نقش میانجی نیازهای اساسی روانشناختی در رابطه انتظار آموزشی ادراک شده باهویت تحصیلی در نوجوانان
محورهای موضوعی : روانشناسی و مشاوره
1 - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
کلید واژه: کلید واژه‌ها: انتظار آموزشی ادراک‌شده, نوجوانان, نیازهای اساسی, هویت تحصیلی.,
چکیده مقاله :
چکیده هدف پژوهش حاضر بررسی نقش میانجی نیازهای اساسی روانشناختی در رابطه انتظار آموزشی ادراک شده باهویت تحصیلی در نوجوانان بود. طرح این پژوهش، از نوع همبستگی و از طریق الگویابی معادلات ساختاری بود که به روش خوشه‌ای، چهار مدرسه (دو دخترانه و دو پسرانه) از مناطق ۱ و ۲ شهر زنجان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ انتخاب شدند. پرسش‌نامه‌ها میان ۴۰۰ دانش‌آموز توزیع گردید. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه هویت تحصیلی (AIS، واز و همکاران، ۲۰۰۹)، نیازهای روانشناختی (PNQ، لاگواردیا و همکاران، ۲۰۰) و انتظارات آموزشی (AESI، انگ و همکاران، ۲۰۰۶) بود. تحلیل داده‌ها با روش معادلات ساختاری انجام شد. نتایج نشان داد مدل پیشنهادی پژوهش از برازش مطلوب برخوردار بود. نتایج نشان داد در ضرایب مسیر مستقیم انتظارات آموزشی ادراک‌شده تأثیر مثبت و معناداری بر نیازهای روانشناختی داشته (۰۰۱/۰>P) و انتظارات آموزشی و نیازهای روانشناختی، تأثیر منفی و معناداری بر هویت‌های دیررس، سردرگم و دنباله‌رو داشت (۰۰۱/۰>P). همچنین در ضرایب غیرمستقیم مشخص شد انتظارات آموزشی با میانجی‌گری نیازهای روانشناختی بر هویت موفق مثبت و معنی‌دار بود (۰۰۱/۰>P) اما این اثر بر هویت دیررس، هویت سردرگم و هویت دنباله‌رو منفی بود (۰۰۱/۰>P). می‌توان نتیجه گرفت که انتظار آموزشی ادراک‌شده و نیازهای روانشناختی اساسی تأثیر مثبتی بر سبک‌های هویت موفق دارند؛ اما بر سایر سبک‌های هویتی تأثیر منفی می‌گذارند.
Abstract The present study aimed to investigate the mediating role of basic psychological needs in the relationship between perceived educational expectations and educational identity in adolescents. The design of this study was correlational and utilized structural equation modeling. Four schools (two for girls and two for boys) were selected from regions 1 and 2 of Zanjan city in the academic year 2022-2023 using a clustering method. Questionnaires were distributed among 400 students. The research instruments included the Educational Identity Questionnaire (AIS, Vaz et al., 2009), Psychological Needs Questionnaire (PNQ, LaGuardia et al., 2000), and Educational Expectations Scale (AESI, Ang et al., 2006). Data analysis was performed using structural equation modeling. The results showed that the proposed research model was a good fit. In the direct path coefficients, perceived educational expectations had a positive and significant effect on psychological needs (P<0.001). In contrast, educational expectations and psychological needs had a negative and significant impact on late, confused, and follower identities (P<0.001). Additionally, in the indirect coefficients, it was determined that educational expectations, mediated by psychological needs, had a positive and significant effect on successful identity (P<0.001), but this effect was negative on late, confused, and follower identities (P<0.001). It can be concluded that perceived educational expectations and basic psychological needs positively influence successful identity styles but negatively affect other identity styles.
منابع
بحرایی، ژاله؛ حسینی المدنی، سیدعلی؛ و باصری، احمد. (۱۳۹۹). مدل‌یابی تاب‌آوری خانواده بر اساس شادمانی زناشویی، نیازهای بنیادین روانشناختی و معنویت با نقش میانجی تنظیم هیجان. سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، ۴(۴)، ۱۱۱-۱۲۴.
