دولت «مقتدر مشروطه» در اندیشه ملک‌الشعراء بهار

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

رضا افسرده ¹ (دانشجوی دکتری علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران.)
حامد عامری گلستانی ² (استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران)
لنا عبدالخانی ³ (استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران.)
حامد محقق نیا ⁴ (استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، اهواز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/01/11 تاریخ پذیرش : 1399/03/24 تاریخ انتشار : 1399/04/01

کلید واژه: ملک‌الشعراء بهار, دولت مقتدر, رضاخان, دیکتاتوری منوّر, دولت مقتدر مشروطه,

چکیده مقاله :

وضعیت آشفته و بحرانی ایران پس از مشروطه که از جنگ و بی‌ثباتی سیاسی ناشی می‌شد، موجب گردید تا ایدۀ دولت مقتدر پررنگ شود. بسیاری از نخبگان سیاسی و فکری آن زمان با درک شرایط بحرانی، این ایده را دنبال کردند و با ایدۀ دیکتاتوری منوّر راه را برای حکومت رضاخان باز نمودند. ملک‌الشعراء بهار از جمله کسانی بود که نخستین‌بار این موضوع را مطرح کرد. در این راستا، پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک قصدگرای اسکینر، این موضوع را مورد بررسی قرار داد. هدف این پژوهش، فهم اندیشۀ بهار دربارۀ دولت مقتدر و تمایز آن با ایده‌های رایج در سال‌های پایانی عصر قاجار بود، مبنی بر اینکه که بهار حاضر نبود دولت مقتدر را بدون مبانی اساسی مشروطه، یعنی آزادی، عدالت و وجود مجلسی قوی بپذیرد. انگیزۀ بهار در گرایش به ایدۀ دولت مقتدر چه بود؟ و با توجّه به نیّت اصلی بهار یعنی استبدادستیزی، برداشت او از دولت مقتدر چه تفاوتی با برداشت روزگار خود داشت؟ سوالات اصلی پژوهش هستند. در فرضیۀ نخست، مهم‌ترین انگیزۀ بهار در گرایش به ایدۀ دولت مطلقه تأمین مصلحت کشور بود. همچنین بهار با در نظر داشتن اساس مشروطیت در حکومت مقتدر مدّ نظرش، ایدۀ دولت مقتدر مشروطه را دنبال می‌کرد.

چکیده انگلیسی:

Iran’s chaotic and critical condition as a result of war and political instability after Persian Constitutionalism made the idea of “powerful government” conspicuous. Realizing critical conditions back then, many political and intellectual elites followed the above idea, and by “enlightened absolutism” paved the way for the establishment of Reza Khan government. Malek al-Sho’ara’ Bahar was among those who proposed the above idea for the first time. In this regard, the present study aims to explore this subject using Skinner’s Hermeneutic Intentionalism. The purpose of this study is the realization of Bahar’s ideology of powerful government and its distinction with other common ideas within the last years of Qajar dynasty in that Bahar did not want to admit “powerful government” without basic principles of constitutionalism such as freedom, justice, and a powerful parliament. This study seeks to answer the following research questions: What was Bahar’s “motivation” for his tendency to the idea of “powerful government”? With regard to Bahar’s main “intention”, that is “anti-authoritarianism”, what was the difference between his perception of “powerful government” and the perception of society? As for the first hypothesis, the most important “motivation” of Bahar for tendency to the idea of “powerful government” was to fulfill “the expediency” of the country. Besides, Bahar followed the idea of “powerful constitutionalist government” with regard to the principle of constitutionalism in his intended powerful state.

منابع و مأخذ:

1. اسکینز، کوئنتین (1393).بینش‌های علم سیاست در باب روش. ترجمه فریبرز مجیدی و علی معظمی. تهران: فرهنگ جاوید.


2. بحرانی، مرتضی؛ شکوری، ابوالفضل (1387). بررسی زبانی نسبت دوستی و ریاست در اندیشۀ سیاسی فارابی. تحقیقات فرهنگی، (1)4: 159-191.


3. بشیریه، حسین (1387).دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران. تهران: نگاه معاصر.


4. بهار، محمدتقی (1332ق). سیاست ایران، قهرمان می‌خواهد. نوبهار، (2)41: 1-2.


5. بهار، محمدتقی (1335ق/الف). استبداد یا روح قانون. زبان آزاد، 11: 1.


