مروری بر مطالعات بین‌المللی پیرامون موضوع آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی در پایگاه علمی وب‌آوساینس

محورهای موضوعی : اخلاق و حسابداری

محمود معین الدین ¹ , زهرا عضدی ² , ملیحه میرحسینی ³

1 - دانشیار، گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران
2 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
3 - دکتری، گروه حسابداری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/07/19 تاریخ پذیرش : 1402/09/05 تاریخ انتشار : 1403/01/03

کلید واژه: رفتار حرفه‌ای, اخلاق حرفه‌ای, حسابرسی, علم‌سنجی, پایگاه اطلاعاتی وب آو ساینس, اخلاق حسابداری.,

چکیده مقاله :

هدف: هدف پژوهش حاضر مروری جامع بر تحقیقات بین‌المللی پیرامون آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی بود. روش: این مطالعه از نوع پژوهش‌های علم‌سنجی بوده و با استفاده از دو تکنیک هم‌رخدادی واژگان و هم‌تألیفی کشورها انجام شده است. 404 مقاله از بین تمام مقالات موجود در حوزه آیین رفتار حرفه‌ای حسابرسی که در بازه زمانی 1983 الی 2023 در پایگاه وب آو ساینس نمایه شده بودند، انتخاب و با استفاده از نرم‌افزار VOSviewer نقشه‌ها ترسیم و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌‌ها: نقشه علمی شبکه هم‌‌رخدادی واژگان در این پژوهش نشان داده است که واژه «رفتار» پرتکرارترین واژه به لحاظ فراوانی با 79 مرتبه تکرار بوده و با 181 واژه در ارتباط بوده که دارای بیشترین هم‌‌رخدادی است و واژه‌‌های «عملکرد»، «مدیریت» و «اخلاق» در جایگاه بعدی قرار دارند. همچنین عبارت «شک و تردید حرفه‌ای» نیز با 29 رخداد و 88 ارتباط، جزو کلمات پر تکرار می‌باشد و با واژگانی از قبیل «اخلاق، مدیریت، رفتار، کیفیت، حسابداری، حسابرسی، حسابرس، قضاوت، تجربه، تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری اخلاقی» و غیره در ارتباط است. یافته‌‌های حاصل از تحلیل روند انتشار مقالات نشان داد، در سال 2022 انتشار مقالات در حوزه آیین رفتار حرفه‌ای به اوج خود رسیده است و کشورهای آمریکا (156 مقاله و 19 همکاری علمی)، انگلستان (36 مقاله و 20 همکاری علمی) و استرالیا (59 مقاله و 13 همکاری علمی) بیشترین همکاری علمی را با سایر کشورهای جهان داشته‌اند و ایران از سال 2021 فعالیت علمی خود را در این زمینه آغاز کرده و جزو کشورهای نوپا محسوب می‌شود. نتیجه‌‌گیری: با بررسی روند انتشار مقالات می‌‌توان بیان کرد، اخیراً میزان تولیدات علمی در حوزه مورد بررسی افزایش ‌یافته است. همچنین براساس نتایج هم‌‌رخدادی واژگان و همکاری علمی کشورها مشخص گردید واژه «شک و تردید حرفه‌ای» عمدتاً با واژگان «اخلاق»، «تصمیم‌گیری اخلاقی» و «قضاوت» ارتباط دارد. نقشه هم‌تألیفی کشورها، عدم همکاری کشور ایران را با سایر کشورها نشان داد.

چکیده انگلیسی:

Purpose: The purpose of the present study was to conduct a comprehensive review of international research on the code of professional conduct in auditing. Method: This study is a type of scientometric research and was conducted using two techniques: co-occurrence of words and co-authorship of countries. 404 articles were selected from all the articles in the field of auditing professional conduct indexed in the Web of Science database between 1983 and 2023. Maps were created and analyzed using VOSviewer software. Findings: The scientific analysis of the vocabulary co-occurrence network in this study reveals that the word "behavior" is the most frequently occurring term, appearing 79 times and being associated with 181 other words with the highest co-occurrence. "Performance", "Management" and "Ethics" are also prominent. Additionally, the term "professional doubt" is one of the most frequently repeated terms, appearing 29 times and having 88 connections. Words such as "ethics, management, behavior, quality, accounting, auditing, auditor, judgment, experience, decision making, ethical decision making" are interconnected. The analysis of article publications indicates that in 2022, there was a peak in articles published on professional conduct. The United States (156 articles and 19 scientific collaborations), England (36 articles and 20 scientific collaborations), and Australia (59 articles and 13 scientific collaborations) have been the most active in scientific collaborations with other countries. Iran has recently entered the field, commencing its scientific activities in 2021 and is considered an emerging country in this area. Conclusion: By examining the process of article publication, it can be concluded that there has been a recent increase in scientific output in the field under investigation. Additionally, the analysis of word co-occurrence and scientific collaboration between countries revealed that the term "professional doubt" is primarily associated with moral, decision-making, and judgment. The map illustrating co-authorship among countries highlighted Iran's limited collaboration with other nations.

منابع و مأخذ:

