آینده پژوهی عوامل پدافند غیر عامل و اثرات آن بر لبه فضایی شهرها (مورد مطالعه منطقه 15 شهرداری تهران)

محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری

آزاده اربابی سبزواری ¹ , حسین حسین پور پروشی ² , فاطمه ادیبی سعدی نژاد ³

1 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، اسلامشهر.
2 - دانشجوی دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر،اسلامشهر،ایران
3 - جغرافیاو برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1402/06/07 تاریخ پذیرش : 1402/09/23 تاریخ انتشار : 1403/03/30

کلید واژه: پدافند غیر عامل, منطقه 15, آینده پژوهی,

چکیده مقاله :

پدافند غیرعامل جنگ نرم به مسائلی می پردازد که موجب کاهش صدمات و شکافها در باورهای نیک افراد جامعه در حین جنگ و پس از آن شود. این پدافند میزان تاثیر گذاری حملات نرم را کاهش داده و قدرت بازپروری افکار را در مدت کوتاهی پس از آن افزایش می دهد. به عقیده برخی صاحب نظران، در روند سازماندهی فضایی نوین کلانشهرها  از جمله کلانشهر تهران در دوره نوگرایی، فعالیت های تولیدی در «لبه شهرها» یا «شهرهای لبه ای» و درون- منطقه ای مکان یابی می شوند.هدف از انجام این مقاله آینده پژوهی  متغیر های پدافند غیر عامل در لبه شهری است. روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی میباشد به همین منظور انتخاب منطقه 15 تهران به عنوان یکی از مناطق حاشیه ای شهر به عنوان یکی از محل های اصلی ورود مسافران به شهر تهران بوده است. بدیهی است خصلت اصلی و پیوسته رشد وشکل گیری منطقه با مو قعیت حاشیه ای و دروازه ای آن پیوند داشته است. تاجائیکه این امر درتعیین هویت وسیمای شهری منطقه نقش اصلی و قطعی پیدا کرده است. جامعه آماری این پژوهش 80  نفر است که از این میزان 40  نفر کارشناسان شهرداری منطقه 15 و اداره کل شهرسازی و معماری و نیز صاحب نظران، خبرگان و متخصصان در پژوهش می باشند. معیارهای مورد بررسی قرار گرفته شامل عوامل کالبدی، فرهنگی، مدیریتی و اجتماعی با زیر معیارهای مشخص هستند که این زیر معیارها کدگزاری شده و سپس در نرم افزارScenarioWizard.به صورت ماتریس هایی از اعداد با 6 سناریو مورد تحلیل قرار است.در نتیجه گیری نهایی مشخص گردید عوامل و معیار ها توسط 6 سناریو در که 2 عامل رتبه نهایی یکسان دارند و 4 عامل کاملا متفاوت و حساس هستند بالاترین رتبه مربوط به سناریو 6 است  با رتبه 26 و  کمترین سناریو مربوط به سناریو شماره 1  و 2که با رتبه 10 میباشد.

چکیده انگلیسی:

The passive defense of soft war deals with issues that reduce injuries and gaps in the good faith of people in the community during and after the war. This defense reduces the impact of soft attacks and increases the regeneration power of thoughts shortly after. According to some experts, in the process of modern spatial organization of metropolises, including Tehran metropolis, in the modernization period, production activities are located in the "edge of cities" or "edge cities" and within the region. The purpose of this future article The study of non-operating defense variables at the edge of the city. The research method is descriptive and analytical, for this reason, the 15th district of Tehran has been selected as one of the peripheral areas of the city as one of the main entry points for travelers to Tehran. It is obvious that the main and continuous characteristic of the growth and formation of the region is connected with its marginal and gateway location. As long as this matter has found a main and definitive role in determining the identity of the urban space of the region. The statistical population of this research is 80 people, of which 40 people are the experts of the Municipality of Region 15 and the General Department of Urban Planning and Architecture, as well as experts, experts and specialists in the research. The investigated criteria include physical, cultural, managerial and social factors with specific sub-criteria, which are coded and then analyzed in the ScenarioWizard software in the form of matrices of numbers with 6 scenarios. In the final conclusion, it is clear Factors and criteria were determined by 6 scenarios in which 2 factors have the same final rank and 4 factors are completely different and sensitive. The highest rank is related to scenario 6 with a rank of 26 and the lowest scenario is related to scenario number 1 and 2 with a rank of 10.