6. بهار، محمدتقی (1335ق/ب). لزوم مرکز ثِقل. زبان آزاد، 4: 1-2.


7. بهار، محمدتقی (1336ق). روزنامه نوبهار، (6)327: 1.


8. بهار، محمدتقی (1337ق). روزنامه ایران،(3)375: 2.


9. بهار، محمدتقی (1357). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران. تهران: کتاب‌های جیبی، ج1-2.


10. بهار، محمدتقی (1387).دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار. تهران: نگاه.


11. پوجی، جان فرانکو (1380). تکوین دولت مدرن. ترجمه بهزاد باشی. تهران: آگاه.


12. حسن‌زاده، رسول (1386). حاکمیّت و رهبری در شعر و اندیشۀ بهار. علومِ انسانیِ دانشگاهِ الزّهرا، 16-17(61-62): 1-30.


13. خالقی، علی (1392). تحلیلی بر تفکّر سیاسی فقهای شیعه در عصر ایلخانان. سیاست متعالیه، (1)3: 99-120.


14. روشن، امیر (1387). کوئنتین اسکینر و هرمنوتیک قصدگرا در اندیشۀ سیاسی. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 14: 11-35.


15. سراج، شهین (1386). قصیدۀ مجلس چهاردهم یا داستان یک سرخوردگی؛ سیری در برخورد شعر بهار با تاریخچۀ مجلس شورا از آغاز تا مجلس چهاردهم. در: یادی از بهار، مجموعه خطابه‌‌ها و مقاله‌های همایش بزرگداشت ملک‌الشعراء بهار. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.


16. شاهی، محمدشریف (1391).بازخوانی مشروطه‌گرایی ایرانی براساس نظریۀ دولت مشروطه. رسالۀ دکتری حقوق عمومی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.


17. شکوری، ابوالفضل؛ رضایی، زینت (1387). تجدّد آمرانه و ملک‌الشعراء بهار. پژوهش سیاست، (10)25: 119-146.


18. صیدانلو، امین (1396).نسبت‌یابی دین و سیاست در اندیشۀ سیاسی عبدالکریم سروش براساس روش‌شناسی کوئنتین اسکینر. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.


19. طباطبایی، جواد (1398). ملّت دولت و حکومت قانون جستار در بیان نصّ و سنّت. تهران: مینوی خرد.


20. عزیزی، طاهره (1385). نقش نخبگان و نهادهای سیاسی در اعتلای قدرت رضاخان. مطالعات انقلاب اسلامی، 6-7: 83-108.


21. کدی، نیکی آر. (1381). ایران دوران قاجار‌ و برآمدن‌ رضا‌خان 1175- 1304. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.


22. لک‌زایی، نجف (1380). بحران سلطه و کنترل سیاسی در ایران معاصر. علوم سیاسی، 16: 7-12.


23. مدرّسی، فاطمه؛ فرهادنیا، حسین (1390). موضع محمدتقی بهار نسبت به طرح «جمهوریت» رضاخان. مطالعات تاریخ فرهنگی، (2)8: 89-115.


24. مدیرشانه‌چی، محسن (1386). حیات سیاسی و حزبی بهار، از عرصۀ اندیشه تا صحنۀ عمل. در: یادی از بهار، مجموعه خطابه‌‌ها و مقاله‌های همایش بزرگداشت ملک‌الشعراء بهار. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.


25. موثقی، احمد (1384). نوسازی و اصلاحات در ایران معاصر. سیاست، 69: 225-260.


26. نظری، علی‌اشرف (1386). ناسیونالیسم و هویت ایرانی، مطالعۀ موردی دورۀ پهلوی اوّل. پژوهش حقوق و سیاست، (9)22: 141-173.


27. نوذری، حسینعلی؛ پورخداقلی، مجید (1389). روش‌شناسی مطالعۀ اندیشۀ سیاسی: روش‌شناسی کوئنتین اسکینر. علوم سیاسی، 11: 95-119.


28. وحدت، فرزین (1383). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.

