ارائه الگوی مفهومی بلوغ حسابداری انتقادی با تاکید بر نقش تئوری ذینفعان و هوش مصنوعی
محورهای موضوعی : واکنش های رفتاری در بازار سرمایه
سید حسین نورحسینی نیاکی
1
,
مهدی مشکی میاوقی
2
*
,
صغری براری نوکاشتی
3
1 - دکتری، گروه حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - دانشیار، گروه مالی، واحد تهران، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه حسابداری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
کلید واژه: حسابداری انتقادی, منافع اجتماعی, تئوری ذینفعان, اخلاق انتقادی, بلوغ, هوش مصنوعی.,
چکیده مقاله :
هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی و مدل‌سازی عوامل بلوغ تئوری انتقادی در حسابداری و نقش فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی (AI) و تئوری ذینفعان در ارتقای این بلوغ و کیفیت آن است. استفاده از AI، با ایجاد شفافیت و بهبود تحلیل داده‌ها، می‌تواند ابزاری مؤثر در تحقق اهداف تئوری انتقادی باشد.
روش: این مطالعه در بخش کیفی از مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمّی از پرسشنامه مبتنی بر روش دلفی فازی استفاده کرده است. بازه زمانی پژوهش سال‌های 1402-1403 بوده و داده‌ها از طریق مصاحبه با 33 نفر از خبرگان انجام شده است.
یافته‌ها: پس از انجام مصاحبه، طی سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی، تجزیه و تحلیل داده‌ها مطابق با روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد صورت گرفت و مدل نهایی براساس مقوله‌های مستخرج شامل 121 کد اولیه و 16 کد ثانویه، تحت 6 دسته اصلی ارائه شد که از این میان 119 گویه از روش فازی‌زدایی مورد پذیرش قرار گرفت. نتایج این مطالعه ارائه مدلی جامع بود که دارای شش مقوله شرایط علّی شامل عوامل درون‌سازمانی، عوامل برون‌سازمانی و نقش هوش مصنوعی، حاکمیت داده و امنیت اطلاعات، عوامل مدیریتی و سیاستگذاری و عوامل علمی و آموزشی به عنوان مقوله شرایط زمینه‌ای؛ چالش‌های نقش حسابرسی و پاسخگویی به جامعه و افشای اطلاعات به عنوان مقوله محوری؛ شاخص‌های زیست‌محیطی و اجتماعی و شاخص‌های ریسک و تقلب به عنوان شرایط مداخله‌گر؛ شفافیت الگوریتمی، پاسخگویی اخلاقی سازمان‌ها و نوآوری و بهبود مستمر، همچنین رضایت ذینفعان، پایداری زیست‌محیطی و عدالت اجتماعی به عنوان راهبردها و پیامدها شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: دستیابی به کیفیت منافع اجتماعی و منافع همه دینفعان در کشور با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه می‌باشد و متأثر از عوامل گوناگونی است که باید بیش از پیش به آنها توجه شود و با کمک تئوری انتقادی در حسابداری و هوش مصنوعی به اصلاح آنها اقدام کرد.
Objective: This study aims to identify and model the factors that contribute to the maturity of critical theory in accounting, as well as to examine the role of new technologies, particularly artificial intelligence (AI), and stakeholder theory in enhancing this maturity and its overall quality. The use of artificial intelligence, by fostering transparency and enhancing data analysis, can serve as an effective tool in achieving the objectives of critical theory.
Method: This study employed semi-structured interviews for the qualitative component and a questionnaire based on the fuzzy Delphi method for the quantitative component. The research period spanned from 2023 to 2024, during which data were collected through interviews with 33 experts.
Findings: After conducting the interview, data analysis was performed using the grounded theory method, which involved three stages: open coding, axial coding, and selective coding. The final model was presented based on the extracted categories, which included 121 primary codes and 16 secondary codes organized into six main categories. Of these, 119 items were accepted through the defuzzification method. The results of this study aim to present a comprehensive model consisting of six categories of causal conditions. These include intra-organizational factors, extra-organizational factors, and the roles of artificial intelligence, data governance, and information security. Additionally, management and policy factors, along with scientific and educational elements, are categorized as background conditions. The challenges related to auditing and accountability to society, as well as information disclosure, are identified as the central category. Environmental and social indicators, along with risk and fraud indicators, serve as intervening conditions. Furthermore, the study identifies strategies and outcomes such as algorithmic transparency, ethical accountability of organizations, innovation and continuous improvement, stakeholder satisfaction, environmental sustainability, and social justice.
