سیاست های کلان اقتصادی جمهوری اسلامی در مقابله با تحریم های اقتصادی غرب از سال ۱۳۸۴–1392
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)میثم واحدیان 1 , محمد ترابی 2 * , علی شیرخانی 3
1 - دانشجوی رشته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
2 - دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم ، ایران
3 - استاد گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
کلید واژه: اقتصاد ایران, تحریمهای بین‌المللی, سیاست‌های کلان اقتصادی, اقتصاد مقاومتی, فشار خارجی, مدیریت اقتصادی.,
چکیده مقاله :
در دهه‌های اخیر، اقتصاد ایران همواره در معرض فشارهای ناشی از تحریمهای بین‌المللی، به‌ویژه از سوی ایالات متحده و متحدان غربی آن، قرار داشته است.این تحریم‌ها که از سال ۱۳۸۴ به‌طور فزاینده‌ای تشدید شده‌اند، بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران نظیر نفت، بانکداری، تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری را هدف قرار داده‌اند. در چنین شرایطی، مدیریت اقتصادی کشور با چالشهای متعددی از جمله نوسانات ارزی، افزایش نرخ تورم، کاهش رشد اقتصادی، و افزایش وابستگی به منابع داخلی مواجه شده است. از این رو، بررسی نحوه مواجهه سیاست‌گذاران با این شرایط در دوره زمانی ۱۳۸۴ تا 1392، از اهمیتی بنیادین برخوردار است.
هدف این پژوهش، تحلیل و ارزیابی سیاست‌های کلان اقتصادی ایران در مواجهه با فشارهای ناشی از تحریمهای بین‌المللی است. سوال اصلی مقاله حاضر آن است که راهبردهای اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با تحریم های اقتصادی غرب از سال 1384 تا 1392 کدامند؟یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصادی ایران در این دوره ترکیبی از مقاومت اقتصادی، اقتصاد مقاومتی، تعامل محدود با شرکای غیرغربی، تمرکز بر خودکفایی، و نیز سیاست‌های پولی و مالی انقباضی بوده است. هرچند در مقاطعی این سیاست‌ها موفق به حفظ ثبات نسبی و تأمین نیازهای اساسی کشور شده‌اند، اما در کل، ضعف در حکمرانی اقتصادی، نبود شفافیت و برنامه‌ریزی بلندمدت، و وابستگی شدید به نفت، از موانع اصلی تحقق اهداف کلان اقتصادی در شرایط تحریمی بوده است. روش تحقیق این مطالعه، توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر تحلیل داده‌های ثانویه، اسناد رسمی، گزارش‌های نهادهای اقتصادی داخلی و بین‌المللی، و تحلیل روندهای سیاستگذاری اقتصادی در بازه زمانی مذکور است.
In recent decades, Iran's economy has consistently faced pressures from international sanctions, particularly from the United States and its Western allies. These sanctions, which have intensified since 2005, have targeted key sectors of Iran's economy, such as oil, banking, foreign trade, and investment. Under these conditions, the country's economic management has been confronted with multiple challenges, including currency fluctuations, rising inflation, reduced economic growth, and increased reliance on domestic resources. Therefore, analyzing how policymakers have dealt with these circumstances between 2005 and 2013 is of fundamental importance.
The aim of this research is to analyze and assess Iran's macroeconomic policies in response to the pressures of international sanctions. The main research question of this paper is: What were the economic strategies of the Islamic Republic of Iran in dealing with Western economic sanctions from 2005 to 2013? The findings of the paper show that Iran's economic policies during this period were a combination of economic resistance, self-sufficiency, limited engagement with non-Western partners, and contractionary monetary and fiscal policies. While these policies succeeded at times in maintaining relative stability and meeting the country's basic needs, the overall challenges included weaknesses in economic governance, lack of transparency and long-term planning, and heavy dependence on oil, which hindered the achievement of broader economic goals under sanction conditions.
The research method is descriptive-analytical, based on the analysis of secondary data, official documents, reports from domestic and international economic organizations, and the analysis of economic policy trends during the specified time period.
الف-کتاب زارعی، ابراهیم(1391) نقشه راه اقتصاد مقاومتی، تهران، انتشارات ایران.
ب-مقالات ستوده نیا, سلمان , احمدی راد, حسین , دانش نیا, محمد , احمدی راد, فرنگیس و قزلباش, اعظم . (1398). اقتصاد مقاومتی، سیاست های پولی و مالی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی در ایران. سیاست‌های راهبردی و کلان, 6(ویژه‌نامه سال 1397), 730-749
طیبی، سید کمیل؛ صادقی، عبدالرسول (1396). اثرات تحریم های بین المللی و سایر عوامل تأثیرگذار بر نرخ ارز در ایران. تحقیقات اقتصادی، دوره 52، شماره 3، ص 661-641.