اکبری، رضا، جهانشاد، آزیتا (1399). جهت‌گیری اخلاقی و بی‌طرفی حسابرس. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(36)، ص122-113.
پوریانسب، امیر (1379). اصول اخلاق حرفه‌‌ای. حسابدار، 4(137).
تحریری، آرش؛ پیری، مهدی (1397). مفهوم استقلال در کار حسابرسی: شواهدی شاغلین مؤسسات عضو جامعه حسابداران رسمی ایران. دانش حسابرسی، 18(70)، ص25-44.
جعفرزاده، رشید؛ فدائی عراقی، غلامرضا (1396). ریشه‌یابی مطالعات رفتار اطلاع‌یابی با استفاده از رویکرد کتاب‌سنجی. مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 28(1)، ص113-124.
جعفری، حسن عابد؛ حسین‌زاده، امیر (1390). ترسیم نقشه دانش اخلاق مدیریت و سازمان در ایران. روش‌شناسی علوم‌انسانی، 18(70)، ص59-77.
خاصه، علی‌اکبر؛ بانگ‌آور ماشک، محبوبه؛ قاضی‌زاده، حمید؛ مختاری، حیدر (1400). یک دهه فعالیت فصلنامۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (1396-1387): تحلیل کتاب‌سنجی و دیداری‌سازی برون‌داد علمی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 7(13)، ص53-76.
خالقی، نرگس (1392). وضعیت تولید علم در حوزه اخلاق و بررسی مجله‌های این حوزه در مؤسسه اطلاعات علمی (آی. اس. آی). پژوهش‌های اخلاقی، 13(4)، ص165-187.
سازمان حسابرسی (1383). آیین رفتار حرفه‌‌ای. تهران: انتشارات سازمان حسابرسی.
سهیلی، فرامرز؛ خاصه، علی‌اکبر؛ کرانیان، پریوش (1397). روند موضوعی مفاهیم حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران براساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 29(2)، ص171-190.
سهیلی، فرامرز؛ عصاره، فریده (1392). بررسی تراکم و اندازه شبکه اجتماعی موجود در شبکه هم‌نویسندگی مجلات علم اطلاعات. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۹(۲)، ص351-372.
شیخی قلعه سردی، محمد؛ شایسته، هادی؛ خردمند، علی (1394). بررسی تأثیر روابط میان‌فردی و جهت‌گیری اخلاقی بر روی استدلال اخلاقی حسابرسان در سازمان حسابرسی ایران. تهران: پنجمین کنفرانس ملی و سومین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت.
مردانی، امیرحسین؛ پارساپور، علیرضا؛ شمسی گوشکی، احسان (1397). بررسی علم‌سنجی مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های فارسی در حوزۀ اخلاق زیست‌پزشکی. اخلاق و تاریخ پزشکی ایران، شماره 11، ص139-151.
معین‌الدین، محمود؛ عضدی، زهرا؛ شاه مرادی، نسیم (1402). مروری بر مقالات بین‌المللی پیرامون نقش اخلاق در مسیر پیشرفت حرفه‌ای حسابداران. مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی، 2(3).
مکی‌زاده، فاطمه؛ عصاره، فریده (1390). تحلیل استنادی و ترسیم نقشۀ بروندادی علمی اخلاق پزشکی در وبگاه WOS در سال‌های 1990- 2008. اخلاق و تاریخ پزشکی ایران، 4(5)، ص65- 77.
Abad-Segura, E., Fuente, A.B.D.L., González-Zamar, M.D. & Belmonte-Ureña, L.J. (2020). Effects of circular economy policies on the environment and sustainable growth: Worldwide research. Sustainability, 12(14), p. 5792.‏
Allan, S. (1993). Taking Care of Ethics. CA Magazine, 126(9), p. 58–60.
Baas, J., Schotten, M., Plume, A., Côté, G. & Karimi, R. (2020). Scopus as a curated, high-quality bibliometric data source for academic research in quantitative science studies. Quantitative science studies, 1(1), p. 377-386.‏
Callon, M., Courtial, J.P., Turner, W.A. & Bauin, S. (1983). From translations to problematic networks: An introduction to co-word analysis. Social science information, 22(2), p. 191-235.‏
Cooper, D.J. & Morgan, W. (2013). Meeting the evolving corporate reporting needs of government and society: arguments for a deliberative approach to accounting rule making. Accounting and Business Research, 43(4), p. 418-441.‏
Delgado‐Alemany, R., Blanco‐González, A. & Díez‐Martín, F. (2022). Exploring the intellectual structure of research in codes of ethics: A bibliometric analysis. Business Ethics, the Environment & Responsibility, 31(2), p. 508-523.‏
Gamarra, M.P. & Girotto, M. (2022). Ethical behavior in leadership: A bibliometric review of the last three decades. Ethics & Behavior, 32(2), p. 124-146.‏
Herrera-Franco, G., Montalvan-Burbano, N., Carrion-Mero, P., Jaya-Montalvo, M. & Gurumendi-Noriega, M. (2021). Worldwide research on geoparks through bibliometric analysis. Sustainability, 13(3), p. 1175.‏
Khasseh, A.A., Soosaraei, M. & Fakhar, M. (2016). Cluster analysis and mapping of iranian researchers in the field of parasitology: With an emphasis on the co-Authoreship indicators and H index. Iranian Journal of Medical Microbiology, 10(2), p. 63-74.
Klavans, R. & Boyack, K.W. (2009). Toward a consensus map of science. Journal of the American Society for information science and technology, 60(3), p. 455-476.
Köseoglu, M.A., Sehitoglu, Y., Ross, G. & Parnell, J.A. (2016). The evolution of business ethics research in the realm of tourism and hospitality: A bibliometric analysis. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 28(8), p. 1598-1621.‏
Kumar, V. & Srivastava, A. (2023). Mapping the evolution of research themes in business ethics: a co-word network analysis. VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems, 53(3), p. 491-522.‏
Levy, R. (1980). Business' big morality lay. Dun's Review, 116(2), p. 56-61.‏
Martín-Martín, A., Orduna-Malea, E., Thelwall, M. & López-Cózar, E.D. (2018). Google Scholar, Web of Science, and Scopus: A systematic comparison of citations in 252 subject categories. Journal of informetrics, 12(4), p. 1160-1177.‏
Mohamed Saat, M., Porter, S. & Woodbine, G. (2012). A longitudinal study of accounting students' ethical judgement making ability. Accounting Education, 21(3), p. 215-229.‏
Murphy, P. (1989). Creating and encouraging ethical corporate structures. Sloan Management Review, 30(2), p. 425.‏
Özmen Uysal, Ö. (2010). Business ethics research with an accounting focus: A bibliometric analysis from 1988 to 2007. Journal of Business Ethics, No. 93, p. 137-160.‏
Pritchard, A. (1969). Statistical bibliography or bibliometrics. Journal of documentation, No. 25,
p. 348.
Racherla, P. & Hu, C. (2010). A social network perspective of tourism research collaborations. Annals of Tourism Research, 37(4), p.1012-1034.‏
Shiffrin, R.M. & Börner, K. (2004). Mapping knowledge domains. Proceedings of the National Academy of Sciences, 101(suppl_1), p. 5183-5185.
Tranfield, D., Denyer, D. & Smart, P. (2003). Towards a methodology for developing evidence-informed management knowledge by means of systematic review. Br. J. Manag, 14(3),
p. 207-222.
Van Eck, N., Waltman, L., Noyons, E. & Buter, R. (2010). Automatic term identification for bibliometric mapping. Scientometrics, 82(3), p. 581-596.
Van Nunen, K., Li, J., Reniers, G. & Ponnet, K. (2018). Bibliometric analysis of safety culture research. Safety science, No. 108, p. 248-258.

متن کامل:



A review of international studies on the issue of professional code of conduct in auditing in the scientific database of WebOscience

 

Abstract

Purpose: The purpose of conducting this comprehensive review study is on international research on the code of professional conduct in auditing.

Method: This study is a type of scientometric research and has been carried out using two techniques: the occurrence of words and the composition of countries. 404 articles were selected from among all the articles in the field of auditing professional conduct that were indexed in the Web of Science database between 1983 and 2023, and maps were drawn and analyzed using VOSviewer software.

Findings: The results of both word occurrence and authorship of the countries showed that the terms "behavior", "management" and "ethics" are among the most used words in this field, and the countries of America, England and Australia have had the most scientific cooperation with other countries of the world.

Conclusion: By examining the publication process of articles, it can be said that the amount of scientific productions in the investigated field has increased recently. Also, based on the results of co-occurrence of words and scientific cooperation of countries, it was found that the word professional doubt was mainly related to the words "ethics", "moral decision-making" and "judgment". Also, the co-authored map of the countries has depicted the lack of cooperation between Iran and other countries.

 

Keywords: professional code of conduct, professional behavior, professional ethics, audit, scientometrics.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مروری بر مطالعات بین‌المللی پیرامون موضوع آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی در پایگاه علمی وب‌آوساینس

 

چکیده

هدف: هدف از انجام این مطالعه مروری جامع بر تحقیقات بین‌المللی پیرامون آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی می‌باشد.

روش: این مطالعه از نوع پژوهش‌های علم‌سنجی بوده و با استفاده از دو تکنیک هم‌رخدادی واژگان و هم‌تألیفی کشورها انجام شده است. 404 مقاله از بین تمام مقالات موجود در حوزه آیین رفتار حرفه‌ای حسابرسی که در بازه زمانی 1983 الی 2023 در پایگاه وب آو ساینس نمایه شده بودند، انتخاب و با استفاده از نرم‌افزار VOSviewer  نقشه‌ها ترسیم و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.

یافته­ها: نتایج حاصل از هم‌رخدادی واژگان و هم‌تألیفی کشورها نشان داد اصطلاحات «رفتار»، «مدیریت» و «اخلاق» جز پرکاربردترین واژگان در این حوزه بوده و کشورهای آمریکا، انگلستان و استرالیا بیشترین همکاری علمی را با سایر کشورهای جهان داشته‌اند. 

نتیجه­گیری: با بررسی روند انتشار مقالات می­توان بیان کرد اخیراً میزان تولیدات علمی در حوزه مورد بررسی افزایش‌یافته است. همچنین بر اساس نتایج هم­رخدادی واژگان و همکاری علمی کشورها مشخص گردید واژه شک و تردید حرفه‌ای عمدتاً با واژگان «اخلاق»، «تصمیم‌گیری اخلاقی» و «قضاوت» ارتباط داشته است. همچنین نقشه هم‌تألیفی کشورها، عدم همکاری کشور ایران با سایر کشورها را به تصویر کشیده است.

 

 

کلیدواژه­ها: آیین رفتار حرفه‌ای، رفتار حرفه‌ای، اخلاق حرفه‌ای، حسابرسی، علم‌سنجی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

امروزه اخلاق فردی، اجتماعی و شغلی موضوعی است که توجه زیادی را در سراسر جامعه به خود معطوف کرده است. دلیل این توجه دو نشانه بارز است. اول نقش مهم و پرمعنای رفتار اخلاقی در حفظ رقبای یک جامعه مدنی و دوم وجود تعداد پرشماری از نمونه­های رفتار ضداخلاقی (پوریانسب، 1379)، از طرف دیگر توسعه و تنوع روزافزون فعالیت­های اقتصادی به بسط فزایندة بازار سرمایه و گسترش دامنه فعالیت شرکت­های سهامی انجامیده است؛ لذا نیاز به اعمال نظارت بر واحدهای تولیدی، بازرگانی و خدمانی برای حفظ منافع عموم و صاحبان سرمایه تشدید شده است (محمدساعت¹ و همکاران، 2012). رفع این نیاز مستلزم این است که شرکت­ها اطلاعات مالی اعتماد­پذیر، مربوط و مقایسه­پذیر خود را با استفاده از خدمات حسابداری حرفه­ای در واحدها و خدمات حسابداران حرفه­ای مستقل در بررسی اطلاعات و حسابرسی صورت­های مالی فراهم کنند (کوپر و مورگان²، 2013).