Conclusion: Achieving high-quality social benefits for all stakeholders in the country presents numerous challenges and limitations. This process is influenced by various factors that require greater attention and rectification, which can be addressed through the application of critical theory in accounting and the integration of artificial intelligence
اخوان حجازی، سیدمجتبی؛ احمدی‌زاد، آرمان؛ صبورطینت، امیرحسین (۱۳۹۰). به‌کارگیری مدل بلوغ قابلیت‌های بازاریابی به‌منظور ارزیابی فرایندهای بازاریابی در شرکت ایران ترانسفو. تحقیقات بازاریابی نوین، ۱(۲)، ص۶۰-۴۱.
اقدم مزرعه، یعقوب؛ نیکومرام، هاشم؛ بنی‌مهد، بهمن (1396). دموکراسی و توسعه حسابداری. حسابداری مدیریت، 10(32)، ص71-80.
جهانگیرنیا، حسین؛ بختیاری، مسعود (1396). رویه‌های حسابداری انتقادی در تحلیل کیفیت و افشای اطلاعات. حسابدار، 33(3)، ص59-65.
حجتی‌فرد، حامی؛ سعادتی مشتقین، فاطمه (1392). حسابداری اجتماعی ضامن بقای حسابداری امروز. در: یازدهمین همایش ملی حسابداری ایران.
حیدری، قنبر؛ نیکومرام، هاشم؛ بنی‌مهد، بهمن؛ وکیلی‌فرد، حمیدرضا (1401). تبیین دیدگاه مبادله اجتماعی در گرایش به افشای تخلف‌های حسابداری در سایه صفات پنهان شخصیت نظارت‌کنندگان مالی. پیشرفت‌‌های حسابداری، 14(1)، ص1-36.
خواجوی، شکرالله؛ نعمت الهی، زعیمه (1399). رویکرد انتقادی و نقش آن در حسابداری. حسابداری مدیریت، 13(44)، ص73-83.
رهنمای رودپشتی، فریدون؛ گودرزی، احمد (1392). حسابداری مدیریت انتقادی. دانش حسابداری و حسابداری مدیریت، 2(5)، ص1-14.
ریاحی بلکوئی، احمد (1381). تئوری حسابداری. مترجم: علی پارسائیان. دفتر پژوهش‌‌های فرهنگی.
سپاسی، سحر؛ رمضانی، محمدجواد (1399). کاربرد حسابداری مدیریت زیست‌محیطی در شناسایی هزینه‌های زیست‌محیطی. مطالعات حسابداری و حسابرسی، 9(35)، ص48-37.
صفرزاده بندری، محمدحسین؛ جودکی چگینی، زهرا (1400). حسابداری منافع اجتماعی در بخش عمومی. حسابداری و منافع اجتماعی، 11(2)، ص122-103.
صمیمی، سعید (1402). الگوی محدودسازی انحصارگرایی و ویژگی‌های منفی ماکیاولیسم حسابرسان در پرتو تئوری انتقادی. دانش حسابداری مالی، 10(2)، ص185-215.
کردستانی، غلامرضا؛ قادرزاده، سید کریم؛ حقیقت، حمید (1397). تأثیر افشای مسئولیت اجتماعی بر معیارهای حسابداری، اقتصادی و بازار ارزیابی عملکرد شرکت‌ها. پیشرفت‌‌های حسابداری، 10(1)، ص187-217.
محسنی، عبدالرضا؛ قربانی، داریوش؛ علی بابایی، غزل (1397). مطالعات انتقادی در حسابداری با رویکرد تحلیلی. در: سومین کنفرانس علمی پژوهشی رهیافت‌های نوین در علوم انسانی ایران.
نورحسینی نیاکی، سید حسین؛ شعبانی صمغ‌آبادی، مریم (1400). اخلاق در حسابداری و بررسی تفکری انتقادی و رئالیسم انتقادی در اخلاق و حسابداری. در: اولین کنفرانس بین‌المللی جهش علوم مدیریت، اقتصاد و حسابداری.
Agory, W.H. (2002). The critical approach to accounting: Theory and practice in the postmodern world.
Anders, J. (2022). Critical accounting maturity: Alignment with organizational and societal goals. Journal of Critical Accounting Studies, 34(2), p. 112-130.
Arnold, P.J. (2009). Global financial crisis: The challenge to accounting research. Accounting, Organizations and Society, 34(6), p. 803-809.
Baker, C.R. & Battner, M.S. (1997). Interpretive and Critical Research in Accounting: A Commentary on Its Absence from Mainstream Accounting Research. Critical Perspectives on Accounting,
no. 8, p. 293-310.
Bebbington, J., Unerman, J. & O’Dwyer, B. (2017). Sustainability accounting and accountability. Routledge.
Brynjolfsson, E. & McAfee, A. (b 2017). The second machine age: Work, progress, and prosperity in a time of brilliant technologies. W.W. Norton & Company.