منابع و مأخذ:

1. اسفندیاری،سارا.اسنفدیاری ظهیر،سارا.حقیقت بین،محمد مهدی(1397). ارزیابی کمّی خط آسمان در مناظر شهری به عنوان لبه شهر (با تأکید بر ابزارهای نوین تحلیل منظر شهری).مرمت و معماری ایران سال 8پاییز و زمستان 1397 شماره 16# 2. رحیمی،کاظم.رضا پور سردره،مجتبی.رضوی پور اسماعیل(1399)اهداف و اصول پدافند غیر عامل تحقیقات جدید در علوم انسانی دوره 27 تابستان# 3. رفیعی،حسن رضا(1400) نیم‌نگاهی بر حضور سلحشوران ژاندارمری در هشت سال دفاع مقدس.مجله مطالعات دفاع مقدس شماره 25 بهار 1400# 4. سعید نیا، احمد (1390)، مدیریت شهری ، کتاب مدیران شهرداری ، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری، وزارت کشور ، جلد نهم ، ص88-87# 5. سیف الدینی، فرانک (1395) گسترش حومه ای شهرها، مجله دانشگاه شیراز، شماره 495.# 6. سیف الدینی، فرانک، شورچه، محمود (1393) برنامه ریزی و طراحی هوشمندانه کاربری زمین و حمل و نقل شهری، انتشارات پرهام نقش، تهران# 7. شفیعی شهرکی،مریم(1400).پدافند غیرعامل و جنگ نرم،ششمین همایش ملی پدافند غیر عامل در علوم دریایی سال 1400# 8. شورچه، محمود (1394) مدیریت حمل و نقل شهری پایدار، انتشارات پرهام نقش، تهران# 9. صبوری ،مجتبی.سرور،رحیم.جودکی حمیدرضا.ادیبی سعدی نژاد،فاطمه(1400). واکاوی عوامل اثر گذار تاریخی و آینده نگاری وضعیت حریم شهرهای ایرانی اسلامی؛ مطالعه موردی: حریم کلانشهر تهران.فصلنامه شهر ایرانی اسلامی سال 1400 تابستان شماره 44 دوره 11# 10. صرافی ، مظفر ،(1392) مفهوم، مبانی و چالشهای مدیریت شهری ، فصل نامه مدیریت شهری، شماره دوم، سال اول، انتشارات شهرداریها، تابستان.# 11. عسگرزاده،زهرا،شکوهی بید هندی،محمدصالح(1395). تحلیل اثرات انطباق لبه‌های شهری با عوارض طبیعی ساحلی در شهرهای هند.فصلنامه هنر و تمدن.دوره 4 شماره 13مهر 1395# 12. فاضلی مقدم،عبدالله(1395).ارزیابی ایمنی شهر بندر انزلی با تاکید بر پدافند غیر عامل.پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی،معماری و شهرسازی# 13. . کیایی،مریم.پیوسته گر،یعقوب.حیدری،علی اکبر(1397). بررسي کيفيت نفوذپذيري لبه بر تامين امنيت فضا (نمونه موردي: تحليل فضايي ساختار تيمچه در بازارهاي سنتي ايران).فصنامه معماری و شهرسازی دوره 23 شماره 1# 14. محمدی،علیرضا(1399).تبین فضایی الگوی لبه شهری در شهرها .رساله دکتری دانشگاه خوارزمی دانشکده جغرافیا# 15. ملکی،سعید.امان پور،سعید.شجاعیان،علی.رضوی،سیده معصومه(1399). بررسی و سنجش میزان تاب آوری در ابعاد کالبدی و اجتماعی در برابر زلزله(مطالعه موردی شهر ایذه).فصلنامه علمی مطالعات ساختار وکارکرد شهری.دوره 7 شماره 22.بهار 1399# 16. منصوریان، حسین (1395) پویش جمعیتی و الگوهای پوشش زمین در منطقه کلانشهری تهران، نشریه# 17. پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره 4 شماره 4 ، 613 – 633# 18. یاراحمدی، سمانه (1395)بررسی نقش لبه های شهری در تحقق اهداف منظر، پایان نامه کارشناسی ارشد# 19. مهندسی شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد،. 1389 ؛ صص 31
20. Al-sharif, A. A., & Pradhan, B. (2018). A novel approach for predicting the spatial patterns of urban expansion by combining the chi-squared automatic integration detection decision tree, Markov chain and cellular automata models in GIS. Geocarto International, 1–24 (ahead-of-print).# 21. Borsdorf A, Salet W (2007) Spatial reconfiguration and problems of governance in urban regions of Europe. An# introduction to the Belgeo issue on advanced service sectors in European urban regions. Belgeo 1:1–12.# 22. Fishman, Robert. (1987) Bourgeois Utopias: The Rise and Fall of Suburbia. New York: Basic Books.# 23. Garreau J (1991) Edge city: life on the new frontier. Doubleday, New York.# 24. Lang, R. (2003) Edgeless cities : exploring the elusive metropolis. Brookings Institution Press. Washington, D.C.# 25. Pradhan, Biswajeet (Editor) (2017) Spatial Modeling and Assessment of Urban Form: Analysis of Urban Growth: From Sprawl to Compact Using Geospatial Data, Springer.#