حرفه حسابرسی یکی از حرفه­هایی است که نتایج آن افراد و اشخاص (حقیقی و حقوقی) متعددی را متأثر می­نماید؛ لذا رعایت اخلاق در این حرفه دارای نقش محوری می‌باشد. حرفه حسابرسی مانند سایر حرفه­ها برای حفظ جایگاه خود، نیازمند کسب اعتماد عمومی است آنچه جامعه از حرفه حسابرسی انتظار دارد ارائه گزارش حسابرسی باکیفیت به جامعه می­باشد. یکی از عوامل مهم و کلیدی کیفیت حسابرسی، رعایت اصول اخلاقی است. رکن اساسی حرفه حسابرسی قضاوت بوده و برای رسیدن به قضاوت درست و مناسب، رعایت اصل بی­طرفی از مؤلفه­های حیاتی آن است. بی­طرفی در حسابرسی یکی از ابعاد تردید حرفه­ای است و استانداردهای حسابرسی تردید حرفه­ای را در بعد بی­طرفی آن مدنظر قرار داده است. همان‌طوری که در متون حسابرسی مطرح است، حسابرس برای اظهارنظر، شواهد زیربنای صورت­های مالی را به‌صورت بی­طرفانه مورد ارزیابی قرار می­دهد؛ لذا ویژگی اخلاقی حسابرس در مواجهه با شواهد و ارزیابی آن می­تواند در نتیجه­گیری آن تأثیرگذار باشد (شیخی قلعه سردی و همکاران، 1394). توجه به آیین رفتار حرفه­ای، موسسه­های حسابرسی را ملزم به ارائه واکنش در برابر فعالیت­های غیرقانونی افراد می­کند که اعمال و رفتارشان آثار سوئی بر رفتار دیگران دارد. همچنین این مؤسسات برای حفظ شهرت و اعتبار، باید به تعهدات قانونی خود پایبند باشند. تحقیق­های انجام شده کنونی در زمینه آیین رفتار حرفه­ای حسابداران و حسابرسان بر افزایش فهم­پذیری و پذیرش اصول اخلاق حرفه­ای پذیرفته شده متمرکز شده است (اکبری و جهانشاد، 1399).

حجم زیادی از تولیدات علمی موجود در یک‌رشته پژوهشی موجب شده تا محققان در مرور کلی ساختاریافته از انبوه اطلاعات موجود با چالش‌های مختلفی روبه‌رو شوند (ون نانن و همکاران³، 2018)؛ لذا تحقیقات حسابرسی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. مطالعات کتاب‌سنجی و شاخص‌های مرتبط با آن از متداول‌ترین روش‌های سنجش و ارزیابی بروندادهای پژوهشی به شمار می‌روند (سهیلی و همکاران، 1397). کتاب‌سنجی جزو فنونی محسوب می‌شود که امکان ارائه یک مرور کلی از تولیدات علمی با حجم زیاد را برای محققان تسهیل و همچنین امکان شناسایی شکاف‌های موجود را فراهم می‌نماید (ون نانن و همکاران، 2018). نقشه‌های حاصل از شاخص‌های بررسی کتاب‌سنجی به درک نحوه ساختاریابی و تکوین قلمروهای دانش کمک می‌کنند (کلاوانس و بویاک⁴، 2009). نگاشت قلمروهای دانشی حوزه جدیدی از علم است که هدف آن مصورسازی، کاوش، تحلیل، طبقه‌بندی و نمایش دانش آن حوزه است (شفرین و بورنر⁵، 2004). باتوجه‌به حجم زیاد مطالعات موجود در حوزه آیین رفتار حرفه‌ای، انجام یک مطالعه از نوع کتاب‌سنجی برای ارائه روند مطالعات، کشف موضوعات داغ و مفاهیم کمتر کار شده و گاهاً طرد شده و همچنین شناسایی کشورهای مطرح جهان ضروری می‌باشد. ازاین‌رو مقاله حاضر سعی دارد با مروری جامع بر تحقیقات بین‌المللی موجود پیرامون زمینه اخلاق حسابرسان و آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی با استفاده از تکنیک هم‌رخدادی واژگان، علاوه بر شناسایی الگوها و روندهای موجود در تحقیقات بین‌المللی، خلأها و شکاف‌های پژوهشی را نیز نمایان ‌سازد. همچنین با بهره‌گیری از تکنیک هم‌تألیفی کشورها مشخص نماید کدام یک از کشورهای جهان در این زمینه پیش‌گام و پیشتاز می‌باشد و آیا ایران در این نقشه جایگاه مناسبی دارد؟ لذا این مطالعه در نوع خود مشابه داخلی و خارجی ندارد و ازاین‌حیث دارای نوآوری است.

 

2- مبانی نظری

2-1- آیین رفتار حرفه حسابرسی

اخلاق در حسابرسی دارای پیش­فرض­هایی بوده و بررسی آن نیازمند مفاهیم متعددی می­باشد. برای نمونه، مفهوم اخلاق چیست؟ چه کسی می­تواند اخلاق را تجویز نماید؟ چه تجویزهایی اخلاقی هستند و در حیطه اخلاق می­گنجند؟ و چه تجویزهایی اخلاقی نیستند؟ در زمره این پیش­فرض­ها قرار می­گیرند. پیاده­سازی این پیش­فرض­ها در عمل کار آسانی نیست؛ اما بخش سخت اخلاق الزاماً این نیست که حسابرس نمی­داند چه‌کار باید انجام دهد، بلکه آن است که نمی­داند چگونه باید خود را جهت مهیا ساختن برای انجام کاردرست آماده نماید (تحریری و پیری، 1397).

تمام حرفه‌های شناخته شده، برای خود یک آیین رفتار تهیه کرده‌اند. هدف اساسی از چنین آیین‌های رفتاری، ارائه رهنمود لازم به اعضاء برای حفظ تشخیص حرفه­ای و اعمال رفتار به‌گونه‌ای است که کیفیت ضوابط حرفه آن­ها را بهبود ببخشد. یکی از مهم‌ترین نقش­های حسابداری به‌عنوان رشته­ای از دانش بشری، فراهم‌ساختن امکان پاسخ­گویی مدیران و مباشران سازمان­ها و بنگاه­های عمومی و خصوصی به اشخاص ذی­حق، ذی­نفع و ذی­علاقه است. این نقش توسط حسابداران حرفه­ای و در قالب گزارش­های مختلف مالی مؤسسات گوناگون ایفا می­شود. در صورتی نتایج حسابداران قابل‌اعتماد و اتکا خواهد بود که علاوه بر دانش، مهارت، تجربه و آموزش مستمر از فضیلت­های اخلاقی چون درستکاری، واقع­بینی و صداقت برخوردار باشند و خدمات حرفه­ای خود را با رعایت آیین رفتار پذیرفته شده­ای انجام دهند. فدراسیون بین‌المللی حسابداران نیز به ارائه آئین رفتار حرفه‌ای لازم‌الاجرا پرداخته است که این مبحث توسط جامعه حسابداران رسمی ایران در قالب آئین رفتار حرفه‌ای برای حسابداران حرفه‌ای منتشرشده و شامل کلیات و اصول، درست‌کاری، واقع‌بینی، صلاحیت و مراقبت حرفه‌ای، رازداری و رفتار و آداب حرفه‌ای است (سازمان حسابرسی، 1383).

