آسیب‌شناسی سیاستگذاری روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و روسیه
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)
مصطفی اژدری
1
,
گارینه کشیشیان سیرکی
2
*
,
زهره پوستین چی
3
1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، گرایش سیاستگذاری عمومی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 -
کلید واژه: روابط اقتصادی, جمهوری اسلامی ایران, روسیه, روابط خارجی, روابط بین‌الملل.,
چکیده مقاله :
روابط ایران و روسیه از زمان شکل گیری با فراز و نشیب‌های متعددی همراه بوده و با جنگ، مخاصمه، تقابل، همکاری، دوستی، همگرایی و واگرایی ترسیم شده است. روابط طرفین در چند دهه اخیر، به همکاری و تعاملات مطلوب در جهت خواسته‌ها و تأمین منافع و اهداف تهران - مسکو تغییر کرده است. به نحوی که ایران و روسیه در رویدادهایی مانند جنگ سوریه، با هم به اتحاد استراتژیک دست زدند و روابط سیاسی، نظامی و امنیتی آنها، مستحکم و راهبردی شده است. با این حال، آمار و ارقام نشان می‌دهد که مناسبات اقتصادی میان ایران و روسیه از الگوی حوزه‌های دیگر پیروی نکرده و سطح روابط در این حوزه همچنان نازل و کمتر از حد انتظار است و مقامات دو کشور هم بارها به این موضوع اشاره کرده‌اند. در این راستا، پژوهش حاضر با نگاهی آسیب‌شناسانه درصدد شناسایی دلایل واگرایی در مناسبات اقتصادی ایران و روسیه است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و از نظریه همگرایی و واگرایی استفاده شده است. نتایج نشان داد، ضعف زیرساخت‌های ارتباطی، به حاشیه‌رانی بخش خصوصی، فقدان اقتصاد صنعتی، ضعف در صنعت بازاریابی، تحریم‌ها، ژئوپلیتیك و ژئواكونومی نامتوازن، ساختارهای بوروکراتیک، رقابت در بخش انرژی و عدم استفاده از فرصت‌های صادراتی، از دلایل عمده در عدم همگرایی روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و روسیه است. هر دو کشور دارای قابلیت‌های بهینه‌ای در این حوزه‌ها هستند.
Iran-Russia relations have historically experienced multiple fluctuations, encompassing war, conflict, confrontation, cooperation, friendship, convergence, and divergence. In recent decades, bilateral relations have shifted toward constructive cooperation and interaction to fulfill Tehran and Moscow's mutual interests and objectives. This shift is evident in strategic alliances such as their joint involvement in the Syrian war, which has significantly strengthened their political, military, and security relations. However, statistical data indicate that economic relations between Iran and Russia have not followed the trajectory of other areas of cooperation, remaining at a lower-than-expected level. Officials from both countries have repeatedly acknowledged this issue. Against this backdrop, the present study, through a diagnostic approach, seeks to identify the reasons for the divergence in Iran-Russia economic relations. Employing a descriptive-analytical methodology and drawing upon the theories of convergence and divergence, the study's findings reveal that weak communication infrastructure, marginalization of the private sector, lack of an industrial economy, weaknesses in marketing strategies, sanctions, imbalanced geopolitical and geo-economic factors, bureaucratic structures, competition in the energy sector, and failure to capitalize on export opportunities are the primary factors impeding the economic convergence between the Islamic Republic of Iran and Russia. Both countries possess significant potential in these areas.
آرامی، سیدجواد (1401). زمینه‌های افزایش همکاری‌های سیاسی-امنیتی ایران و روسیه. در: نشست تخصصی کارگروه اوراسیا، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
اخوان کاظمی، مسعود؛ زارع، سارا؛ قیاسی، صابر (1399). تاثیر تحریم‌های ایالات متحده آمریکا بر روابط اقتصادی دو جانبه ایران و روسیه. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، شماره 33، ص51-7.
اسعدی، بهروز؛ منوری، سید علی (1400). بررسی روابط ایران و روسیه؛ اتحاد استراتژیک یا همسویی منافع. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 66، ص210-181.
اسلامی، مسعود (1391). دیپلماسی انرژی ایران و روسیه: زمینه‌های همگرایی و واگرایی. مطالعات راهبردی، شماره 21، ص220-189.
