الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، الگویی گفتمانی در راستای تحول همه جانبه

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مصطفی مطهری خوشینانی ¹ , جهانبخش ایزدی ²

1 - دانشجوی دکترای علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/03/30 تاریخ پذیرش : 1398/03/30 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

هدف اصلی پژوهش حاضر، واکاوی مفهومی مبانی و مبادی گفتمانی الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت بوده و در این راستا، تلاش کرده تا به این سوال اساسی پاسخ دهد که افق‌های مورد نظر در الگویِ بومی اسلامی – ایرانی پیشرفت بر کدام عناصر و شاخص‌ها تاکید دارد؟ گفتمان‌سازی درباره الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، مدیریت تولید علوم بومی (اسلامی – ایرانی) و طراحی و اجرای الگوی مدیریت تحول در جهت پیاده‌سازی اهداف از جمله مواردی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج نشان داد، در حالی که گفتمان عدالت و پیشرفت و نیز الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت در حال تبدیل شدن به گفتمانی مرجع و هژمون در فضای سیاستگذاری و مدیریت اجرایی دولت و در عرصه عمومی و اجتماعی ایران است، نباید فراموش کرد که پیشنهاد و دغدغه جایگزین الگوی بومی با رویکرد اسلامی - ایرانی برای تحول و توسعه از شکل غربی آن، زمینه اصلی گفتمان بومی‌گرایی مفصل‌بندی شده پس از انقلاب اسلامی را تشکیل می‌دهد. شناخت متراکم و واقع بینانه‌ای از تجربیات کشور در طول چهار دهه بعد از انقلاب، در برخی از نهادسازی‌ها و اصلاح ساختارها مانند ترسیم چشم‌انداز بیست‌ساله و تدوین سیاست‌های اصل ۴۴ و هدفمند کردن یارانه‌ها می تواند در تدوین هرچه بهتر الگوی پیشرفت کشور نقش کلیدی و موثری ایفا کند. در مدل فکری - عملی اسلامی – ایرانی پیشرفت، مضامین نظری از بومی شدن، بومی‌گرایی، بومی سازی و بومی نگری با گزاره‌های کلیدی از موضوع گفتمانی را می‌توان براحتی در آن شناسایی کرد.

چکیده انگلیسی:

The main purpose of the present study is to perform a conceptual analysis of the fundamentals and foundations of the discourse on the Islamic-Iranian pattern for progress. In this way, we attempt to answer the main question “on what elements and criteria do the horizons of the Islamic-Iranian pattern for progress put emphasis?” Creating a discourse on the Islamic-Iranian pattern for progress, managing the production of indigenous sciences (Islamic-Iranian), and designing and implementing the pattern for evolution management in order to implement the goals are all considered the topics dealt with in this research. The research method is descriptive-analytical, and the results showed that while the discourse on justice and progress as well as the Islamic-Iranian pattern for progress is becoming a reference discourse and hegemon in the context of policy making and the executive management of the government in the public and social arena of Iran, we should not forget that the proposal and alternative concern for an indigenous pattern with Islamic-Iranian approach to evolution and development built on its Western form are the foundations of the discourse on articulated nativism in the aftermath of the Islamic Republic. Rigidly and realistically recognizing the country’s experiences during the four decades after the revolution in certain “institutionalization”, “structural reforms” like “twenty-year vision” and “development of principle 44 policies” and “targeted subsidies” can contribute to the better development of the country’s progress pattern. In the intellectual-practical-Islamic-Iranian model for progress, we can easily recognize concepts like nativity, nativism, localization, and localized vision with the key propositions of a discourse subject.