متن کامل:



109

فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، سال بیست و یکم، شماره 82 تابستان 1403

 

 

 

آینده‌پژوهی عوامل پدافند غیر عامل و اثرات آن بر لبه فضایی شهرها (مورد مطالعه: منطقه 15 شهرداری تهران)

 

 

آزاده اربابی‌سبزواری1¹، حسین حسین‌پور پروشی2، فاطمه ادیبی‌سعدی‌نژاد3

1. گروه جغرافیا، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2. گروه جغرافیا، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3. گروه جغرافیا، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

 

 

تاریخ دریافت مقاله:07/06/1402                  تاریخ پذیرش مقاله: 23/09/1402

 

 

چکيده 

پدافند غیرعامل جنگ نرم به مسائلی می پردازد که موجب کاهش صدمات و شکافها در باورهای نیک افراد جامعه در حین جنگ و پس از آن شود. این پدافند میزان تاثیرگذاری حملات نرم را کاهش داده و قدرت بازپروری افکار را در مدت کوتاهی پس از آن افزایش ‌می‌دهد. به عقیده برخی صاحب‌نظران، در روند سازماندهی فضایی نوین کلانشهرها از جمله کلانشهر تهران در دوره نوگرایی، فعالیت‌های تولیدی در «لبه شهرها» یا «شهرهای ‌لبه‌ای» و درون - ‌منطقه‌ای مکان یابی ‌می‌شوند.هدف از انجام این مقاله آینده پژوهی متغیرهای پدافند غیر عامل در لبه شهری است. روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی ‌می‌باشد به همین منظور انتخاب منطقه 15 تهران به عنوان یکی از مناطق ‌حاشیه‌ای شهر به عنوان یکی از محل‌های اصلی ورود مسافران به شهر تهران بوده است. بدیهی است خصلت اصلی و پیوسته رشد وشکل گیری منطقه با مو قعیت ‌حاشیه‌ای و دروازه‌ای آن پیوند داشته است. تا جائیکه این امر درتعیین هویت وسیمای شهری منطقه نقش اصلی و قطعی پیدا کرده است. جامعه آماری این پژوهش 80 نفر است که از این میزان 40 نفر کارشناسان شهرداری منطقه 15 و اداره کل شهرسازی و معماری و نیز صاحب‌نظران، خبرگان و متخصصان در پژوهش می باشند. معیارهای مورد بررسی قرار گرفته شامل عوامل کالبدی، فرهنگی، مدیریتی و اجتماعی با زیر معیارهای مشخص هستند که این زیر معیارها کدگزاری شده و سپس در نرم افزارScenarioWizard.به صورت ماتریس‌هایی از اعداد با 6 سناریو مورد تحلیل قرار است.در نتیجه گیری نهایی مشخص گردید عوامل و معیار‌ها توسط 6 سناریو در که 2 عامل رتبه نهایی یکسان دارند و 4 عامل کاملا متفاوت و حساس هستند بالاترین رتبه مربوط به سناریو 6 است با رتبه 26 و کمترین سناریو مربوط به سناریو شماره 1 و 2که با رتبه 10 ‌می‌باشد.

کليد واژه‌ها: پدافند غیر عامل، منطقه 15، آینده پژوهی.

 

مقدمه

استفاده از مفهوم «شهرک‏های لبه‏ای» به منظور مطالعه فضاهای پیراشهری تهران، ‏هم‌چنین بدین معناست که ما در بخش‌های مختلف پیرامون کلانشهر تهران، با ویژگی‌های خاص و متفاوت توسعه شهری به ویژه در بخش شمالی و جنوبی آن مواجه ایم که تحت تأثیر کلیت فضایی این شهر و تقاضای کلانشهری در توسعه بخش‌های پیرامونش قرار دارد: به عنوان مثال، محله‌های شهری ‌لبه‌ای در شمال تهران، اغلب در پاسخ به نیازهای طبقه مرفه به مسکن بهتر، فراغت و با محیط‌های با کیفیت زیست محیطی بالاتر توسعه پیدا ‌می‌کند، اما در مقابل آن، محله‌های شهری ‌لبه‌ای در جنوب تهران، محل انتخاب گروه‌های کم درآمد و فقیر شهری و ‏هم‌چنین مکان یابی مراکز صنعتی، کارگاهی و این اواخر، انتقال برخی از کارکردهای تجاری و فرهنگی‌ (به دلیل مزیت‌های ارتباطی و دسترسی) در محورهای جنوبی است‌ (سعیدی نیا، 1390). بنابراین، مفهوم لبه شهری در کلانشهر تهران بسیار پیچیده تر و گسترده تر از صِرف یک خط تمایز مشخص و خنثی بین مرکز و پیرامون این شهر است(نادری کیا، 1401). به بیان دیگر، ما امروزه نه تنها با یک مرز، بلکه یک پهنه گسترده همراه با ترکیبی از عناصر درون و بیرون- شهری مواجه ایم که بخش مهمی از پویایی و نظام فضایی کلانشهر تهران را رقم می‌زند‌ (دانش پور،1392).