 

2-2- تحلیل کتاب‌سنجی

تحلیل کتاب‌سنجی نخستین‌بار در سال 1969 و توسط پریچارد⁶ مطرح شد و پس از آن به‌عنوان تحلیل کمی ویژگی‌های کتاب‌شناختی در قالب بررسی مجموعه‌ای از ادبیات در شناسایی الگوهایی مانند پرکارترین نویسندگان، پرتولیدترین کشورها، مؤسسات، مجلات، شبکه‌های همکاری میان نویسندگان و کشورها و مصورسازی تولیدات علمی با نقشه‌های علمی شناخته شد (خاصه و همکاران⁷، 2016). هم استنادی و هم‌تألیفی، دو روش رایج جهت تحلیل همکاری علمی در میان نویسندگان می‌باشد (سهیلی و عصاره، 1392). تحلیل هم استنادی برای شناسایی دیدگاه‌ها و رویکردهای تأثیرگذار در روند توسعه و گسترش حوزه مورد مطالعه نقش دارند (جعفرزاده و فدایی عراقی، 1396)، درحالی‌که هم‌تألیفی نشان‌دهنده اشتراکات فکری و شخصی نویسندگان است (راچرلا و هو، 2010). به‌عبارت‌دیگر هم‌تألیفی، به معنای هم فکری علمی توسط یک یا چند نویسند برای تولید یک مطالعه علمی می‌باشد (سهیلی و عصاره، 1392). تحلیل هم‌رخدادی نیز از روش‌های پرکاربرد در کتاب‌سنجی است که ارتباط میان واژه‌های کلیدی در اسناد را بررسی می‌کند. در هم‌رخدادی واژگان فرض بر آن است که پربسامدترین واژه‌ها در مقایسه با واژه‌های کم‌بسامد اهمیت بیشتری در حوزه‌های موردمطالعه دارند (خاصه و همکاران، 1400). در نقشه‌های هم‌رخدادی، کلمات کلیدی، واژه و مفاهیم در کنار هم حاکی از محتوای نزدیک مدارک به یکدیگر است که در کتاب‌سنجی در دستیابی به درک بهتر از حوزه بررسی شده، کاربرد دارد (ون اک و همکاران⁸، 2010) با اندازه‌گیری میزان هم‌رخدادی می‌توان ساختار مفهومی حوزه تحقیقاتی را ترسیم نمود (کالون و همکاران⁹، 1983). در مصورسازی از طریق نرم‌افزارهای گوناگون به‌ویژه نرم‌افزار VOSviewer که در مطالعه حاضر از آن استفاده شده است، امکان ترسیم نقشه‌های علمی با تکنیک‌های مختلف وجود دارد (جعفرزاده و فدایی عراقی، 1396). 

 

3- پیشینه پژوهش

معین‌الدین و همکاران (1402) مطالعه‌ای با عنوان «مروری بر مقالات بین‌المللی پیرامون نقش اخلاق در مسیر پیشرفت حرفه‌ای حسابداران» انجام داده‌اند. در این مطالعه از تحلیل هم‌رخدادی و هم‌تألیفی استفاده شده است. داده های مورد نیاز این پژوهش شامل 608 مقاله منتشر شده در پایگاه علمی وب‌آوساینس بین سال های 1971 الی 2022 می‌باشد. نتایج نشان داد واژه‌های «اخلاق»، «عملکرد» و «مدیریت» جزء پرتکرار‌ترین واژه‌ها در این زمینه بوده و کشور آمریکا با انتشار 47 مقاله بیشترین همکاری علمی را داشته است. همچنین مشخص گردید در سال‌های اخیر روند انتشار مقالات علمی در این حوزه سیر صعودی را تجربه کرده است.

مردانی و همکاران (1397) در مطالعه خود تحت عنوان «بررسی علم‌سنجی مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های فارسی در حوزه اخلاق زیست‌پزشکی» به بررسی تولیدات علمی حوزة اخلاق زیست‌پزشکی بر مبنای مقاله‌های فارسی انتشاریافته در مجله‌های ایران پرداخته‌اند. نتایج نشان داد که پژوهشگران، طی سال­های 1382 تا 1396، درمجموع، ۱۲۳۸ مقالة فارسی در این زمینه منتشر کرده‌اند. نتایج حاصل از بررسی روند انتشار مقالات نشان داد که میزان تولیدات علمی از سال 1392 سیر نزولی یافته است. همچنین نتایج نشان داد موضوعات اخلاق پزشکی، آموزش پزشکی و اخلاق اسلامی، به ترتیب، موضوعات پرتکرار در مقاله‌های فارسی‌اند.

خالقی (1392) پژوهشی با عنوان «وضعیت تولید علم در حوزه اخلاق و بررسی مجله‌های این حوزه در مؤسسه اطلاعات علمی (آی. اس. آی)» انجام داده است. هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت تولیدات علمی حوزه اخلاق در یک بازه زمانی ۲۲ساله در سطح بین‌الملل و تعیین سهم ایران از این انتشارات است. روش پژوهش، پیمایشی و با رویکرد علم‌سنجی و کتاب‌سنجی است. نتایج پژوهش حاضر افق تازه‌ای پیشروی صاحب‌نظران و متولیان امر حوزه اخلاق و در مجموع حوزه علوم‌انسانی ترسیم کرده است.

جعفری و حسین‌زاده (1390) در مطالعه‌ای با عنوان «ترسیم نقشه دانش اخلاق مدیریت و سازمان در ایران» با بهره‌گیری از روش علم‌سنجی مقالات منتشر شده در زمینه اخلاق سازمان و مدیریت را مورد بررسی قرار داده‌اند. با ترسیم هم‌رخدادی واژگان 6 دسته‌بندی موضوعی مشخص گردید. موضوعات مشخص شده شامل اخلاق، اخلاق کار، آیین‌نامه‌های اخلاقی، اخلاق مدیریت، اخلاق سازمانی و عدالت توزیعی می‌باشد. 

مکی زاده و عصاره (1390) در مطالعه‌ای با عنوان «تحلیل استنادی و ترسیم نقشة بروندادی علمی اخلاق پزشکی در وبگاه wos در سال‌های 1990 – 2008» به بررسی تحلیلی و تاریخ‌نگاری تولیدات علمی حوزة اخلاق پزشکی پرداخته‌اند. نتایج نشان داد موضوع «آموزش اخلاق پزشکی و ضرورت آن» از جمله مسائل مهم و مطرح در این حوزه است. همچنین میزان تولیدات علمی در این حوزه روند افزایشی داشته است.

کومار و سریو استاوا¹⁰ (2023) در مقاله‌ای با عنوان «ترسیم تکامل مضامین تحقیق در اخلاق تجاری: تحلیل شبکه هم‌رخدادی واژگان» سعی کرده‌اند تحول تحقیقات در اخلاق تجاری از سال 1991 تا 2018 را ترسیم کنند. همچنین موضوعات اصلی، چگونگی تکامل آن‌ها و شکاف‌های موجود در ادبیات را شناسایی نمایند. این مطالعه برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از تکنیک هم‌رخدادی واژگان استفاده کرده است. یافته‌ها حاکی از آن بود که روند تحقیقات موجود در این رشته به کاهش جزئی در تحقیقات تصمیم‌گیری اخلاقی و افزایش تحقیقات در تقاطع رهبری و اخلاق در مطالعات مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت اشاره می‌کند. همچنین مسائل اخلاقی در زمینه‌های تجارت و بازرگانی موردمطالعه قرار نگرفته است. در نهایت این مطالعه انتظار دارد تحقیقات در زمینه افشای محیطی و رهبری در آینده رشد کند. 

گامارا و ژیروتو¹¹ (2022) در پژوهشی با عنوان «رفتار اخلاقی در رهبری: بررسی کتاب‌سنجی سه دهه اخیر اخلاق و رفتار» انجام داده‌اند. هدف از بررسی آن‌ها، شناسایی موضوعات اصلی تحقیق، تکامل آن‌ها در طول زمان، حوزه‌ها و کشورهایی می‌باشد که بر موضوع تحقیق، مجلات، نویسندگان و اسناد تأثیرگذار روش‌های مورداستفاده بوده است. آن‌ها نویسندگان ۲۹۱ مقاله منتشر شده در ۶۵ مجله علمی نمایه شده Web of Science بین سال‌های ۱۹۸۷ تا ۲۰۲۰ را شناسایی کرده‌اند. این بررسی نشان داد که دانش مبتنی بر رفتار اخلاقی رهبران از سال ۱۹۸۷ با سرعت بیشتری رشد کرده است. همچنین مشخص گردید بیشترین تحقیقات علمی در کشور آمریکا انجام شده است.

دلگادو - المانی¹² و همکاران (2022) مقاله‌ای با عنوان «بررسی ساختار فکری تحقیق در آیین اخلاقی: تحلیل کتاب‌سنجی» انجام داده‌اند. آن‌ها در این پژوهش، ساختار فکری حوزه پژوهشی آیین اخلاقی را با استفاده از تحلیل کتاب‌سنجی هم‌استنادی ترسیم کرده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان داد چهار خط اصلی در زمینه آیین اخلاقی شامل رفتار مدیر شرکت باتوجه‌به آیین اخلاقی، تحلیل محتوا، اثربخشی آیین اخلاقی و نگرش کارکنان نسبت به آیین اخلاقی می‌باشد. همچنین نتایج نشان داد که مطالعه مفاد آیین اخلاقی، پل ارتباطی اصلی در این حوزه از دانش است. در نهایت، موضوعات تحقیقاتی آتی در این زمینه مانند تغییرات فرهنگی، ماهیت آیین اخلاقی و کاربرد نظریه‌های سازمانی برای تحلیل آیین‌نامه‌ها شناسایی کرده‌اند.