منابع و مأخذ:

1.    ارشاد، فرهنگ (1378). بومی‌شدن علم و سهم دانشگاه در این جریان. مجموعه مقالات دانشگاه، جامعه و فرهنگ انسانی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (صص20-23).
2.    اعرابی، سید محمد (1392). الگوهای فرایندی و نتیجهای در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، گفتارهایی در مبانی، مفاهیم و روششناسی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. معاونت برنامه‌ریزی امور تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران: انتشارات برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور.
3.    امرائی، حسن (1388). مهندسی سیاست. تهران: نشر شوکا.
4.    انجمن جامعه‌شناسی ایران (1389). علم جهانی، امکان یا امتناع. تهران: مجموعه مقالات همایش علم بومی جهاد دانشگاهی تربیت معلم.
5.    بروجردی، مهرزاد (1377). روشنفکر ایرانی و غرب. ترجمه جمشید شیرازی، تهران: نشر فرزان.
6.    بروجردی، مهرزاد (1388). گفت‌وگو: روشنفکری ناکام، بومی‌گرایی و روشنفکران ایرانی. مهرنامه، شماره اول.
7.    بنتون، تد، و کرایب، یان (1384). فلسفه علوم اجتماعی، بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی پرست و محمود متحد، تهران: نشر آگاه.
8.    بهروز لک، غلامرضا (1386). اسلام سیاسی و جهانی‌شدن. فصلنامه مطالعات راهبردی، 9(31)، 145-171.
9.    بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، برگرفته از تارنمای WWW.Khamenei.ir.
10.    خوشروزاده، جعفر (1383). انقلاب اسلامی از نظریه‌پردازی توسعه تا توسعه نظریه‌پردازی. مجله اندیشه انقلاب اسلامی، 9، 157-176.
11.    سبزی، داود، و جمشیدی، محمدحسین (1393). بنیادهای فرهنگی- معرفتی بومی‌سازی نظریه‌های علوم انسانی. ماهنامه معرفت، 198، 13-28.
12.    سنچولی، زینب (1392). تبیین ماهیت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. فصلنامه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، 2(3)، 79-104.
13.    شجاعی زند، علی رضا، و قجری، حسین‌علی (1387). قابلیت‌های تحلیل گفتمانی در بررسی پدیده‌های فرهنگی – اندیشه‌ای (با تأکید بر گفتمان هژمونیک‌شده در انقلاب اسلامی). پژوهشنامه متین، 40، 63 -90.
14.    طباطبائی، سید حبیب‌الله، و قادری، رضا (1389). الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چیستی و چگونگی. نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی، دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی (صص185-194).
15.    ظهیری، سید مجید (1380). رویکرد دینی به آرمان توسعه‌یافتگی و مقایسه آن با توسعه غربی. مجله اندیشه، 7(3)، 73 -83 .
16.    عظیمی، حسین (1378). ایران امروز در آینه مباحث توسعه. قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
17.    علی‌احمدی، علیرضا (1390). پیش‌طرح الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت. تهران: نشر تولید دانش.
18.    عمادی، محمدحسین، و عباسی، اسفندیار (1378). حکمت دیرین در عصر نوین، کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار. جلد اول، وزارت جهاد سازندگی، تهران: مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
19.    عنبری، موسی (1394). موانع معرفتی بوم‌اندیشی توسعه در ایران. برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 6(22)، 51-78.
20.    فاضلی، نعمت‌الله (1388). انسان شناسی مدرن در ایران معاصر. تهران: نشر آفتاب.
21.    فاضلی، نعمت‌الله (1388). گفتمان مسأله بومی، مسأله بومی‌سازی علوم اجتماعی از رویکرد مطالعات فرهنگی. مجله مطالعات اجتماعی ایران، 3(1)، 84 - 96.
22.    فراستخواه، مقصود (1388). مقایسه سه گذرگاه معرفتی درباره دانش بومی در ایران، با تأکید بر تحولات مفهومی، ساختی و کارکردی علم. مجله مطالعات اجتماعی ایران، 3(1)، 97–110.
23.    قزلسفلی، محمدتقی (1390). فلسفه سیاسی، مناقشه‌های نظری در عصر جهانیشدن. تهران: انتشارات رشد آموزش.
24.    گل‌محمدی، احمد (1386). جهانیشدن فرهنگ، هویت. تهران: نشر نی.
25.    متن ابلاغیه سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه، برگرفته از http://farsi.khamenei.ir، در تاریخ 21/10/1387.
26.    مرکز الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت (1391). چیستی و مفهوم الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت و نقشه راه و فرایند طراحی، تدوین، تصویب و پایش الگو. تهران: معاونت هماهنگی و نظارت فرایندی.
27.    میر معزی، سید حسین (1389). الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت و اسلامی‌سازی علوم انسانی. نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی، دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی، 61 - 74.
28.    میرسپاسی، علی (1384). تأملی در مدرنیته ایرانی، بحثی درباره گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران. ترجمه جلال توکلیان، تهران: انتشارات طرح نو.
29.    هادوی تهرانی، مهدی (1377). اقتراح دین و توسعه. فصلنامه قبسات، 7، 2-25.
30.    هزارجریبی، جعفر، و صفری شالی، رضا (1392).«گفتمان عدالت در لوایح برنامه‌های توسعه پس از انقلاب اسلامی (با تأکید بر کاهش و محرومیت). فصلنامه علوم اجتماعی، 61، 1–44.
31.    Ashcroft, B. (1998). Key Concepts in postcolonial studies. London: Routledge.
32.    Bury, J. B. (1920). The idea of progress, an Inqiry into its Origin and Growth. London: Macmillan & Co.
33.    Cerbaro, R., Henrique, W., & Jamie, L. (2016). The idea of progress: A theoretical and concise goal – structure model. Current Research in Psychology,7(1), 12-17.
34.    Howarth, D., & Stavrakakis, Y. (2000). Introducing discourse theory and political analysis. In Discourse theory and political analysis. Edited by David R. Howarth; Aletta J. Norval & Yannis Stavrakakis, Manchester: Manchester University Press.
35.    Johnson, G. (2008). A brief history of the idea of progress. The Occidental Quarterly, 8(1), 7-16.