امكان‌سنجی امضای توافق راهبردی با روسیه؛ الزامات و اقتضائات (1400). تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
بخشی، رامین (1402). واقعیت و چشم‌انداز روابط اقتصادی ایران و روسیه. ایراس. قابل دسترس در:
https://www.iras.ir/?p=9919
بهمن، شعیب (1396). توافق سلیمانی- پوتین: امکان‌سنجی روابط راهبردی ایران و روسیه. تهران: موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
جعفری، محمد (1399). راهبردهای توسعه روابط ایران و روسیه. امنیت اقتصادی، شماره 82، ص14-3.
جلالی، کاظم (1399). سفیر ایران در روسیه: روابط اقتصادی ایران با روسیه بسیار نازل است. قابل دسترس در:
https://paydarymelli.ir/fa/news/63090
حسینی میرزا، (1386). مدیریت واردات و صادرات. تهران: پیام نور.
درخشان، حمیدرضا (1395). فرصت‌های راهبردی در روابط اقتصادی ایران و روسیه. تهران: موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد.
سلیمانی پورلک، فاطمه (1395). چالش‌ها و ضرورت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران و الزامات آن در حوزه سیاست خارجی. مجلس و راهبرد، شماره 23، ص358-325.
شوری، محمود (1401). زمینه‌های افزایش همکاری‌های سیاسی-امنیتی ایران و روسیه. در: نشست تخصصی کارگروه اوراسیا، موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
قوام. عبدالعلی (1385). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل. تهران: سمت.
موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). روابط ایران و روسیه: همکاری در دوره پساهمسایگی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 14(61)، ص37-1.
میرفخرایی، سید حسن (1394). اتحادیه اقتصادی اوراسیا و الزامات ژئواکونومیک آن برای ایران. مطالعات روابط بین‌الملل، 8(94)،ص 175-143.
نوری، علیرضا (1398). ایران، روسیه و همگرایی اوراسیایی؛ منافع منطقه‌گرایی فعال. مطالعات اوراسیای مرکزی، 12(1)، ص252-232.
ولی‌زاده، اکبر؛ مرادی، سمیه (1401). تأثیر مؤلفه‌های فرهنگ راهبردی بر روابط دوجانبه و منطقه‌ای ایران و روسیه. مطالعات اوراسیای مرکزی، 15(1)، ص410.
هاشمی موحد، پوریا (1401). مناسبات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه؛ فرصت‌ها و موانع. امنیت اقتصادی، شماره 103-102، ص26-4.
Ballesteros Miguel, M. (2022). Russia’s relationship with Iran in the context of the 21st century geopolitics. URL=
https://www.ieee.es/Galerias/fichero/docs_opinion/2022/DIEEEO36_2022_MARBAL_Rusia_ENG.pdf.
Crossman, A. (2019). What Is Convergence Theory? How Industrialization Affects Developing Nations. URL= https://www.thoughtco.com/convergence-theory-3026158
Droin, M. & Grajewski, N. (2023). Iran-Russia-and-the-challenges-of-inter-pariah-solidarity. URL: https://warontherocks.com/2023/07/iran-russia-and-the-challenges-of-inter-pariah-solidarity/.
Feldman, B.C. & Rakov, D. (2021). Iran-Russia Relations: Continued Partnership alongside Conflicting Interests.
URL= https://www.inss.org.il/wp-content/uploads/2021/08/no.-1504.pdf
Kozhanov, N. (2020). Russia: Iran’s Ambivalent Partner, IN: Zamirirad, Azadeh, Forced to Go East? Iran’s Foreign Policy Outlook and the Role of Russia, China and India. German Institute for International and Security Affairs.
Rodkiewicz, W. (2020). Defying America. Russia’s policy towards Iran. The Centre for Eastern Studies. URL= https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2020-02-12/defying-america-russias-policy-towards-iran
Ross, S. (2024). Divergence vs. Convergence What's the Difference?
URL= https://www.investopedia.com/ask/answers/121714/what-are-differences-between-divergence-and-convergence.asp
Russia and Iran Trade (n.d.). URL= https://oec.world/en/profile/bilateral-country/rus/partner/irn
Therme, C. (2022). The Russian-Iran Partnership in a Multipolar World. URL=
https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/therme_russian_iran_partnership_2022.pdf