واکاوی تیپومورفولوﮊی شهری بازارهای کهن ایرانی-اسلامی (موردمطالعه: بازار کهن شهر خرم‌آباد)
محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری
سمیه تیموری
1
,
سلیمان میرزاپور
2
1 - دانشگاه خوارزمی
2 - دانشگاه پیام نور
کلید واژه: تیپومورفولوژی, بازار ایرانی, بازار کهن, شهر خرم‌آباد.,
چکیده مقاله :
نوشتار حاضر در پی بررسی و تحلیل تیپومورفولوژی بازار کهن شهر خرم آباد بوده است. این مطالعات هم گونه ریخت شناسانه و هم ساختار فیزیکی و فضایی شهرها را آشکار می‌سازند. بدین منظور و در گام نخست، به شکل‌گیری مفهوم بازار و نقش آفرینی آن در شهر اسلامی پرداخته شده است. روش‌شناسی حاکم بر این تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی- کتابخانه ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بازار کهن شهر خرم آباد تفاوت‌هایی با سایر بازارهای کشور دارد و سایر عناصر بازار با آن نظم و الگویی که در دیگر شهرهای اسلامی وجود دارد، همراه نیست. همچنین در دوره ی پهلوی، با خیابان کشی های جدید، بافت تاریخی بازار عملاً از هم گسیخت. در حال حاضر بازار قدیمی خرم‌آباد کارکرد خود را حفظ نموده و راسته بروجردی‌ها، خیابان حافظ و اطراف میدان گپ و ... تا به امروز همچنان به عنوان قلب بازار این شهر جاذب جمعیت و فعالیت هستند، اما کارکرد کاروانسرای قدیمی خرم‌آباد واقع در جنوب غربی میدان گپ به بازار طلافروشان تغییر پیدا کرده و تا به امروز نسبت به دیگر بازارهای خریدوفروش طلا و جواهر شهر، دارای اهمیت بیشتری است. به علت مورفولوژی خاص شهر، قسمت اعظم ترافیک شهری در منطقه مرکز شهر جریان دارد که ورود خودرو به خیابان‌های مرکزی شهر و بازار، می تواند باعث به حاشیه راندن بازار قدیمی و بی هویتی آن در آینده گردد.
The present article seeks to study and analyze the Typo Morphology of the Ancient Market of Khorramabad City. These studies reveal both the Morphological type and the physical and Spatial Structure of cities. For this purpose and in the first step, the concept of the Market and its role-playing in the Islamic city has been dealt with. The Methodology of this research is Descriptive-Analytical and based on documentary-library studies. Findings show that the Ancient Market of Khorramabad City is different from other Markets in the country and other elements of the Market are not associated with the order and pattern that exists in other Islamic cities. Also, in the Pahlavi Period, with the new streets, the historical structure of the Market was practically torn apart. At present, the old market of Khorramabad has maintained its function, and the row of Borujerdi, Hafez Street, and around Gap Square, etc., are still the heart of the market of this city, attracting crowds and activities, but the function of the old Khorramabad Caravanserai located in the southwest of the square Gap has changed to gold sellers' market and until today it is more important than other gold and jewelry markets in the city. Due to the Special Morphology of the City, most of the Urban Traffic flows in the city center area, and the entry of cars into the central streets of the city and the Market can cause the Marginalization of the Old market and its lack of Identity in the Future.
اشرف، احمد،1353،«ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی»، نامه علوم اجتماعی، شماره 4.
افشار سیستانی، ایرج،1378،«پژوهشی در نام شهرهای ایران»، انتشارات روزنه.
بهزادفر، مصطفی، نادری، مجید، فروزان گهر، حمیده،1388،«نقش و کارکرد اجتماعی بازارهای سنتی شهرهای ایران»، فصلنامه آبادی، سال نوزدهم، شماره 64.
پيرنيا، محمد کریم،1347،«بيماري بلوار»، هنر و مردم، شماره 69.
حبیبی، سید محسن،1383،«از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر»، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران.
خودگو، سعادت،1383،«قلعه فلک الافلاك؛ دﮊ شاپور خواست»، چاپ اول، انتشارات افلاك، خرم‌آباد.