1. AliAhmadi, A. (1390). Preview of the Islamic-Iranian model of progress. Tehran: knowledge Production Publication. [in Persian]


2. Anbari, M. (1394). Epistemic Obstacles to development indigenization in Iran. Welfare Planning and Social Development, 6 (22), 51-78. [in Persian]


3. Arabi, S. M. (1392). Procedural and resultative models in Islamic-Iranian model of progress, speeches about foundations, concepts and methodology of Islamic-Iranian model of progress. Planning deputy of development issues for Islamic-Iranian model of progress. Tehran: Publications of Presidential Strategic Planning and Control. [in Persian]


4. Ashcroft, B. (1998). Key Concepts in postcolonial studies. London: Routledge.


5. Azimi, H. (1378). Iran’s today in reflection of development topics. Qom: Islamic Culture Publishing Office. [in Persian]


6. Banton, T., & Craib, Y. (1384). Social sciences philosophy, the philosophical Foundations of social thought. Translation of Shahnaz Mossama Parast and Mahmod Mottahed. Tehran: Agah Publication. [in Persian]


7. Behroz Lak, Gh. (1386). Political and Universal Islam. Strategic Studies Journal, 9 (31), 145-171. [in Persian]


8. Brojerdi, M. (1377). Iranian intellectuals and the West. Translation of Jamshid Shirazi, Tehran: Farzan publication. [in Persian]


9. Brojerdi, M. (1388). Discussion: Failed enlightenment, Nativism, and Iranian’s intellectuals. Mehrname, No. 1. [in Persian]


10. Bury, J. B. (1920). The idea of progress, an Inqiry into its Origin and Growth. London: Macmillan & Co.


11. Cerbaro, R., Henrique, W., & Jamie, L. (2016). The idea of progress: A theoretical and concise goal – structure model. Current Research in Psychology,7(1), 12-17.


