بررسی مبانی قرآنی دیپلماسی انقلابی در اندیشه مقام معظم رهبری و تأثیر آن بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)
مرتضی سویلمی
1
,
حبیب اله ابوالحسن شیرازی
2
*
,
شیوا جلال پور
3
,
حامد عامری گلستانی
4
1 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
4 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
کلید واژه: دیپلماسی انقلابی, فقه سیاسی, سیاست خارجی, مقام معظم رهبری, استکبارستیزی, استقلال.,
چکیده مقاله :
دیپلماسی انقلابی جمهوری اسلامی ایران، بر مبنای اصول قرآنی، آموزه‌های اسلامی و فقه سیاسی اسلام، چارچوبی متمایز و هویت‌محور برای سیاست خارجی کشور ترسیم کرده است. این دیپلماسی در تقابل با نظم سلطه‌محور جهانی، با هدف تحقق استقلال، عدالت و دفاع از مظلومان، طراحی شده است. در اندیشه مقام معظم رهبری، سه اصل بنیادین «عزت»، «حکمت» و «مصلحت» به‌منزله اصول راهنمای کلان، مبنای تعیین راهبردهای سیاست خارجی قرار گرفته‌اند؛ اصولی که سایر مؤلفه‌ها ازجمله استکبارستیزی، نفی سلطه و حمایت از مستضعفان در پرتو آن‌ها تبیین و تنظیم می‌شوند. درواقع، این سه‌گانه راهبردی، معیار سنجش و تعادل‌بخشی در رفتار خارجی جمهوری اسلامی ایران را فراهم کرده است. این پژوهش از نوع کیفی و نظری بوده و با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع قرآنی، فقهی و سیاسی، به بررسی مبانی قرآنی دیپلماسی انقلابی و تأثیر آن بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. سه پرسش اصلی در این زمینه عبارتند از: اول، اصول قرآنی مؤثر بر دیپلماسی انقلابی کدام‌اند؟ دوم، این اصول چگونه در شکل‌دهی به سیاست خارجی ایران ایفای نقش کرده‌اند؟ سوم، این نوع دیپلماسی چه تأثیری بر قدرت منطقه‌ای و جایگاه بین‌المللی جمهوری اسلامی داشته است؟ فرضیه پژوهش بر آن است که دیپلماسی انقلابی، با اتکاء به مبانی اسلامی، توانسته الگویی فعال، مستقل و مقاوم در برابر تهدیدات بین‌المللی ارائه دهد و زمینه‌ساز ارتقای مشروعیت، استقلال و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران گردد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که این دیپلماسی، با اتکا به اصول قرآنی و فقهی، مدلی متمایز و مؤثر از سیاست خارجی ارائه داده که ضمن حفظ استقلال و هویت اسلامی، به تقویت نفوذ منطقه‌ای، افزایش قدرت نرم، ارتقاء مشروعیت بین‌المللی و شکل‌دهی به نظم چندقطبی در سطح جهانی کمک کرده است.
The revolutionary diplomacy of the Islamic Republic of Iran, grounded in Qurʾānic principles, Islamic teachings, and Islamic political jurisprudence, has delineated a distinct and identity-centered framework for the country’s foreign policy. In opposition to the global hegemonic order, this diplomacy is designed to realize independence, justice, and the defense of the oppressed. In the thought of the maqām-e muʿaẓẓam-e rahbarī (the Supreme Leader), three fundamental principles—ʿizzah (dignity), ḥikmah (wisdom), and maṣlaḥah (expediency)—serve as overarching guidelines that determine foreign policy strategies. Other components, such as opposition to global arrogance (istikbār-sitīzī), rejection of domination, and support for the oppressed, are articulated and structured in light of these principles. In fact, this strategic triad has become the metric for assessing and balancing the foreign behavior of the Islamic Republic of Iran. This is a qualitative and theoretical study, employing a descriptive-analytical method, and drawing upon Qurʾānic, jurisprudential, and political sources to examine the Qurʾānic foundations of revolutionary diplomacy and its impact on Iran’s foreign policy. The three principal research questions addressed are: (1) What Qurʾānic principles influence revolutionary diplomacy? (2) How have these principles shaped Iran’s foreign policy? (3) What impact has this diplomacy had on the regional power and international standing of the Islamic Republic? The research hypothesis suggests that revolutionary diplomacy, relying on Islamic foundations, has provided an active, independent, and resilient model in the face of international threats, contributing to the enhancement of legitimacy, independence, and regional influence of the Islamic Republic of Iran. The findings indicate that this diplomacy, grounded in Qurʾānic and jurisprudential principles, has offered a unique and effective foreign policy model—preserving Islamic identity and national independence while increasing regional influence, soft power, international legitimacy, and shaping a multipolar global order.
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
خامنه‌ای، سید علی (04/7/1398). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=43591
خامنه‌ای، سید علی (06/2/1399). سخنرانی تلویزیونی رهبر انقلاب در پایان محفل انس با قرآن کریم. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=45426
خامنه‌ای، سید علی (09/11/1368). بیانات در دیدار با کارگزاران نظام جمهوری اسلامی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2259
خامنه‌ای، سید علی (10/12/1368). بیانات در سالروز میلاد امام حسین(ع) و روز پاسدار. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=396
خامنه‌ای، سید علی (12/04/1398). بیانات در دیدار با کارگزاران حج. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42974
خامنه‌ای، سید علی (12/8/1392). بیانات در دیدار با دانش‌آموزان و دانشجویان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=24378
خامنه‌ای، سید علی (14/3/1391). بیانات در بیست و سومین سالگرد رحلت امام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=19996
خامنه‌ای، سید علی (14/4/1368). پیام به حجاج بیت‌الله الحرام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=2126
خامنه‌ای، سید علی (14/4/1368). پیام به حجاج بیت‌الله الحرام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=2126
خامنه‌ای، سید علی (15/02/1392). بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=25696
خامنه‌ای، سید علی (18/02/1368). خطبه‌های نماز جمعه تهران. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=20689
خامنه‌ای، سید علی (18/04/1370). بیانات در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2471
خامنه‌ای، سید علی (19/04/1379). بیانات در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3016
خامنه‌ای، سید علی (19/10/1369). بیانات در سالگرد قیام ۱۹ دی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2409
خامنه‌ای، سید علی (22/2/1388). بیانات در جمع مردم استان کردستان در میدان آزادی سنندج. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=6642
خامنه‌ای، سید علی (23/12/1397). بیانات در دیدار با اعضای مجلس خبرگان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=41994
خامنه‌ای، سید علی (24/1/1395). بیانات در دیدار عیدانه جمعی از مسئولان کشور. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=32827
خامنه‌ای، سید علی (25/۵/1379). بیانات در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه و سفیران جمهوری اسلامی ایران. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=18427
خامنه‌ای، سید علی (27/06/1385). بیانات در دیدار دست‌اندرکاران ستاد اقامه نماز. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3352
خامنه‌ای، سید علی (29/11/1398). بیانات در دیدار مردم آذربایجان شرقی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44955
خامنه‌ای، سید علی (31/۵/1368). بیانات در دیدار وزیر و مسئولان وزارت خارجه و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2167
خوشوقت، محمدحسین (1358). تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری در سیاست خارجی. تهران: وزارت امور خارجه.
سویلمی، مرتضی (1402). مبانی دیپلماسی انقلابی در اندیشه امامین انقلاب اسلامی. تهران: اندیشکده صنایع نرم.
مقتدر، هوشنگ (1358). مباحثی پیرامون سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی. تهران: دانشکدۀ علوم سیاسی و اجتماعی.