جاودان، موسی؛ رئیس، سعدی؛ و رئیس حسن. (۱۳۹۹). تأثیر نیازهای روانشناختی بر جهت‌گیری آینده تحصیلی و هویت تحصیلی دانش‌آموزان. مطالعات روانشناسی تربیتی، ۱۷(۳۸)، ۲۵-۴۶.
جعفری، نرگس؛ سلیمانی شبرنگی، زینب؛ و سکندری، زهرا. (۱۴۰۲). تنظیم ارتباط سبک‌های هویت و ادراک شایستگی با اشتیاق تحصیلی در دانش‌آموزان گنبدکاووس. روانشناسی و علوم تربیتی در هزاره سوم، ۳۰(۷)، ۱۵۸-۱۷۲.
حجازی، الهه؛ امانی، حبیب؛ و یزدانی، محمدجواد. (۱۳۹۰). ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه منزلت‌های هویت تحصیلی در دانش‌آموزان ایرانی. فصلنامه علمی روش‌ها و مدل‌های روانشناختی، ۲(۵)، ۱-۱۵.
رمضانی فر، س؛ عرفانی، ن؛ و کریمی خویگانی، ر. (۱۳۹۸). نقش میانجی اشتیاق تحصیلی در رابطه هویت تحصیلی با احساس تعلق به مدرسه دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه دوم رویش روان شناسی، ۱۴۰۳، ۱۳ (۵)،۱۵۶-۱۴۵.
عباس‌زاده، ح؛ امانی، ملاحت؛ و رحیمی پردنجانی. (۱۴۰۲). رابطه اهداف پیشرفت و باورهای هوشی با خودکارآمدی پنداری تحصیلی: نقش میانجی انتظارات آموزشی والدین. فصلنامه سلامت روان کودک، ۱۰(۱)، ۴۷-۶۳.
غلامعلی لواسانی، مسعود؛ خضری آذر، هیمن؛ امانی، جواد؛ و علیزاده، صابر. (۱۳۹۰). پیشرفت تحصیلی: نقش نیازهای روانشناختی اساسی و سبک‌های هویت. پژوهش‌های آموزش و یادگیری، ۹(۱)، ۲۵-۳۸.
همت‌زاده، سمیه. (۱۳۹۱). بررسی رابطه بین هوش عاطفی و استرس ناشی از انتظارات تحصیلی در دانش‌آموزان دختر و پسر دبیرستانی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته روانشناسی تربیتی، واحد بین‌المللی دانشگاه شیراز.
Alibekova, V. I. (2020). The role of parental support and parental educational aspirations in academic achievement among ethnically diverse adolescents (Master's thesis, Bowling Green State University).
Ang, R. P., & Huan, V. S. (2006). Relationship between academic stress and suicidal ideation: Testing for depression as a mediator using multiple regression. Child Psychiatry and Human Development, 37(2), 133-143.
Bagherian, S. S., Soleimanof, S., & Feyzbakhsh, A. (2025). Transmission of entrepreneurial identity across generations in business families: Understanding the effect of family communications. Journal of Small Business Management, 63(1), 221-248.
Bauer, C. A., Walton, G., Job, V., & Stephens, N. (2025). The strengths of people in low-SES positions: An identity-reframing intervention improves low-SES students’ achievement over one semester. Social Psychological and Personality Science, 16(1), 45-55.
Buchmann, M., Grütter, J., & Zuffianò, A. (2022). Parental educational aspirations and children’s academic self‐concept: disentangling state and trait components on their dynamic interplay. Child Development, 93(1), 7-24.
Chacón-Cuberos, R., Olmedo-Moreno, E. M., Lara-Sánchez, A. J., Zurita-Ortega, F., & Castro-Sánchez, M. (2021). Basic psychological needs, emotional regulation and academic stress in university students: a structural model according to branch of knowledge. Studies in Higher Education, 46(7), 1421-1435.
