مقایسه تطبیقی نظریات ابن خلدون و سهروردی در باب شهرسازی اسلامی
محورهای موضوعی : نظریه ها و دیدگاه های جدید در حوزه توسعه پایدار
مرتضی نجفی
1
,
محمد رضا فرزاد بهتاش
2
*
1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: ابن خلدون, سهروردی, شهرسازی اسلامی, مدینه فاضله,
چکیده مقاله :
در طول تاریخ شهر ها بستر تغییرات گوناگونی بوده و از بعد زمانی و تاریخی ماهیتی جداناپذیر به خود گرفتند. شهرسازی اسلامی رویکردی جامع به منظر شهر بعد از ظهور اسلام است که نشات گرفته از آمیخته های دینی و توحیدی و با رویکردی جامع به تغییر ارزش های ارزش های انسانی و مرتبط به تعالیم و ارزش های واحد اسلامی است. در طول تاریخ بعد از اسلام همواره نظریاتی در مورد شهر اسلامی و مولفه های آن مطرح شد . شهر هایی که مدینه فاضله اندیشمندان اسلامی بوده و هر کدام مولفه ای از شهر را در برمیگرد. در این مقاله به بازخوانی از نظریات ابن خلدون و سهروردی در باب شهرسای اسلامی پرداخته شد. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی بوده که با اتکابه نظریات مطرح شده در باب شهرسازی اسلامی توسط نظریه پردازان، مولفه ها مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی نتایج به دست آمده از پژوهش پیش رو نشان داد که سهروردی رویکرد تویحدی و ارزشی به موضوع شهر داشته وتجلی عالم مثال و نور را در بستر شهر می داند در مقابل ابن خدلون به شهر مثاله ابعاد اجتماعی و اقتصادی توجه دارد که مولفه های کالبدی عینی تری نسبت به سهروردی به موضوع شهر دارد. در مجموع شهرسای سالامی در نظریات مورد بررسی قارر گرفته شالوده ای از ابعاد کالبدی و غیر کالبدی همچون عدالت در برابر توزیع کاربری ، کیفیت بنا در برابرب منظر شهری و غیره سات.
Throughout history, cities have been the backdrop for various transformations and have developed an inseparable essence in terms of their temporal and historical aspects. Islamic urban planning represents a comprehensive approach to the urban landscape following the emergence of Islam, rooted in religious and monotheistic blends, with an overarching focus on the evolving values related to human dignity and the teachings of a unified Islamic value system. Following the advent of Islam, various theories concerning the Islamic city and its components have been proposed. These cities are often viewed as the ideal cities envisioned by Islamic thinkers, each embodying different aspects of urban life.
This article revisits the theories of Ibn Khaldun and Suhrawardi regarding Islamic urban planning. The research methodology is descriptive and analytical, relying on the theories presented by theorists on Islamic urban planning to examine the components involved. The findings of this study indicate that Suhrawardi adopts a unified and value-oriented approach to the concept of the city, perceiving it as a manifestation of the World of Ideas and divine light. In contrast, Ibn Khaldun focuses on the social and economic dimensions of the city, offering more concrete physical components compared to Suhrawardi’s perspective.
Overall, the Islamic urban planning in the theories examined is based on a foundation of both physical and non-physical dimensions, such as justice in land use distribution, the quality of buildings concerning urban aesthetics, and other related factors.
1. مولائی, اصغر. (1402). تبیین اصول و مبانی شهر و شهرسازی اسلامی بر مبنای احکام ثابت. فصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان, 13(1).
2. ابن خلدون، عبدالرحمن(1362)، مقدمه ابن خلدون، دوجلدی ترجمه محمد پروین گناآبادی، تهران، انتشارات علمی وفرهنگی
3. اسفندیار، رجبعلی(1392). اندیشه سیاسی شیخ شهاب الدین سهروردی، سیاست متعالیه، شماره 3.
4. پژوهان، موسی و پور احمد، احمد و خلیلی، احمد(1390) بررسی و تحلیل سیر تحول و تکوین شهر و دولت در اندیشه ابن خلدون، آرمان شهر، تهران، شماره 7
5. حاجی زاده، پرویز(1394).امکان تاسیس مدینه فاضله فلسفی-دینی بر اساس آراء فیلسوفان غربی و اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی(دانشکده الهیات و معارف اسلامی)، تهران.
6. حاجی زاده، پرویز، اشتری، کلباسی (1393). جایگاه عدالت در اتوپیای افلاطون و مدینه فاضله فارابی، نشریه تاریخ فلسفه، تابستان، 1393.
7. حقیقت سیر، مرجان و شاطرزاده، علی،(1396)،بررسی مفهوم شهرنشینی از دیدگاه ابن خلدون و فارابی،چهارمین همایش بین المللی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه پایدار،شیراز.
8. خوشرو، غلامعلی.(1372) شناخت انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن خلدون، تهران، اطلاعات.
9. رادمنش، عزت(1360). کلیات عقاید ابن خلدون درباره ی فلسفه، تاریخ و تمدن، قلم
10. سهروردی(1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
11. صارمی، حمیدرضا و مهدیان پور، جواد(1395). بررسی اندیشه شهرسازی شیخ شهاب الدین سهروردی، نظریه های اجتماعی متفکران اسلامی، شماره2.
12. صارمی، حمیدرضا، شمس، فاطمه، محتشم امیری، سعیده. (1400). بازتولید معرفتی شهر اشراقی با استفاده از آراء شیخ شهاب الدین سهروردی. فصلنامه علمی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 11(4), 79-107.
13. علیخانی، بابک(1389). هورقلیا در نزد سهروردی، جاویدان خرد، شماره 15
14. علیمردانی، مسعود(1385). سیر تحول پدیده شهر نشینی و ویژگی های اجتماعی شهرنشینان در اندیشه این خلدون، فصلنامه علمی و پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س) سال شانزدهم، شماره 59.
15. کویجی، علی اکبر(1389). مقایسه عصبیت این خلدون با سرمایه اجتماعی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
16. مفتونی، نادیا و داور، مهدی(1401) مبانی الهیاتی مدینه فاضله سهروردی، فصلنامه علمی و ترویجی فلسفه اسلامی، سال هشتم/شماره اول
17. نقی زاده(1390). تاملاتی در نسخته ایرانی توسعه پایدار شهری، نشر شهر، تهران.
18. نقی زاده، محمد، و محتشم امیری، سعیده. (1394). عصبیت، مولفه ای اصلی در ایجاد حس تعلق و مطلوبیت فضای زیستی از دیدگاه ابن خلدون. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، -(19)، 65-75.
19. الزهرا نصیرپور، مرضیه و نقی زاده، محمد و زرآبادی، زهرا سادات سعیده،(1401).تبیین مفاهیم کلیدی شهر اسلامی در تفکر مدینه فاضله فارابی.
20. Astari, Ginting, Pane(2020). Study of the forming elements of utopia city in Medan to create a sustainable city (Case study of Medan Johor District), IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Volume 780, 3rd International Seminar on Livable Space, 27 August 2020, Jakarta, Indonesia
21. Donner, L., Sorcinelli, F.(2024) Heritagutopia: a new utopian paradigm. City Territ Archit 11, 9 .
22. Kelly Michael, Paz Mariano(2023), Urban Utopics: Writing the City in the Light of Utopia, Forum for Modern Language Studies, Volume 59, Issue 1.