Cooper, D.J. & Hopper, T. (2007). Critical Studies in Accounting. Accounting, Organizations and Society.
Davenport, T.H. & Ronanki, R. (2018). Artificial intelligence for the real world. Harvard Business Review, 96(1), p. 108-116.
Deegan, C., Rankin, M. & Voght, P. (2002). Firms’ disclosure reactions to major social incidents: Australian evidence. Accounting Forum, 24(1), p. 101-130.
Deloitte. (2017). The evolution of critical accounting in global organizations. Deloitte Insights.
Donaldson, T. & Preston, L.E. (1995). The stakeholder theory of the corporation: Concepts, evidence, and implications. Academy of Management Review, 20(1), p. 65-91.
Ferri, P., Lusiani, M. & Pareschi, L. (2016(. Accountng for accountng history: An exploratory study through topic modeling approach. Department of Management, Università Ca'Foscari Venezia Working Paper.
Freeman, R.E. (1984). Strategic management: A stakeholder approach. Pitman Publishing.
Gallhofer, S. & Haslam, J. (2006). Mobilising accounting in the radical media during the First World War and its aftermath: The case of Forward in the context of Red Clydeside. Critical Perspectives on Accounting, p. 17, p. 224-252.
Gray, R., Owen, D. & Adams, C. (1996). Accounting & accountability: Changes and challenges in corporate social and environmental reporting. Prentice Hall.
Gray, R., Owen, D. & Maunders, K. (1987). Accountability, social responsibility and a new public sector management: A critical evaluation. Critical Perspectives on Accounting, 1(1), p. 71-96.
James, K. (2008). A critical theory and postmodernist approach to the teaching of accounting theory. Critical Perspectives on Accounting, 19(5), p. 643-676.
KPMG. (2015). Critical accounting maturity: A professional benchmark study. KPMG International.
Laughlin, R. (1999). Critical accounting: Nature, progress and prognosis. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 12(3), p. 251-267.
Lesley, C. & Stewart, S. (2016). Accounting and social movements: An exploration of critical accounting praxis. Accounting Forum, 40(3), p. 220–234.
Morgan, G. (1988). Accounting as a Reality Construction: Towards a New Epistemology for Accounting Practice, Accounting. Organizations and Society,13(5), p. 477-485
O’Regan, P. (2010). Regulation, the public interest and the establishment of an accounting supervisory body. Journal of Management Governance, 14(2), p. 297-312.
Paisey, C. & Paisey, N.J. (2020). Protecting the public interest? Continuing professional development policies and role-profession conflict in accountancy. Critical Perspectives on Accounting, no. 68,
p. 1-22.
Pazzi, S. & Ekaterina, S. (2023). NGOs, public accountability, and critical accounting education: Making data speak. Critical Perspectives on Accounting, no. 92, p. 102362.
Pereira, R. & Serrano, J. (2020). A review of methods used on IT maturity models development: A systematic literature review and a critical analysis. Journal of Information Technology, 35(2),
p. 161-178.
Perksis, S., Lewis, A. & Lal, K. (2022). Can critical accounting perspectives contribute to the development of ocean accounting and ocean governance? Marine Policy, 136(3), p. 104901.
Rahmani, A., Mollanazari, M., Faal Ghayoumi, A., Mahmoudkhani, M., Behbahaninia, P.S., Parsaei, M., Ghadirian Arani, M.H. & Khadivar, A. (2022). Design of the Financial Management and Accounting Maturity Model for Public Sector Entities. Accounting and Auditing Review, 29(2),
p. 287-310.
Richardson, A.J. (2015). Quantitative research and the critical accounting project. Critical Perspectives on Accounting, no. 32, p. 67-77.
Rosnah, I. & Adawiah, S. (2013). Critical thinking skills among accounting students: A comparison between public and private universities. International Journal of Business and Social Science, 4(14), p. 141-145.
Sikka, P. (2010). Smoke and mirrors: Corporate social responsibility and tax avoidance. Accounting Forum, 34(3-4), p. 153-168.
Smith, M. (2015). Research methods in accounting. 3nd ed. SAGE Publications Ltd; Third edition.
Smyth, S., Uddin, S. & Lee, B. (2022). Subject, method and praxis – Conducting critical studies in accounting research. Critical Perspectives on Accounting, (86), p. 10-24.
Strauss, A. & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (2nd ed.). Sage Publications.
Tinker, A. M. (a1985). Paper prophets: A social critique of accounting. Holt, Rinehart & Winston.
Tinker, A. M. (b1985). Theories of the firm and accounting. Critical Perspectives on Accounting, 1(1), p. 81-109.