Chen, S. (2024). Structural modeling of Chinese students’ academic achievement identity and basic psychological needs: Do academic self-efficacy and mindfulness play a mediating role? BMC Psychology, 12(1), 142.
Cheon, S. H., Reeve, J., & Song, Y. G. (2019). Recommending goals and supporting needs: An intervention to help physical education teachers communicate their expectations while supporting students’ psychological needs. Psychology of Sport and Exercise, 41, 107-118. h
Cross, F. L., Marchand, A. D., Medina, M., Villafuerte, A., & Rivas‐Drake, D. (2019). Academic socialization, parental educational expectations, and academic self‐efficacy among Latino adolescents. Psychology in the Schools, 56(4), 483-496.
Hong, P., & Cui, M. (2024). Discrepancies in parent-adolescent educational and career expectations and overparenting. Journal of Social and Personal Relationships, 41(2), 435-457.
Hsia, L. H., Lin, Y. N., Lin, C. H., & Hwang, G. J. (2025). Effectiveness of gamified intelligent tutoring in physical education through the lens of self-determination theory. Computers & Education, 227, 105212.
Hu, H., Li, L., & Ye, Y. (2024). The impact of parental educational expectations and parental education on adolescent academics. Journal of Psychology and Behavior Studies, 4(1), 62-67.
LaGuardia, J. G., Ryan, R. M., Couchman, C. E., & Deci, E. L. (2000). Within-person variation in security of attachment: a self-determination theory perspective on attachment, need fulfillment, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 79(3), 367-384.
Liu, H., Song, Y., Wang, Z., & Kong, D. (2024). The influence of professional identity and academic self-efficacy of normal university students on their employability. Evaluation of Educational Research, 2(2). https://ojs. cineer-pub.com/index.php/EER/article/view/3963/3725
Lu, M., Walsh, K., White, S., & Shield, P. (2017). The associations between perceived maternal psychological control and academic performance and academic self-concept in Chinese adolescents: The mediating role of basic psychological needs. Journal of Child and Family Studies, 26(5), 1285-1297.
Martela, F., Lehmus-Sun, A., Parker, P. D., Pessi, A. B., & Ryan, R. M. (2023). Needs and well-being across Europe: Basic psychological needs are closely connected with well-being, meaning, and symptoms of depression in 27 European countries. Social Psychological and Personality Science, 14(5), 501-514.
Monzó, L. D. (2011). Fostering academic identities among Latino immigrant students: Contextualizing parents’ roles. In Home-school connections in a multicultural society (pp. 128-146).
Myint, E. T., & Robnett, R. D. (2024). Correlates of adolescents’ STEM career aspirations: The importance of academic motivation, academic identity, and gender. European Journal of Psychology of Education, 39(1), 189-209.
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2024). Self-determination theory. In Encyclopedia of quality of life and well-being research (pp. 6229-6235). Cham: Springer International Publishing.
Utschig, T., Tekes, A., & Linden, M. (2025). Impact of 3D-printed laboratory equipment in vibrations and controls courses on student engineering identity, motivation, and mindset. International Journal of Mechanical Engineering Education, 53(1), 3-28.
Wang, W. (2024). The influence mechanism of the parent-child relationship on adolescent academic performance: The serial mediating effect of parental expectations and self-expectations. Studies in Educational Evaluation, 81, 101323.
Was, C. A., & Isaacson, R. M. (2008). The development of a measure of academic identity status. Journal of Research in Education, 18, 94–105.
Wikaningtyas, S. U., Tjahjono, H. K., & Suprihanto, J. (2023). Turnover intention model: Self-determination theory approach. Quality-Access to Success, 24(194).
Wong, S. L., & McLellan, R. (2024). Adolescents' motivation to use social network sites from a psychological needs perspective. Journal of Adolescence, 96(2), 305-321.