY 10017, USA: Bureau for Crisis Prevention and Recovery.
United Nation Habitat Program. (2014). “A New STRATEGY OF SUSTainable Neighborhood Planning: Five Principles”. Urban Planning Discussion Note
Weichselgartner, Juergen, (2001), “Disaster mitigation: the concept of vulnerability revisited”; Disaster Prevention and Management, 10 (2): 85-94.
Wisner, B, (2005), Tracking Vulnerability: History, Use, Potential and Limitations of a Concept, Invited Keynote Address, SIDA & Stockholm University, Research Conference, January 12-14.
Yamin F., Rahman A., Huq S (2005), “Vulnerability, Adaptation and Climate Disasters: A Conceptual overview”; IDS Institute of Development Studies Bulletin, Vol. 36, No. 4, October 2005.
_||_