ارزیابی راهبرد سیاست خارجی عراق در قبال جمهوری اسلامی ایران (2023-2024)
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)محمد کریم علیوی حلات 1 , محمدجواد نوروزی 2 , غنی زغیر عطیه ال محمد ال محمد 3 , محمد رضا اقارب پرست 4
1 - دانشجوی دکتری، گروه روابط بین‌الملل، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استاد، گروه روابط بین‌الملل، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران
3 - استادیار، دانشگاه کوفه، نجف، عراق.
4 - استادیار، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران.
کلید واژه: سیاست خارجی, عراق, ایران, احزاب سیاسی, روابط خارجی.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر تبیین عناصر و متغیرهای اثرگذار سیاست خارجی عراق در قبال ایران است. در این راستا، پرسش اصلی پژوهش این است که: در پرتو تحولات سیاسی پس از صدام، مهم‌ترین عناصر و عوامل تاثیرگذار در سیاست خارجی عراق در قبال ایران از سال 2003 تا 2024 کدامند؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که، سقوط صدام پس از حمله امریکا، زمینه به قدرت رسیدن شیعیان و کردهای مرتبط و همسو با ایران را فراهم نمود. از طرفی گروه‌های شیعی و کرد عراق به نوعی علاقه‌مند به حضور ایران در صحنه قدرت و سیاست عراق می‌باشند، تا از این طریق تعادل قدرت مرکزی که سال‌ها در اختیار سنّی‌ها بود، به نفع آنها حفظ گردد. بنابراین، ساخت جدید قدرت و سیاست در عراق، به نفع جمهوری اسلامی ایران رقم خورده است. ورود آمریکا به عراق و زمین‌گیر شدن رقیب استراتژیک ایران، سیاست خارجی عراق را به سمت ایران سوق داد و فرصت دیگری بود که در اختیار ایران قرار گرفت. کاهش نفوذ اعراب سنّی به دلیل به قدرت رسیدن شیعیان در این کشور نیز باعث شد اهمیت ایران در معادلات داخلی عراق افزایش یابد. از آنجا که احزاب دینی شیعی در عراق در رأس قدرت بوده و حکومت این کشور را تشکیل می‌دهند، لذا، نفوذ ایران در این کشور، چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ نظامی در سطح بالایی قرار دارد. شبه‌نظامیان مطرح در عراق، همگی پشتیبان ایران هستند. همچنین نفوذ بالای ایران در گروه‌های مختلف سیاسی- شیعی می‌تواند به عنوان یک اهرم برقراری ثبات و امنیت مورد استفاده قرار گیرد و جمهوری اسلامی در مقاطع گوناگون به عنوان بازیگر میانجی به وساطت بین گروه‌های مختلف قومی و مذهبی ایفای نقش کرده است.
The aim of this research is to explain the elements and variables affecting Iraq’s foreign policy towards Iran. In this regard, the main research question is: in light of the political developments following Saddam’s fall, what are the most significant elements and factors influencing Iraq’s foreign policy towards Iran from 2003 to 2024? The research method is descriptive-analytical, and the results show that Saddam's fall after the U.S. invasion paved the way for the rise of Shia and Kurdish groups affiliated with and aligned to Iran. On the one hand, Iraqi Shia and Kurdish groups favor Iran’s presence in Iraq's political arena to maintain the balance of power, which had long been dominated by the Sunnis, in their favor. Consequently, the new power structure in Iraq has worked to Iran’s advantage. The U.S. entry into Iraq and the containment of Iran’s strategic rival pushed Iraq’s foreign policy closer to Iran, creating a new opportunity for Iran. The decline of Sunni Arab influence due to the Shia ascension to power in Iraq further enhanced Iran’s importance in Iraq’s domestic politics. Given that Shia religious parties hold power in Iraq and form its government, Iran’s influence in this country is significant both politically and militarily. Most of the prominent militias in Iraq are supporters of Iran. Additionally, Iran's high influence on various Shia political groups can serve as leverage for maintaining stability and security, and the Islamic Republic has, at different times, played the role of mediator between various ethnic and religious groups.
ازکات، سمیرا (۱۴۰۰). دولت موقت الکاظمی: روابط عراق و عربستان، تقویت ناسیونالیسم عربی؛ علل وپیامدها. مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، قابل دسترس در:
www.View/Page/ir.cmess.2021
برزگر، کیهان (1387). ایران، عراق جدید و نظام سیاسی- امنیتی خلیج فارس. انتشارات شادان.
