نقش گفتمانی روحانیت در ترویج اخلاق سیاسی: تحلیلی بر اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

حسن امان زاده ^{1 *} , محمود فلاح ²

1 -
2 - استاديار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي؛ قم، ايران.

تاریخ دریافت : 1404/04/07 تاریخ انتشار : 1404/05/29

کلید واژه: اخلاق سیاسی, گفتمان‌سازی, روحانیت, آیت‌الله خامنه‌ای, رهبری دینی-سیاسی.,

چکیده مقاله :

نقش گفتمانی روحانیت در ترویج اخلاق سیاسی: تحلیلی بر اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

 

 

چکیده

اخلاق سیاسی به مثابه یکی از ارکان بنیادین جامعه اسلامی، نیازمند برساختن و ترویج گفتمانی کارآمد و مؤثر است. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی، به واکاوی نقش محوری «روحانیت» در صورت‌بندی این گفتمان از منظر اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای می‌پردازد. پژوهش حاضر استدلال می‌کند که در منظومه فکری ایشان، روحانیت نه تنها به عنوان یک مرجع دینی، بلکه به‌ مثابه یک کنشگر راهبردی، مسئولیت هدایت اخلاقی جامعه و کارگزاران، تبیین ارزش‌های اسلامی در عرصه سیاست، و نظارت بر کنش‌های سیاسی را بر عهده دارد. اهمیت این نقش از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، در جایگاه مرجعیت فکری و عملی روحانیت ریشه دارد که به این نهاد، ظرفیت لازم برای تبدیل هنجارهای اخلاقی به یک «باور عمومی» و «فرهنگ سیاسی» را می‌بخشد. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که از منظر ایشان، بایسته‌های اصلی برای تحقق این گفتمان شامل چهار محور کلیدی است: ۱) ارائه الگوی رفتاری توسط خود روحانیون، ۲) تبیین و روشنگری مستمر آموزه‌های اخلاقی، ۳) نظارت و ارشاد کنشگران سیاسی، و ۴) پاسخگویی به نیازهای اخلاقی نوپدید جامعه. این مقاله در نهایت نشان می‌دهد که چگونه این فرایند گفتمان‌سازی، به مثابه راهکاری برای تقویت بنیان‌های اخلاقی نظام سیاسی در جامعه اسلامی معرفی می‌شود.

کلیدواژه‌ها: اخلاق سیاسی، گفتمان‌سازی، روحانیت، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبری دینی-سیاسی.

مقدمه

در منظومه فکری نظام‌های سیاسی ایدئولوژیک، پیوند میان «اخلاق» و «سیاست» از اهمیتی راهبردی برخوردار است. مشروعیت و پایداری این نظام‌ها نه تنها به کارآمدی ساختاری، بلکه به توانایی آن‌ها در نهادینه‌سازی ارزش‌های بنیادین خود در فرهنگ سیاسی جامعه وابسته است. در این میان، «گفتمان‌سازی» به مثابه فرایندی برای تولید و ترویج یک چارچوب معنایی مشخص، به ابزار اصلی برای تحقق این هدف بدل می‌شود. جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یک نظام سیاسی مبتنی بر دین، نمونه برجسته‌ای از این پدیده است که در آن، «اخلاق سیاسی» به یکی از مؤلفه‌های اصلی گفتمان حاکم تبدیل شده است.

چکیده انگلیسی:

The Discursive Role of the Clergy in Promoting Political Ethics: An Analysis of Ayatollah Khamenei's Thought
Abstract
Political ethics, as one of the fundamental pillars of Islamic society, requires the construction and promotion of an efficient and effective discourse. This article, using a descriptive-analytical approach, examines the central role of the clergy in the formation of this discourse from the perspective of Ayatollah Khamenei's thought. The present study argues that in his intellectual system, the clergy is not only a religious authority but also, for example, a strategic actor, responsible for moral guidance of society and agents, explaining Islamic values in the political arena, and monitoring political actions. The importance of this role, from Ayatollah Khamenei's perspective, is rooted in the position of intellectual and practical authority of the clergy, which gives this institution the necessary capacity to transform moral norms into a "public belief and political culture." The findings of the article show that from his perspective, the main requirements for the realization of this discourse include four key axes: (1) presenting a behavioral model by the clergy themselves, (2) explaining and continuously clarifying moral teachings, (3) monitoring and guiding political actors, and (4) responding to the emerging moral needs of society. This article ultimately shows how this process of discourse-making can be introduced as a solution to strengthen the moral foundations of the political system in Islamic society.
Keywords: Political ethics, discourse-making, clergy, Ayatollah Khamenei, religious-political leadership

eywords: Political ethics, discourse-making, clergy, Ayatollah Khamenei, religious-political leadership

 

منابع و مأخذ:

1) ابن بابویه، علی بن حسین. (۱۴۰۴ق). الإمامة و التبصرة من الحیرة. قم: مدرسه امام مهدی(عج).
2) بابایی، احسان. (1394). باسته های اخلاق سیاسی از منظر مقام معظم رهبری. قم، نشر معارف.
3) بهروزی لک، غلامرضا و کفیلی، رسول. (۱۴۰۳). الگوی گفتمان سازی در اندیشه سیاسی آیت الله خامنه‌ای. فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی، ۲۷)۲(، ۷۳-۸۲.
4) بهروزی لک، غلامرضا. (1392). اخلاق سیاستمداری. قم: نشر معارف.
5) تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. (۱۴۱۰ق). غرر الحکم و درر الکلم. (سید مهدی رجائی، محقق). قم: دارالکتب الاسلامیه.
6) توحیدیان، سارا. (1398). بررسی آموزه های اخلاق سیاسی در صحیفه سجادیه. (پایان نامه ارشد) دانشگاه قم.
7) جوادی، آ. (۱۳۹۳). روش تحلیل گفتمان. دوماهنامه زمزم معارف، ۸)۳۰(، ۴۵.
8) حقیقت، سید صادق. (۱۳۸۵). روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
9) خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۴). ره رهرو رهبر. قم: انتشارات انقلاب اسلامی.
10) خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۸). بدان، ایدک الله. قم: انتشارات انقلاب اسلامی
. 11) خامنه‌ای، سید علی. (بی‌تا). حوزه و روحانیت. قم: موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی.
12) رضائی، ا. ( ۱۴۰۲). چالشهای گفتمان مقاومت در عرصه بین الملل. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم.
13) شریفی، عباس. (1390). اخلاق سیاسی در قرآن و روایات، (پایان نامه ارشد)، دانشکده معارف قرآنی اصفهان.
14) صفار، محمد بن حسن. (۱۴۰۴ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (ص). (ج ۱). قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
15) صلح میرزایی،س. (۱۴۰۰). جهاد تبیین در اندیشه‌ی حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای. قم: انتشارات انقلاب اسلامی.
16) غفاری، مصطفی. (۱۳۹۸). از نیمه خرداد. قم: انتشارات انقلاب اسلامی.
17) فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۰۹ق). کتاب العین. (ج ۳). قم: نشر هجرت.
18) فرقانی، م.م. (۱۳۸۲). راه دراز گذار. تهران: فرهنگ و اندیشه.
19) فرکلاف، نورمن. (۱۳۷۹). تحلیل انتقادی گفتمان. (گروه مترجمان). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
20) قرشی، سید علی‌اکبر. (۱۳۷۱). قاموس قرآن. (ج ۳). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
21) مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار. (ج67). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
22) مهاجرنیا، محسن. (1394). اخلاق سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی، فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی، 18(70) صص55-93.
23) یعقوبی، ع.ا. (۱۳۹۱). معناشناسی واژه روحانیت. نشریه معرفت فرهنگی اجتماعی، (۱۲)، ۷.
24) خامنه‌ای، سید علی . (22/02/1369). سخنرانى در دیدار با روحانیون و ائمه‌ى جمعه و جماعات استان مازندران. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2307 25) خامنه‌ای، سید علی. (04/03/1369). سخنرانى در دیدار با میهمانان و شركت‌كنندگان كنفرانس جهانى اهل بیت(ع). قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2314 26) خامنه‌ای، سید علی. (22/12/1369). بیانات در دیدار با جمعى از روحانیون، ائمه‌ى جماعات و وعاظ. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2433 27) خامنه‌ای، سید علی. (02/11/1370). بیانات در دیدار با فرماندهان و مسئولان سازمان عقیدتى، سیاسى نیروى انتظامى. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2561 28) خامنه‌ای، سید علی. (23/07/1371). بیانات در دیدار اعضاى مجمع علماى اهل تسنن و تشیع افغانستان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=11167 29) خامنه‌ای، سید علی. (28/06/1372). بیانات در نهمین گردهمایى سراسرى ائمّه جمعه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4127 30) خامنه‌ای، سید علی. (08/09/1372). بیانات در دیدار جمعى از خواهران متخصّص رشته‌ى پزشكى و مامایى. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4216 31) خامنه‌ای، سید علی . (23/01/1378). بیانات در دیدار علما و روحانیون و مبلّغان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2940 32) خامنه‌ای، سید علی. (09/02/1379). پرسش و پاسخ در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتى امیر كبیر. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3053 33) خامنه‌ای، سید علی. (02/07/1382). بیانات در دیدار مسؤولان و كارگزاران نظام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3196 34) خامنه‌ای، سید علی. (11/02/1384). بیانات در دیدار علما و روحانیون كرمان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3279 35) خامنه‌ای، سید علی. (22/09/1388). بیانات در دیدار با جمعى از طلاب و روحانیون. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8513 36) خامنه‌ای، سید علی. (20/07/1390). بیانات در دیدار علما، فضلا و طلاب حوزه‌ علمیه مشهد. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=17789 37) خامنه‌ای، سید علی. (30/06/1396). بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=37721 38) خامنه‌ای، سید علی. (23/12/1397). بیانات در دیدار اعضاى مجلس خبرگان رهبرى. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=41994 39) خامنه‌ای، سید علی. (18/02/1398). بیانات در دیدار طلّاب حوزه‌هاى علمیه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42475 40) خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۸/۱۱/۲۶). بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44919 41) خامنه‌ای، سید علی . (28/02/1399). ارتباط تصویرى با نمایندگان تشكل‌هاى دانشجویى. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=45639 42) خامنه‌ای، سید علی. (14/03/1401). سخنرانی در مراسم سى‌وسوّمین سالگرد ارتحال امام خمینى(ره). قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=50381 43) خامنه‌ای، سید علی. (21/04/1402). بیانات در دیدار جمعى از طلّاب، روحانیون و مبلّغین. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=53333 44) مستوفی، حسین. (1398). اخلاق و سیاست در گفتمان اخلاق سیاسی امام خمینی (ره). قابل دسترس در:
http://www.imam-khomeini.ir/fa/n148667