کوسیاغلو¹³ و همکاران (2016) در مقاله‌ای با عنوان «سیر تحول تحقیقات اخلاق تجاری در حوزه گردشگری و مهمان‌نوازی: کتاب‌سنجی» به بررسی 362 مقاله منتشر شده در بازه زمانی 1995 تا 2014 پرداخته‌اند. این مطالعه دیدگاه گسترده‌ای را در مورد تحقیقات اخلاق تجاری بر اساس نویسندگان، مؤسسات و اصطلاحات در دو دهه گذشته ارائه می‌دهد. نتایج نشان داد میزان تولیدات علمی از سال 2007 به بعد افزایش‌یافته است. همچنین نتایج نشان داد سه موضوع پرطرفدار در این مقالات شامل موضوعات مرتبط با از مسائل زیست‌محیطی (محیط‌زیست طبیعی) (173 مقاله، 47.8 درصد)، مسئولیت اجتماعی شرکت (84 مقاله، 23.2 درصد)، و اخلاق تجاری (30 مقاله، 8.3 درصد) می‌باشد. 

اوزمن اویسال¹⁴ (2010) در مطالعه خود تحت عنوان «تحقیقات اخلاق تجاری با تمرکز حسابداری: تجزیه‌وتحلیل کتاب‌سنجی از 1988 تا 2007» انجام داده و برای بررسی تجربی پژوهش‌های مربوط به اخلاق کسب‌وکار از روش کتاب‌سنجی استفاده کرده است. داده های مورد نیاز این پژوهش شامل مقالات و کتب منتشر شده بین بازه زمانی 1988 الی 2007 در مجلات حسابداری می‌باشد. نتایج نشان داد در بازه زمانی مورد بررسی سه حوزه «رشد شناختی اخلاقی/ استدلال اخلاقی و تصمیم گیری»، «آموزش اخلاق حسابداری/ تدریس/ پیامدهای انتقادی» و «اقتصاد اخلاق و مفاهیمی برای مدل های تصمیم گیری اخلاقی» بیشتر مد نظر محققین بوده است. 

مرور پیشینه‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر محققان زیادی در پژوهش­های خود به بررسی تولیدات علمی پیرامون حوزه اخلاق در رشته‌های مختلف به‌ویژه اخلاق در حسابداری پرداخته­اند؛ ولی پژوهشی که باهدف و رویکرد پژوهش حاضر برون‌دادهای علمی موجود در زمینه آیین رفتار حرفه‌ای یا آیین اخلاق حرفه‌ای در حسابرسی را مورد ارزیابی قرار دهد، انجام نشده است؛ لذا این پژوهش از نوآوری نسبی برخوردار است.

 

4- روش پژوهش

بررسی‌های متون سیستماتیک در توسعه دانش در یک منطقه خاص از طریق یک‌رویه دقیق و شفاف، اساسی است که امکان شناسایی، پردازش و تجزیه‌وتحلیل تولید علمی مرتبط با مطالعه را فراهم می‌کند (ترانفیلد¹⁵ و همکاران، 2003). مطالعات علم­سنجی یک طرح کلی از روش‌شناسی دقیق را نشان می‌دهد (هررافرانسو¹⁶ و همکاران، 2021). علم‌سنجی حوزه‌ای علمی است که امکان ارزیابی تولید علمی را با استفاده از روش‌های آماری و ریاضی فراهم می‌کند (پیچارد¹⁷، 1969). این مطالعات امکان ارزیابی ساختار فکری حوزه موردمطالعه را از طریق تجزیه‌وتحلیل عملکرد با نویسندگان، کشورها و مؤسسات فراهم می‌نماید (آبادسگورا¹⁸ و همکاران، 2020). علاوه بر این، نقشه‌های علم‌سنجی (نقشه‌های علمی) امکان مشاهده ارتباطات در ساختار، ارتباط بین رشته‌های مختلف و زمینه‌های مطالعاتی را تسهیل می‌کند (هررافرانسو و همکاران، 2021). این مطالعه یک فرایند متشکل از چهار مرحله 1) معیارهای جستجو، 2) نتایج جستجوی اولیه، 3) پالایش نتایج و 4)تجزیه‌وتحلیل داده‌ها می­باشد. شکل (1) چهار مرحله مذکور را نشان می‌دهد. 

Keywords:''Code of professional conduct'' OR ''Code of professional ethics'' OR ''Professional Behavior'' OR ''professional ethics'' AND ''auditing''

مرحله اول کلید واژه های جستجو

 

 

در بازه زمانی 1983-2023 Web of Science پایگاه N=56،121

مرحله دوم نتایج جستجوی اولیه

 

 

مرحله سوم پالایش نتایج اولیه

انتخاب زبان انگلیسی = حذف 3،296 مقاله انتخاب مقالات علمی پژوهشی = حذف 5،173 انتخاب حوزه کسب و کار مالی = 47،222 حذف سال 2023 = حذف 26 مقاله

 

 

مرحله چهام تجزیه و تحلیل داده ها

ورود 404 مقاله خروجی نهایی از پایگاه وب آو ساینس به نرم‌افزار VOSviewer

 

 

 

نمودار 1- مراحل جستجوی مقالات

مرحله اول (معیارهای جستجو): ساختار جستجوی اطلاعات با استفاده از کلمات کلیدی جستجو ضروری است. اصطلاحات مورداستفاده عبارت‌اند از: آیین رفتار حرفه‌ای، آیین اخلاق حرفه‌ای، رفتار حرفه‌ای، اخلاق حرفه‌ای و حسابرسی.

مرحله دوم (نتایج جستجوی اولیه): در این مطالعه برای جمع‌آوری و پردازش اطلاعات کتاب‌شناختی، پایگاه اطلاعاتی علمی وب­آوساینس¹⁹ را در نظر گرفته شده است. این پایگاه به دلایل زیر انتخاب شده است: 1) بزرگ‌ترین پایگاه‌داده استنادها و چکیده‌ها با پوشش جهانی در نظر گرفته می‌شود، 2) سهولت دسترسی، دانلود و استفاده از مقالات (بیاس و همکاران، 2020؛ مارتین و همکاران، 2018). داده‌ها از پایگاه‌داده وب‌آوساینس در جولای 2023 با استفاده از عبارات انتخاب شده و گزینه موضوعی "عناوین، چکیده‌ها و کلمات کلیدی نویسنده" استخراج شده است. در جستجوی اولیه 56،121 مقاله گردآوری شده است. استراتژی جستجو به‌صورت زیر می‌باشد:

TS= ''Code of professional conduct*'' OR ''Code of professional ethics*'' OR ''Professional Behavior*'' OR ''professional ethics*'' AND ''auditing*''

مرحله سوم (پالایش نتایج): این مرحله معیارهای حذف و ورود به پردازش و پالایش اطلاعات جمع‌آوری شده را تعیین می‌کند. مقالات علمی‌پژوهشی (نوع سند) منتشر شده به زبان انگلیسی (نوع زبان) به دلیل معروف بودن آن‌ها موردتوجه قرار گرفت. اسناد در بازه زمانی پیش فرض پایگاه (از سال 1983 الی 2023) انتخاب و دسته بندی موضوعی «کسب‌وکار مالی²⁰» به‌عنوان حوزه موضوعی این تحقیق محدود شده است.

مرحله چهارم (تجزیه‌وتحلیل داده‌ها): اطلاعات به‌دست‌آمده از پایگاه‌داده وب‌آوساینس در قالب csv  (مقادیر جدا شده با کاما) بارگیری شد. این داده‌ها شامل متغیرهای مربوط به کتابشناسی نویسنده و آثار او، کلمات کلیدی و مراجع است.