خيرآبادي، مسعود،1376،«شهرهاي ايران»، ترجمه: حسين حاتمي نژاد و عزت‌الله مافي، چاپ اول، انتشارات نيكا، مشهد.
دانشنامه جهان اسلام، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، مدخل 2.
رجبی، فاطمه،1390،«همخوانی بازار ایرانی با اصول جدید معماری رنسانس شهری»، نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 2، بهار و تابستان 1390.
رشیدیان، هدایت الله،1381،«خرم‌آباد درگذر جغرافیای انسانی»، انتشارات افلاک، خرم‌آباد.
سجادی اصل، مریم،1386،«تحلیل فضایی بافت فرسوده شهری؛ چاره‌جویی و احیاء ناحیه بازار توپخانه شهر کرمانشاه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی مظفر صرافی، دانشگاه شهید بهشتی.
سجادی، علی،1388،«قلعه فلک‌الأفلاک، موانع، محدودیت‌ها و چشم‌انداز آینده، مجموعه مقالات همایش قابلیت‌ها، موانع و راهکارهای توسعه گردشگری استان لرستان»، خرم‌آباد آذرماه 1385، به کوشش سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، انتشارات شاپور خواست، خرم‌آباد.
سرایی، محمدحسین،1389،«تحولات بازارهای ایرانی-اسلامی (مطالعه موردی: بازار یزد)»، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی - اسلامی، شماره دوم.
سرور, رحیم 1401، سیاست گذاری شهری در حیطه مسائل بدخیم شهرها." نشریه برنامه ریزی و توسعه محیط شهری 1(1): 1-16.
سرور, رحیم. 1400، اقتصاد سیاسی و مدیریت یکپارچه حریم منطقه کلان‌شهری تهران. اقتصاد شهری, 6(1), 27-40.
سعیدنیا، احمد،1387،«بازار شهری (در ایران)»، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
سعیدی رضوانی، عباس،1372،«بینش اسلامی و پدیدههای جغرافیایی (مقدمهای بر جغرافیای سرزمین‌های اسلامی)»، چاپ دوم، انتشارات آستان قدس رضوی.
سلطانزاده، حسین،1386،«بازارهای ایرانی»، چاپ چهارم، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سهرابی، محمد،1386،«شهر و شهرنشینی در ایران»، انتشارات شاپور خواست، خرم‌آباد.
شفقی، سیروس،1385،«بازار بزرگ اصفهان»، چاپ اول، انتشارات سازمان فرهنگی- تفریحی شهرداری اصفهان و مرکز اصفهانشناسی و خانه ملل، اصفهان.
شکوهی بیدهندی، محمد صالح، شادکام، شیدا،1402،«تولد بازار در شهر ایرانی؛ ارزیابی دیدگاه‌ها و فرضیات مرتبط با پیدایش نخستین بازارها در ایران»، فصلنامه صفه، سال سی و سوم، شماره 100، بهار 1402:103-117.
شکوئی، حسین،1383،«دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری»، چاپ هفتم، انتشارات سمت.
طبسی، سید موسی‌الرضا، محمدحسن، خادم‌زاده،1399،«بازشناخت مؤلفه‌های بازار در شهرایرانی - اسلامی»، دو فصلنامه اندیشه معماری، سال چهارم، شماره هفتم، بهار و تابستان 1399:155-171.
طهماسبی، فرهاد، آراسته، عظیم،1388،«لرستان در نگاه جهانگردان اروپایی، مجموعه مقالات همایش قابلیت‌ها، موانع و راهکارهای توسعه گردشگری استان لرستان»، خرم‌آباد آذرماه 1385، به کوشش سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، انتشارات شاپور خواست، خرم‌آباد.
عباسزادگان، مصطفى، احمدى زبرجد، سعيده،1389،«طرح ساماندهى سيماى بافت قديمى شهر خرم‌آباد»، مجله شهرداری‌ها، سال نهم، شماره 95.
عمید، حسن،1389،«فرهنگ فارسی عمید»، ویراستار عزیزالله علیزاده، چاپ اول، انتشارات راه رشد.