توکلی، یعقوب؛ قاسمی، بهزاد؛ سید احمدی، سید محمد (1392). روابط ایران و عراق پس از صدام؛ فرصت‌ها و چالش‌ها. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 2(5).
خسروی، غلامرضا (1389). مؤلفه‌های داخلی پایدار و مؤثر بر سیاست خارجی عراق جدید. مطالعات راهبردی، 13(4).
دحام متعب، مالک (2013). خوانش سیاسی در روابط خارجی عراق با کشورهای همسایه. سیاست بین‌المللی، شماره 23.
دیپلماسی ایرانی (۱۴۰۱). السودانی تحت فشار آمریکایی‌ها و مقتدی صدر. قابل دسترس در:
www.irdiplomacy.ir/fa/news/2017549
سلامی، محمد (1390). تعارضات و منابع تنش در مناسبات ایران و عراق پس از صدام. مطالعات خاورمیانه، شماره 64.
سهرابی، محمد؛ اشرفی، امراله؛ کریمی، مرتضی (1395). کالبدشناسی احزاب و گروه‌های سیاسی عراق و تاثیر آنها بر روابط ایران و عراق. مطالعات روابط بین‌الملل، شماره 34.
عبدالحسینی، یاسر (2015). اتخاد یک استراتژی برای سیاست خارجی عراق: چشم‌انداز، پیشگامی و آینده. پژوهش‌های استراتژیک، شماره 9.
عطوان، خضر عباس (2004). چشم‌اندازی آینده‌نگر پیرامون روابط عراق و کشورهای عربی. بیروت: مرکز مطالعات وحدت عربی.
فكرت نامق، عبدالفتاح و همکاران (1400). عوامل تعیین‌کننده مواضع آمریکا در قبال بحران امنیتی در عراق پس از وقایع موصل. مسائل سیاسی، شماره 37.
قائمی، یاسر؛ قیاسی، صابر (1402). سیاست خارجی عراق و روابط با ایران، در پرتو تغییر حاکمان سیاسی عراق (بعد از سقوط صدام، 2003-2022). مطالعات سیاسی بین‌النهرین، 2(2).
کمالی گوکی، محمد؛ علیزاده، سینا (1403). تحلیل گفتمان و بررسی عوامل مؤثر در تحول سیاست خارجی عراق در چهارچوب واقع‌گرایی نوکلاسیک. مطالعات سیاسی جهان اسلام، 13(1).
مجتهدزاده، پیروز (1372). كشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیك خلیج فارس. ترجمه و تنظیم حمیدرضا ملكمحمدی نورى. تهران: دفتر مطالعات سیاسى و بین‌المللى.
صادقی، سید شمس‌الدین؛ مارابی، مهری؛ اکسا، نرگس (1395). ایران- عراق چشم‌اندازی بر راهبردی شدن مناسبات دوجانبه. پژوهش‌های روابط بین‌الملل، 1(22).
نعاس شنافۀ، صباح (2012). استراتیجیۀ السیاسۀ الخارجیۀ العراقیۀ لما بعد عام 2003. مرکز الدراسات الدولیۀ، العدد 51.
والتز، كنت (1386). اندیشه واقع‌گرایی و نظریۀ نو واقع‌گرایی. در: اندرو لینكلیتر، نوواقع‌گرایی، نظریه انتقادی و مكتب برسازی، علیرضا طیب. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
هاشمی، سید مصطفی؛ فرجی‌راد، عبدالرضا؛ سرور، رحیم (1396). تببین عوامل ژئوپلیتیک مؤثر بر روابط ایران و عراق. پژوهشنامه ایرانی سیاست بین‌الملل، 5(2).
هراتی، محمدجواد؛ سلیمانی، رضا؛ عبادی، عبدالواحد (1395). تاثیر ساختار سیاسی جدید عراق بر نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی. مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 46.
Al-kadhim, M. (2015). will sistani be able to control popular mobilization forces.
URL= http://www.al-monitor.com/pulse/ru/contents/articles/originals/2015/03/iraq-sistani-righteous-jihad-fatwa-popular-mobilization.html
Katzman, K. (2010). Iran-Iraq Relations. Congressional Research Service.
URL= https://www.refworld.org/reference/countryrep/uscrs/2010/en/75971