در نهایت، داده‌های پردازش شده برای انجام تجزیه‌وتحلیل علم‌سنجی وارد نرم‌افزار VOSviewer شده است. نقشه‌برداری علمی، یک تکنیک مدرن برای تجزیه‌وتحلیل ساختار فکری حوزه موردمطالعه در نظر گرفته می‌شود. این ساختار از طریق 2 تکنیک علم‌سنجی هم‌رخدادی کلمات کلیدی نویسنده و هم‌تألیفی کشورها بررسی می‌شود. نقشه‌های علمی با استفاده از نرم‌افزار VOSviewer ترسیم شده است. یکی از قابلیت‌های این نرم‌افزار امکان کاوش و تجسم شبکه‌های علم‌سنجی دوبعدی (2 بعدی) را فراهم می‌کند. این نرم‌افزار در رشته‌های مختلف علمی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

5- یافته‌ها

1-5- پاسخ به سؤال اول: روند انتشار مقالات پیرامون موضوع آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی به چه صورتی است؟ 

همان‌طور که در نمودار (2) مشاهده می‌شود از سال 1983 انتشار مقالات در حوزه مورد بررسی آغاز شده و تاکنون ادامه داشته است.

 

نمودار 2- روند انتشار مقالات در حوزه مورد بررسی (منبع: یافته‌های تحقیق)

در تمام سال‌هایی که تحقیقات انجام‌گرفته فرازوفرودهایی قابل رویت است؛ اما اوج تحقیقات در سال 2022 با 67 مقاله می‌باشد. مقاله‌ای با عنوان «جفا بازنگری شد - ارزش برای یک فرد حرفه‌ای با پایبندی دقیق به آیین‌نامه اخلاقی خود (تجدید چاپ)» توسط کلی²¹ در سال 1983 منتشر شده است؛ به‌عبارت‌دیگر آغاز تحقیقات در حوزه آیین رفتار حرفه‌ای با این مقاله می‌باشد. همچنین مقاله‌ای با عنوان «تأثیر محرک‌های بیرونی و درونی صدای رفتار فردی بر شجاعت اخلاقی و اثربخشی حسابرسان داخلی» جز جدیدترین مقالات منتشره در سال 2022 و انجام شده توسط ابراهیمی²² و همکاران (2022) می‌باشد.

2-5- پاسخ به سؤال دوم: توجه نویسندگان در بازه زمانی مورد بررسی معطوف به چه واژگانی می‌باشد؟

شکل (1) نقشه علمی شبکه هم‌رخدادی واژگان را به نمایش گذاشته است. در این نقشه خطوط بین کلمات مورد بررسی قرار گرفته و از این طریق می‌توان خلأها و شکاف‌های تحقیقاتی را کشف نمود. همچنین موضوعات نوین و کهن را شناسایی کرد. برای ترسیم این نقشه حد آستانه عدد 3 در نظر گرفته شده است. به‌عبارت‌دیگر واژگانی در نقشه قابل‌مشاهده هستند که حداقل 3 بار توسط نویسندگان در مقالات به‌کاررفته باشند. از بین 2283 واژه، 285 اصطلاح حداقل 3 تکرار را داشته و در نقشه نشان‌داده‌شده است. رنگ‌ها در این نقشه بیانگر دسته‌بندی موضوعی می‌باشد. به‌عنوان‌مثال رنگ قرمز بیانگر حوزه رفتاری، قهوه‌ای مربوط به موضوعات حسابرسی، رنگ بنفش با حوزه‌های اخلاق و رنگ آبی با موضوعات حسابداری و تجارت مرتبط می‌باشد.

 

شکل 1- نقشه شبکه هم‌رخدادی واژگان (منبع: یافته‌های تحقیق)

 

در نقشه (1) هرچقدر قطر دایره‌ها بزرگ‌تر باشد نشان‌دهنده تکرار بیشتر آن واژه است. برای نمونه واژه رفتار در مرکز تصویر با رنگ قرمز به چشم می‌خورد. این واژه نسبت به سایر کلمات از قطر دایره بزرگ‌تری برخوردار است. این اصطلاح 79 بار تکرار و با 181 واژه در ارتباط بوده و جز پرکاربردترین واژگان می‌باشد. همان‌طور که قبلاً گفته شد محیط نرم‌افزار ویس ویور دوبعدی بوده و امکان جابه‌جایی بین کلمات وجود دارد؛ لذا برخی از واژگان ممکن است از چشم خوانندگان پنهان و مغفول بماند. به‌عنوان‌مثال دایره‌ای دیگر با نام عملکرد در قسمت زیری واژه رفتار قرار گرفته است. گرچه این واژه مشخص نیست؛ اما با 61 بار تکرار جز کلمات پرمخاطب در بین نویسندگان می‌باشد. سایر اصطلاحات پرکاربرد می‌توان به کلماتی مانند مدیریت (42 رخداد و 126 ارتباط) و اخلاق (29 رخداد و 73 ارتباط) اشاره کرد. در جدول (1) ده مورد از کلمات پر تکرار ارائه شده است:

 

جدول 1- فهرستی از کلمات پر کاربرد (منبع یافته‌های تحقیق)

ردیف	کلمات	تکرار23	ارتباط24	قدرت پیوند کل25
1	behavior	79	181	422
2	performance	61	172	360
3	management	42	126	228
4	ethics	29	73	117
5	information	29	97	141
6	market	28	94	151
7	professional skepticism	27	88	166
8	corporate governance	25	75	120
9	uncertainty	15	72	94
10	disclosure	11	50	66

 

واژه‌ای با تحت عنوان «شک و تردید حرفه‌ای» با رنگ قهوه‌ای در سمت چپ بالای تصویر (1) قابل‌مشاهده است. این واژه نیز با 29 رخداد 88 ارتباط جز کلمات پر تکرار می‌باشد. برای بهتر دیده‌شدن این واژه و ارتباط موجود برشی از نقشه قبلی در شکل (2) ارائه شده است:

 

شکل 2- برشی از نقشه شبکه هم‌رخدادی واژگان (منبع: یافته‌های تحقیق)

 

همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌شود اصطلاح شک و تردید حرفه‌ای با واژگانی از قبیل اخلاق، مدیریت، رفتار، کیفیت، حسابداری، حسابرسی، حسابرس، قضاوت، تجربه، تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری اخلاقی و غیره در ارتباط است.

 

قسمت 1

قسمت 2

شکل 3- برشی از نقشه شبکه هم‌رخدادی واژگان (منبع: یافته‌های تحقیق)

 

در شکل (3) نیز می‌توان به‌وضوح ارتباط بین واژه‌های اخلاق حرفه‌ای و اخلاق تجاری با سایر کلمات را مشاهده کرد. در قسمت 1 اصطلاح اخلاق حرفه‌ای با واژگانی نظیر تصمیم‌گیری، تجارت، قضاوت، حرفه حسابداری و حسابداران در ارتباط است. همچنین در قسمت 2 نیز اتصال واژه اخلاق تجاری با کلماتی از قبیل مدیریت، رفتار، سن، جنسیت، حساسیت و غیره قابل رویت می‌باشد.

شکل (4) نقشه همپوشانی کلمات را نشان می‌دهد. در این نقشه بر اساس نوارابزار رنگی در پایین تصویر می‌توان مشخص کرد یک کلمه از چه سالی مورداستفاده قرار گرفته است. به‌عنوان‌مثال واژه رفتار که در نقشه شبکه جز کلمات پرتکرار بود به رنگ آبی متمایل به رنگ سبز می‌باشد. باتوجه‌به نوارابزار رنگی موجود در نقشه می‌توان بیان کرد که تحقیقات انجام شده پیرامون واژه رفتار به طور متوسط از سال 2016 شروع شده است. هرچقدر رنگ‌ها به سمت آبی پررنگ متمایل شود نشان‌دهنده قدمت آن واژه و هرچقدر به رنگ زرد گرایش پیدا کند بیانگر این است که واژه مورد نظر در مراحل اولیه چرخه عمر خود به سر می‌برد.

 

شکل 4- نقشه همپوشانی هم‌رخدادی واژگان (منبع: یافته‌های تحقیق)

 

برای بهتر دیدن واژگان بخش‌هایی از نقشه همپوشانی واژگان در شکل (5) ارائه شده است. چند واژه‌ای مانند رفتار غیراخلاقی، نگرش، اقدام مشکوکانه و ارزیابی ریسک تقلب جز کلمات نوظهوری هستند و در سال‌های اخیر توجه نویسندگان را به خود جلب کرده‌اند. در همین لحظه می‌توان به خلأهای پژوهشی حول محور واژگان مذکور پی برد. همچنین با جستجوی دقیق کلمات مشابه دیگری را می‌توان پیدا کرده که تنها با یک کلمه در ارتباط بوده یا حتی در برخی از موارد با هیچ یک از کلمات اتصال نداشته و به طور هم‌زمان بررسی نشده‌اند؛ لذا از این کلمات می‌توان برای تحقیقات آتی استفاده کرد.