فارسی محمدی پور، علیرضا، طالبی، منیب،1394،«مطالعه پدیده بازار سنتی سنندج از منظر پدیدارشناسی»، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره هفتم، شماره 3.
فکوهی، ناصر،1389،«انسان‌شناسی شهری»، چاپ ششم، نشر نی.
فلامکی، محمد منصور، جعفرپور، دادخواه، سادات اشکوری، محمودی، موسوی، ملک شهمیرزادی و یغمایی،1368،«بناها و شهر دامغان»، چاپ اول، انتشارات فضا.
قاسمی، سید فرید،1375،«تاریخ خرم‌آباد»، انتشارات افلاک، خرم‌آباد.
قاسمی، سید فرید،1378،«خرم‌آباد شناسی»، جلد 2، انتشارات افلاک، خرم‌آباد.
قاسمی، محسن، نوروزی، ملیحه،1388،«تحولات کالبدی-کارکردی بازار قلعه محمود کرمان»، فصلنامه آبادی، سال نوزدهم، شماره 64.
كاظمي، ايرج،1377،«در باغ خاطرهها»، چاپ اول، انتشارات افلاك، خرم‌آباد.
کریمی، محمدصادق، مرادی، ابراهیم، علایی، علی،1393،«بازار نماد فرهنگی و معماری فضاهای تجاری در تمدن ایرانی -اسلامی»، اولین همایش شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران، آذرماه 1393.
مجتهدزاده، غلامحسین،1382،«برنامه‌ریزی شهری در ایران»، چاپ چهارم، انتشارات پیام نور.
معاونت برنامه‌ریزی استانداري لرستان،1388،«اطلس ویژگی‌های جمعيت و مسكن شهر خرم‌آباد بر اساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1388»، شماره مسلسل 655.
مهندسين مشاور فرنهاد،1384،«طرح ساماندهي بافت قديم شهر خرم‌آباد»، جلد سوم، چشم‌انداز، اهداف، راهبردها.
نجاری، رعنا، مهدی نژاد، جمال،1399،«ارزیابی نقش عوامل کالبدی و عملکردی در اجتماع‌پذیری بازارهای سنتی ایران با استفاده از تکنیک نحو فضا (نمونه موردی: بازار تبریز)»، فصلنامه باغ نظر، دوره 17، شماره پیاپی 85، تیرماه 1399: 67-82.
نظریان، اصغر،1383،«جغرافیای شهری ایران»، چاپ ششم، انتشارات پیام نور.
یدا...پور، معصومه،1388،«بازار آمل»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ایران‌شناسی،گرایش تاریخ، بنیاد ایران‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
Gauthier, Pierre and Gilliland, Jason. 2006. “Mapping Urban Morphology: a classification scheme for interpreting contributions to the study of urban from”, Urban Morphology, 10(1):50.
Moghaddam, Abbas. 1994. “Bazaar the achievement of the Islamic civilisation A short history of the Tehran Bazaar”, The Newsletter of Chamber of Commerce publication of the Chamber of Commerce, Industries & Mines of the Islamic Republic of Iran; Feb.
Moudon, Anne vernez. 1997. “Urban Morphology as an emerging interdisciplinary field”, Urban.Morphology (1997):10.
Moudon, Anne Vernez. 1998. “The changing Morphology of suburban neighborhoods” In: Attilio Petrucciani (ed.) “Typological process and design theory”, Agha Khan program for Islamic Architecture, Conference proceedings,Cambridge,Massachusetts.
Norberg Schulz, C. 1979. “Khan Heidegger and the language of Architecture”, Opposition, 18 fall, The MIT Press, Cambridge:47.
Ouria. M.2019.“Sustainable Urban Features and their relation with environmental satisfaction in commercial public space: an example of the Great Bazaar of Tabriz”, Iran, International Journal of Urban Sustainable Development, 11(1):1e22.
Scheer, B.C.2002.“The radial street as a time line, a study of the transformation of Elastic, tissues” In Stalin or, k and Scheer, B.C. (eds.), “Suburban From, An International Perspective”, New York and London, Routledge.
.