1. Azizi, T. (2006). The role of elites and political institutions in promoting Reza Khan's power. Studies of the Islamic Revolution, 6 - 7: 83-108. ]In Persian[


2. Bahar, M.T. (1914). Iranian politics wants a hero. Nobahār, (2)41. ]In Persian[


3. Bahar, M.T. (1917A). The need for a center of gravity. Zaban e Azad, 4. ]In Persian[


4. Bahar, M.T. (1917B). Authoritarianism or the spirit of the law. Zaban e Azad, 11. ]In Persian[


5. Bahar, M.T. (1918). Nobahār, (6)327. ]In Persian[


6. Bahar, M.T. (1919). Iran, (3)375. ]In Persian[


7. Bahar, M.T. (1978). A Brief History of the Political Parties of Iran. Tehran: Pocket Books, Vol.2. ]In Persian[


8. Bahar, M.T. (2008). The Divan of the Poems of the Malek osh-Sho'arā Bahār. Tehran: Negah.  ]In Persian[


9. Bahrani, M. & Shakoori, A. (2008). A linguistic study of the relationship between friendship and presidency in Farabi's political thought. Cultural Research, (1)4: 159-191. ]In Persian[


10. Bashirieh, H. (2008). An Introduction to the Political Sociology of Iran. Tehran: Contemporary View. ]In Persian[


11. Hassanzadeh, R. (2007). Sovereignty and leadership in Bahar poetry and thought. Scientific-Research Quarterly of Humanities, Al-Zahra University, 16-17 (61– 62):
    1-30. [In Persian[


12. Keddie, N.R. (2002). Iran during the Qajar period and the rise of Reza Khan
    1175-1304. Translated by Mehdi Haghighatkhah. Tehran: Phoenix. ]In Persian[


13. Khaleghi, A. (2013). An analysis of the political thinking of Shiite jurists in the Ilkhanan era. Transcendent Politics, (1)3: 99-120. ]In Persian[


14. Lakzai, N. (2001). The crisis of political domination and control in contemporary Iran. Political Science,16: 7-12. ]In Persian[


15. Modarresi, F. & Farhadnia, H. (2011). Mohammad Taghi Bahar's position on Reza Khan's "republican" plan. Cultural History Studies; Research Journal of the Iranian History Association, (2)8: 89-115. ]In Persian[


16. ModirShanehchi, M. (2007). The Political and Party Life of Bahar, from the Field of Thought to the Field of Action. In: A Remembrance of Bahar, a collection of sermons and articles from the Bahar Commemoration Conference. Tehran: Institute for Research and Development of Humanities. ]In Persian[


17. Movassaghi, A. (2005). Renovation and reform in contemporary Iran. Politics, 69:
    225-260. ]In Persian[


18. Nazari, A.A. (2007). Nationalism and Iranian Identity, a Case Study of the First Pahlavi Period. Research in Law and Politics, (9)22: 141-173. ]In Persian[


19. Nozari, H.A. & Pourkhodaghli, M. (2010). Methodology for the Study of Political Thought: The Methodology of Quentin Skinner. Political Science, 11:95-119.]In Persian[


20. Puji, J.F. (2001). The formation of the modern state. Bezad's translation. Tehran: Aware. ]In Persian[


21. Roshan, A. (2008). Quentin Skinner and intentional hermeneutics in political thought. Political and International Approaches, 14: 11-35. ]In Persian[


22. Seidanloo, A. (2017). The Ratio of Religion and Politics in Soroush's Political Thought Abdul Karim Based on Quentin Skinner's Methodology. Master Thesis in Political Science. Kerman Shahid Bahonar University. ]In Persian[


23. Seraj, S. (2007). The Poetry of the Fourteenth Majlis or the Story of a Disappointment; A Journey in the Poetry of Bahar's Conflict with the History of the Shura Council from the Beginning to the Fourteenth Majlis. In: Memory of Bahar, Collection of sermons and articles of the conference in honor of the Malek osh-Sho'arā Bahār. Tehran: Institute for Research and Development of Humanities.[In Persian[


24. Shahi, M.S. (2012). Re-reading of Iranian constitutionalism based on the theory of the constitutional state. PhD Thesis in Public Law. Islamic Azad University, Science and Research Branch. ]In Persian[


25. Shakoori, A. ; Rezaei, Z. (2008). Commanding modernity and the Malek osh-Sho'arā Bahār. Political Research, (10)25: 119-146. ]In Persian[


26. Skinner, Q. (2014). Political Science Insights on Method. Translated by Fariborz Majidi and Ali Moazami. Tehran: Javid Culture. ]In Persian[


27. Tabatabaei, J. (2020). The nation of the state and the rule of law in the expression of the text and tradition. Tehran: Minooye Kherad Publications. ]In Persian[


28. Vahdat, F. (2004). Iran's intellectual confrontation with modernity. Translated by Mehdi Haghighatkhah. Tehran: Phoenix. ]In Persian[