12. Emadi, M. H., & Abbasi, E. (1378). Old wisdom in modern time, Application of indigenous knowledge in sustainable development. First Vol., Ministry of Construction Jihad, Tehran: Research Centre and Study of Rural Matters. [in Persian]


13. Emraie, H. (1388). Policy engineering. Tehran: Shuka Publication. [in Persian]


14. Ershad, F. (1378). Science indigenization and university contribution in this current, University Articles’ Collection, Society and Human Culture, the Ministry of Science, Research and Technology (pp. 20-23). [in Persian]


15. Farasatkhah, M. (1388). Comparison of three episodic passages about indigenous knowledge in Iran with emphasis on conceptual, constructive, and functional developments of science. Journal of Iranian Social Studies, 3 (1) 97-110. [in Persian]


16. Fazeli, N. A. (1388). Indigenous issue discourse, social science indigenization issue from perspective of cultural studies. Journal of Iranian Social Studies, 3 (1), 84-96. [in Persian]


17. Fazeli, N. A. (1388). Modern Anthropology in contemporary Iran. Tehran: Aftab Publication. [in Persian]


18. Ghezelsofla, M. T. (1390). Political philosophy, Theoretical controversies in the age of globalization. Tehran: Roshd Publication. [in Persian]


19. Golmohammadi, A. (1386). Globalization of culture, identity. Tehran: Ney Publication. [in Persian]


20. Hadavi Tehrani, M. (1377). Religion and development improvisation. Qabasat Journal, 7, 2-25. [in Persian]


21. Hezarjaribi, J., & Safaishali, R. (1392). The justice discourse in bills of development plans after Islamic Revolution (with Emphasis on Reducing Deprivation). Journal of Social Sciences, 61, 1-44. [in Persian]


22. Howarth, D., & Stavrakakis, Y. (2000). Introducing discourse theory and political analysis. In Discourse theory and political analysis. Edited by David R. Howarth; Aletta J. Norval & Yannis Stavrakakis, Manchester: Manchester University Press.


23. Iranian Society of Sociology (1389). Universal Science, Possibility or Refusal. Tehran: Collection of indigenized science Research, Academic jihad Centre for Teacher Training. [in Persian]


24. Johnson, G. (2008). A brief history of the idea of progress. The Occidental Quarterly, 8(1), 7-16.


25. Khoshrozadeh, J. (1383). Islamic Revolution from development theorizing to theorizing development. Islamic Revolution Thought Journal, 9, 157-176. [in Persian]


26. Mir Moezzi, S. H. (1389). Model of Islamic-Iranian development and Islamization of humanities. The first Meeting of Strategic Thoughts, Secretaries of Strategic Thoughts Meeting, 61-74. [in Persian]


27. Mir Sepasi, A. (1384). A Deliberation on Iran’s modernization, a debate on intellectual discourses and modernization policy in Iran. Translation of Jalal Tavakolian, Tehran: Tarhenew Publication. [in Persian]


28. Model of Islamic-Iranian Development Centre (1391). What and the Concept of Model of Islamic-Iranian Development and Plan, and Design, Develop, Approve, and Monitor Process of the Pattern. Tehran: Deputy of Procedural Regulation and Monitor. [in Persian]


29. Sabzi, D., & Jamshidi, M. H. (1393). Cultural-Epistemic Foundations of indigenization of Humanities Theories. Marifat Magazine, 198, 13-28. [in Persian]


30. Sancholi, Z. (1392). Explaining the nature of Islamic-Iranian Model of Progress. Journal of Model of Islamic-Iranian Development, 2(3), 79-104. [in Persian]


31. Shojai Zand, A., & Ghajari. H. A. (1387). Capabilities of discourse analysis in the study of cultural-thinking phenomena (with Emphasis on Hegemonic Discourse in Islamic Revolution). Matin Research Journal, 40, 63-90. [in Persian]