عزیزیان, محمدحسین . (1402). بررسی لایحه بودجه سال 1402 کل کشور (11): درآمدهای مالیاتی. (18935). ماهنامه گزارش های کارشناسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی, 31(2), 18935
علینقی‌پور و گودرزی. (2022). تاثیر تحریمهای آمریکا بر جهت گیری دیپلماسی اقتصادی ایران به سمت شرق در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی (مطالعه موردی روسیه). رهیافت انقلاب اسلامی, 60(16), 103-124.
عیسی زاده سعید، محمودوند رحیم، میرعالی فرانک(1400). اثر تحریمهای اقتصادی بر GDP سرانه در اقتصاد ایران با استفاده از روش کنترل ترکیبی. فصلنامه پژوهش ها وسیاست های اقتصادی; ۲۹ (۱۰۰) :۲۸۹-۳۲۰
غلامی, حسین و دشتبانی, قاسم . (1400). اثرات و پیامدهای تحریمهای اقتصادی دولت ایالات متحده آمریکا. چشم انداز حسابداری و مدیریت, 4(50), 139-157.
مریدی فریمانی, فاضل , حسینی, سید مجتبی , یزدی, نجم الدین و احدی مجدآبادی, محمد حسین . (1392). تحلیل و ارزیابی سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی با تمرکز بر حوزه انرژی. فصلنامه اقتصاد دفاع و توسعه پایدار, 9(33), 87-115.
میلانی جمیل(1394). اقتصاد مقاومتی و خودباوری ملی، فرصت‌ها و چالشهای تحقق آن. مجله اقتصادي (دوماهنامه بررسي مسائل و سياستهاي اقتصادي، ۱۵ (۷ و ۸) :۵-۲۲.
همت افزا, امید , احمدی, مسعود و غفاری, رحمان . (1392). ارائه الگوی تحلیل خط‌مشی‌گذاری تجارت خارجی کالاهای اساسی در شرایط تحریم اقتصادی. مجلس و راهبرد,
31(119), 5-36. ج-خبرگزاری ها و سایت ها اقتصادآنلاین(1392)بررسی نتیجه و سرانجام شعار اقتصادی سال ۱۴۰۲/ مهار تورم و رشد تولید چقدر محقق شد؟، بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، B2n.ir/tr7356
آمارفکت(1392) آمار سهم درآمدهای مالیاتی و نفتی از کل بودجه دولت (سال 1394-1402)، B2n.ir/wb6512
ترابی فرد, میلاد و رزم آهنگ, مهدی . (1402). ابتکار راهبردی ایران؛ جانمایی جدید و بازتعریف نقش ایران در اقتصاد جهان؛ 1. خنثی سازی تحریم به چه معناست؟. (18942). ماهنامه گزارش های کارشناسی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی, 31(2), 18942
خبرگزاری جمهوری اسلامی(1399) ۴۱ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی در سال ۹۹ با وجود تحریم و کرونا، B2n.ir/ht2995
2-انگلیسی Dos Santos, T. (1970) “The Structure of Dependence,” The American Economic Review, 60:2, pp. 231-236.
FARDOUST, SHAHROKH(2020)Macroeconomic Impacts of US Sanctions (2017-2019) on Iran, Johns Hopkins University Washington, DC
Herath, D. (2008) “Development Discourse of the Globalists and Dependency Theorists: Do the Globalisation Theorists Rephrase and Reward the Central Concepts of the Dependency School?,” Third World Quarterly, 29:4, pp. 819-834.
Heydarian, S. , Pahlavani, M. and Mirjalili, S. H. (2024). Financial Sanctions, Oil Revenues and Monetary and Fiscal policies in Iran: DSGE Model. International Journal of Business and Development Studies, 16(2), 145-183.
Kautilya,S., & Bhavish, S.(2019). Macroeconomic Implications Of Us Sanctions On Iran: A Sectoral Financial Balances Analysis. Studies in Business and Economics, Lucian Blaga University of Sibiu, Faculty of Economic Sciences, 14(3), 182-204.
Kay, C. (2011) “Andre Gunder Frank: ‘Unity in Diversity’ from the Development of Underdevelopment to the World System,” New Political Economy, 16:4, pp. 523-538.
Laudati, D., & Pesaran, M. H. (2023). Identifying the effects of sanctions on the Iranian economy using newspaper coverage. Journal of Applied Econometrics, 38(3), 271-294.
Rome,H.(2021). Iran’s Oil Exports Are Vulnerable to Sanctions. Journal of International Economics.20(1), 111-124.
Transparency International. (2023). Corruption Perceptions Index, https://www.transparency.org/en/cpi/2023
Transparency International. (2023). Iran - Corruption Perceptions Index, https://www.transparency.org/en/countries/iran
World Bank. 2023. Iran Economic Monitor, Spring/Summer 2023: Moderate Growth amid Economic Uncertainty - With a Special Focus : The Gendered Impact of the COVID-19 Crisis on the Labor Market in Iran. © World Bank. http://hdl.handle.net/10986/40243 License: CC BY-NC 3.0 IGO.”