 

شکل 5- بخشی از نقشه همپوشانی هم‌رخدادی واژگان (منبع: یافته‌های تحقیق)

شکل (6) نقشه چگالی کلمات را به تصویر کشیده است. در این نقشه رنگ‌ها بیانگر حجم و عمق تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع مورد بررسی می‌باشد. برای اثبات تطبیق نقشه‌ها مجدداً کلمه رفتار مورد بررسی قرار گرفت. همان‌طور که در نقشه شبکه مشاهده شد با 79 تکرار، پرکاربردترین واژه محسوب می‌شد؛ لذا رنگ زرد با قطر زیاد در نقشه چگالی نیز بیانگر تعدد مقالات انجام شده در این زمینه است.

 

 

شکل 6- نقشه چگالی هم‌رخدادی واژگان (منبع: یافته‌های تحقیق) 

 

3-5- پاسخ به سؤال سوم: کدام کشورها پیرامون موضوع آیین رفتار حرفه‌ای در حسابرسی پیش‌گام و پیشتاز هستند؟

برای پاسخ به این سؤال کشورها به‌عنوان واحد تحلیل انتخاب شده است. همچنین برای تحلیل از تکنیک هم‌تألیفی استفاده گردیده است. ازآنجایی‌که تحریم‌ها در روابط علمی کشور ایران مؤثر می‌باشد؛ لذا حد آستانه یک در نظر گرفته شده است تا در صورت وجود حداقل یک همکاری علمی نام کشور ایران در نقشه نیز مشخص شود؛ بر این اساس تمام 59 کشور موجود در نقشه قابل‌مشاهده می‌باشد.

 

شکل 7- نقشه شبکه هم‌تألیفی کشورها (منبع: یافته‌های تحقیق)

 

همان‌طور که در تصویر نشان‌داده‌شده است، کشورهایی از قبیل آمریکا (156 مقاله و 19 همکاری علمی)، انگلستان (36 مقاله و 20 همکاری علمی) و استرالیا (59 مقاله و 13 همکاری علمی) جز کشورهای فعال در این حوزه می‌باشند. در این نقشه نام کشور ایران دیده نمی‌شود. این در حالی است که در لیست اسامی کشورها، نام ایران وجود داشت. بار دیگر نقشه علمی فوق ترسیم گردید با این تفاوت که به نرم‌افزار دستور داده شد تا کشورهایی که هیچ ارتباطی با سایر کشورها ندارند نیز ترسیم گردد؛ لذا خروجی نقشه‌ها به‌صورت زیر تغییر کرد. همان‌طور که قبلاً مشاهده شد هر سه نقشه کاملاً با یکدیگر منطبق می‌باشند. ازاین‌رو در شکل (8) نقشه همپوشانی کشورها ارائه شده است تا علاوه بر حضور کشور ایران و ارتباطات آن با سایر کشورها، روند زمانی این کشور نیز مورد بررسی قرار گیرد. طبق نقشه مذکور ایران با انتشار دو مقاله جز کشورهای دورافتاده بوده و همانند سایر کشورها مانند هند، مکزیک، پاکستان و غیره هیچ ارتباط علمی با کشورهای مطرح جهان ندارد. همچنین مشخص گردید از سال 2021 ایران فعالیت علمی خود را در این زمینه آغاز کرده و جز کشورهای نوپا محسوب می‌شود.

 

شکل 8- نقشه همپوشانی هم‌تألیفی کشورها (منبع: یافته‌های تحقیق)

 

6- بحث و نتیجه‌گیری

آیین رفتار حرفه‌ای معمولاً توسط سازمان‌های حرفه‌ای برای ارتقای اعتماد عمومی نسبت به کیفیت خدمات ارائه شده توسط اعضای این حرفه، صرف‌نظر از فردی که خدمات را انجام می‌دهد، ایجاد می‌شود. آیین‌نامه‌های مکتوب رفتار حرفه‌ای معمولاً مشخص می‌کنند که حرفه چه رفتاری را برای اعضا در طول کارشان قابل‌قبول یا غیرقابل‌قبول می‌داند. مورفی (1989) بیان می‌کند که آیین‌نامه‌ها، قوانینی را که برای هدایت کنش فعلی و آینده در نظر گرفته شده‌اند، توصیف می‌کنند. لوی (1980) و آلن (1993) بیان می‌کنند که آیین‌نامه، استانداردها را تنظیم کرده، اصول را بیان و ارزش‌ها را خلاصه می‌کنند. آن‌ها اغلب به‌صراحت برخی از معیارهای مورداستفاده برای ارزیابی رفتار افراد در این حرفه را ارائه می‌کنند. همچنین اطلاعاتی را در مورد نحوه رسیدگی به مشکلات و معضلات اخلاقی در اختیار اعضا قرار می‌دهند؛ لذا باتوجه‌به اهمیت رعایت آیین‌نامه‌های اخلاق و رفتار حرفه‌ای این مطالعه سعی دارد با بهره‌گیری از تکنیک علم‌سنجی هم‌رخدادی واژگان و هم‌تألیفی کشورها، مروری جامع بر مطالعات بین‌المللی پیرامون این موضوع انجام دهد تا علاوه بر شناسایی حوزه‌های تحقیقاتی موجود، نقاط پژوهشی جدید و نوین را نیز کشف نماید. همچنین با بررسی کشورهای مختلف، مهد تحقیقاتی موضوع مورد بررسی را مشخص کند.

طبق بررسی نمودار روند انتشارات در این حوزه مشخص گردید در سال‌های اخیر باتوجه‌به رسوایی‌های اخلاقی تحقیقات بیشتری پیرامون این حوزه انجام شده و موردتوجه محققین قرار گرفته است؛ ازاین‌رو با نتایج پژوهش‌های گامارا و ژیروتو (2022)، معین‌الدین و همکاران (1402)، مرادی و همکاران (1397)، کوسیاغلو و همکاران (2016) و مکی زاده و عصاره (1390) هم‌راستا می‌باشد.

بر اساس نقشه هم‌رخدادی واژگان یافته‌ها نشان داد اصطلاح شک و تردید حرفه‌ای جز کلمات پرکاربرد پژوهشگران بوده و با واژگانی نظیر اخلاق، مدیریت، رفتار، کیفیت، حسابداری، حسابرسی، حسابرس، قضاوت، تجربه، تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری اخلاقی و غیره در ارتباط است. این یافته‌ها با نتایج تحقیقات معین‌الدین و همکاران (1402)، جعفری و حسین‌زاده (1390)، دلگادو - المانی و همکاران (2022) و اوزمن اویسال (2010) همخوانی دارد.

همچنین طبق نقشه هم‌تألیفی کشورها مشخص شد آمریکا با 156 مقاله و انگلستان با 36 مقاله به‌عنوان مهد و قطب تحقیقاتی در حوزه اخلاق و رفتار حرفه‌ای می‌باشند. این یافته با نتایج گامارا و ژیروتو (2022) و معین‌الدین و همکاران (1402) هم‌راستا می‌باشد.

 

7- پیشنهادات 

باتوجه‌به نتایج نقشه هم‌رخدادی واژگان پیشنهاد می‌شود ارزیابی تأثیر واژگان پرکاربرد بر ارزیابی ریسک تقلب را با استفاده از روش آماری کمی موجود مورد بررسی قرار داده و تمام جنبه مؤثر را واکاوی نمود. همچنین پیشنهاد می‌شود محققان موضوعاتی مانند رفتار غیراخلاقی، نگرش، اقدامات مشکوک را بیشتر موردتوجه قرار داده و تحقیقات بیشتری پیرامون این حوزه‌ها انجام دهند تا علاوه بر برطرف‌کردن شکاف‌های تحقیقاتی، جوانب پژوهشی پیرامون اخلاق و رفتار حرفه‌ای مورد بررسی قرار گیرد تا به اشباع موضوعی برسد.

طبق نتایج نقشه هم‌تألیفی کشورها به نویسندگان ایرانی پیشنهاد می‌شود حتی‌الامکان با نویسندگان و سایر کشورهای بین‌المللی همکاری علمی داشته باشند تا علاوه بر اینکه نام نویسندگان داخلی در کنار نویسندگان برجسته جهان قرار می‌گیرد، نام کشور ایران نیز در نقشه‌های علمی بین‌المللی و جهانی بدرخشد.

 

8- منابع

اکبری، رضا و جهانشاد، آزیتا. (1399). جهت‌گیری اخلاقی و بی‌طرفی حسابرس، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(36): 122-113.

پوریانسب، امیر. (1379). اصول اخلاق حرفه­ای، ماهنامه حسابدار، 4(137).

تحریری، آرش و پیری. مهدی. (1397). مفهوم استقلال در کار حسابرسی: شواهدی شاغلین مؤسسات عضو جامعه حسابداران رسمی ایران، دانش حسابرسی، 18(70): 25-44.

جعفرزاده، رشید و فدائی عراقی، غلامرضا. (1396). ریشه‌یابی مطالعات رفتار اطلاع‌یابی با استفاده از رویکرد کتاب‌سنجی. مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 28(1)، 113-124.

جعفری، حسن عابد و حسین‌زاده، امیر. (1390). ترسیم نقشه دانش اخلاق مدیریت و سازمان در ایران. روش‌شناسی علوم‌انسانی، 18(70)، 59-77.

خاصه، علی‌اکبر، بانگ آور ماشک، محبوبه، قاضی‌زاده، حمید و مختاری، حیدر. (1400). یک دهه فعالیت فصلنامة تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (1396-1387): تحلیل کتاب‌سنجی و دیداری‌سازی برون‌داد علمی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 7(13)، 53-76.

خالقی، نرگس. (1392). وضعیت تولید علم در حوزه اخلاق و بررسی مجله‌های این حوزه در مؤسسه اطلاعات علمی (آی. اس. آی)، پژوهش‌های اخلاقی، 13(4)، 165-187.

سازمان حسابرسی. (1383). آیین رفتار حرفه­ای. تهران: انتشارات سازمان حسابرسی.

سهیلی، فرامرز و عصاره، فریده. (1392). بررسی تراکم و اندازه شبکه اجتماعی موجود در شبکه هم نویسندگی مجلات علم اطلاعات. پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۹ (۲)، 351-372.

سهیلی، فرامرز، خاصه، علی‌اکبر و کرانیان، پریوش. (1397). روند موضوعی مفاهیم حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 29 (2)، 171-190.

شیخی قلعه سردی، محمد؛ شایسته، هادی و خردمند، علی. (1394). بررسی تأثیر روابط میان‌فردی و جهت‌گیری اخلاقی بر روی استدلال اخلاقی حسابرسان در سازمان حسابرسی ایران، پنجمین کنفرانس ملی و سومین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت، تهران.

مردانی، امیرحسین، پارساپور، علیرضا و شمسی گوشکی، احسان. (2018). بررسی علم‌سنجی مقاله‌های منتشرشده در مجله‌های فارسی در حوزة اخلاق زیست‌پزشکی. اخلاق و تاریخ پزشکی ایران،11، 139-151.

معین‌الدین، محمود، عضدی، زهرا و شاه مرادی، نسیم . (1402). مروری بر مقالات بین‌المللی پیرامون نقش اخلاق در مسیر پیشرفت حرفه‌ای حسابداران، مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی، 2(3).

مکی زاده، فاطمه و عصاره، فریده (1390). تحلیل استنادی و ترسیم نقشة بروندادی علمی اخلاق پزشکی در وبگاه wos در سال‌های 1990- 2008. اخلاق و تاریخ پزشکی ایران، 4(5)، 65- 77.

 

 

Abad-Segura, E., Fuente, A. B. D. L., González-Zamar, M. D., & Belmonte-Ureña, L. J. (2020). Effects of circular economy policies on the environment and sustainable growth: Worldwide research. Sustainability, 12(14), 5792.‏

Allan, S.: 1993, ‘Taking Care of Ethics’, CA Magazine 126(9) (October), 58–60.

Baas, J., Schotten, M., Plume, A., Côté, G., & Karimi, R. (2020). Scopus as a curated, high-quality bibliometric data source for academic research in quantitative science studies. Quantitative science studies, 1(1), 377-386.‏

Callon, M., Courtial, J. P., Turner, W. A., & Bauin, S. (1983). From translations to problematic networks: An introduction to co-word analysis. Social science information, 22(2), 191-235.‏

Cooper, D. J., & Morgan, W. (2013). Meeting the evolving corporate reporting needs of government and society: arguments for a deliberative approach to accounting rule making. Accounting and Business Research, 43(4), 418-441.‏

Delgado‐Alemany, R., Blanco‐González, A., & Díez‐Martín, F. (2022). Exploring the intellectual structure of research in codes of ethics: A bibliometric analysis. Business Ethics, the Environment & Responsibility, 31(2), 508-523.‏

Gamarra, M. P., & Girotto, M. (2022). Ethical behavior in leadership: A bibliometric review of the last three decades. Ethics & Behavior, 32(2), 124-146.‏

Herrera-Franco, G., Montalvan-Burbano, N., Carrion-Mero, P., Jaya-Montalvo, M., & Gurumendi-Noriega, M. (2021). Worldwide research on geoparks through bibliometric analysis. Sustainability, 13(3), 1175.‏

Khasseh, A. A., Soosaraei, M., & Fakhar, M. (2016). Cluster analysis and mapping of iranian researchers in the field of parasitology: With an emphasis on the co-Authoreship indicators and H index. Iranian Journal of Medical Microbiology, 10(2), 63-74.

Klavans, R., & Boyack, K. W. (2009). Toward a consensus map of science. Journal of the American Society for information science and technology, 60(3), 455-476.

Köseoglu, M. A., Sehitoglu, Y., Ross, G., & Parnell, J. A. (2016). The evolution of business ethics research in the realm of tourism and hospitality: A bibliometric analysis. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 28(8), 1598-1621.‏

Kumar, V., & Srivastava, A. (2023). Mapping the evolution of research themes in business ethics: a co-word network analysis. VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems, 53(3), 491-522.‏

Levy, R. (1980). Business' big morality lay'. Dun's Review, 116(2), 56-61.‏

Martín-Martín, A., Orduna-Malea, E., Thelwall, M., & López-Cózar, E. D. (2018). Google Scholar, Web of Science, and Scopus: A systematic comparison of citations in 252 subject categories. Journal of informetrics, 12(4), 1160-1177.‏

Mohamed Saat, M., Porter, S., & Woodbine, G. (2012). A longitudinal study of accounting students' ethical judgement making ability. Accounting Education, 21(3), 215-229.‏

Murphy, P. (1989). Creating and encouraging ethical corporate structures. Sloan Management Review, 30(2), 425.‏

Özmen Uysal, Ö. (2010). Business ethics research with an accounting focus: A bibliometric analysis from 1988 to 2007. Journal of Business Ethics, 93, 137-160.‏

Pritchard, A. (1969). Statistical bibliography or bibliometrics. Journal of documentation, 25, 348.

Racherla, P., & Hu, C. (2010). A social network perspective of tourism research collaborations. Annals of Tourism Research, 37(4), 1012-1034.‏

Shiffrin, R. M., & Börner, K. (2004). Mapping knowledge domains. Proceedings of the National Academy of Sciences, 101(suppl_1), 5183-5185.

Tranfield, D., Denyer, D., Smart, P. (2003). Towards a methodology for developing evidence-informed management knowledge by means of systematic review. Br. J. Manag., 14(3): 207-222.

Van Eck, N., Waltman, L., Noyons, E., & Buter, R. (2010). Automatic term identification for bibliometric mapping. Scientometrics, 82(3), 581-596.

Van Nunen, K., Li, J., Reniers, G., & Ponnet, K. (2018). Bibliometric analysis of safety culture research. Safety science, 108, 248-258.

 

 

---

[1]  Mohamed Saat

[2]  Cooper & Morgan

[3]  Van Nunen et al

[4]  Klavans & Boyack

[5]  Shiffrin & Börner

[6]  Pritchard

[7]  Khasseh et al

[8]  van Eck et al

[9]  Callon et al

[10]  Kumar & Srivastava

[11]  Gamarra & Girotto

[12]  Delgado‐Alemany

[13]  Köseoglu

[14]  Özmen Uysal

[15]  Tranfield

[16]  Herrera-Franco

[17]  Pritchard

[18]  Segura

[19]  Web of Science

[20]  Financial business

[21]  Kelly

[22]  Ebrahimi‏

 

[23]  occurrences

[24]  link

[25]  total link strength

---