اما فرایند تحول در لبه‌های شهری تهران و شکل گیری «شهرک‏های ‌لبه‌ای» در مقیاس ‌منطقه‌ای، به دور از چالش و مسئله نبوده است. به طوری که از شروع فرایند نوگرایی شهری و افزایش جمعیت در این شهر، همواره محورهای تنش و تعارض‌های این شهر با پیرامونش به شمار رفته است؛ به بیان دیگر لبه‌های شهر تهران در نقطه تلاقی بین ثبات و بی ثباتی فضای شهری در این منطقه قرار داشته است‌ (سیف الدینی 1393). 

پدافند غیرعامل، مجموعه اقداماتی است که انجام ‌می‌شود تا در صورت بروز جنگ، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد. هدف از اجرای پدافند غیرعامل کاستن از آسیب پذیری نیروی انسانی و مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت‌ها و خدمات زیر بنایی و تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است. هم اکنون جنگ نرم به عنوان آلترنانیو واقعی جنگ‌های کلاسیک و نظامی مورد استفاده کشورها و دول متخاصم قرار ‌می‌گیرد(مشکینی، 1399). نمونه اخیر جنگ را ‌می‌توان در سطح گسترده در فتنه پس از انتخابات جستجو کرد. جنگ نرم کلیه مولفه‌های یک جنگ تمام عیار را برای شکست دادن دشمن داراست. ماهواره‌ها، سایت‌های ضد اتقلابی، تحلیلهای سیاسی هراس انگیز و قطعنامه‌ها ابزار جنگی دشمن هستند‌ (شفیعی شهرکی ،1400).

از جمله مسائلی که این لبه شهری با آن مواجه است، شامل عوامل پدافندی توسط دشمن مثل تخریب محیطی و کاربری زمین‌های پیرامون، ایجاد کاربری‌های ناسازگار شهری، آسیب پذیری رشد پراکنده و ناپیوسته و بدون انسجام و تراکم بهینه/ متوازن در بافت شهری، قابلیت دسترسی‌ (به ویژه پیاده و حمل و نقل عمومی درون - شهری) ضعیف و ناپایداری‌های اقتصادی (نظیر تغییرات قیمت زمین و مسکن) و اجتماعی‌ (ایجاد تفرقهو نیز خروج گروه‌های جمعیتی مهاجر، غیر بومی و نایکپارچگی در بافت جمعیتی)، فضاهای بی دفاع و بالا بودن حس ناامنی، مسئله شمال و جنوب‌ (دو قطبی شدن) و شکاف‌های طبقاتی است (سرور، 1400)(یزدانی، 1401).

کلانشهر تهران در طی دهه‌های اخیر شاهد رشد شتابان شهرنشینی و توسعه فضایی به سمت پیرامون و لبه‌ها بوده است.این رشد فزاینده سبب شده است که لبه‌ها یکی از دغدغه‌های و مسائل بزرگ این کلانشهر باشد به ویژه در لبه‌های جنوب شهر. لبه شهری منطقه 15 در این یکی از پر تنش ترین لبه‌های شهری در کلانشهر تهران ‌می‌باشد این لبه با چالش اقتصادی ،اجتماعی و محیطی بسیاری همراه است ازجمله مسائلی که در این لبه شهری با آن مواجه هستیم ،شامل تخریب محیطی و زمین‌های کشاوزی پیرامون،وجود کاربری‌های ناسازگار شهری ،رشد پراکنده و ناپیوسته بدون انسجام نبود تراکم بهینه در بافت پایین بودن حس تعلق به مکان ناپایداری اقتصادی و ناامنی و شکاف طبقاتی بالا ‌می‌باشد. از این رو سوال اصلی این مقاله که آیا با بررسی سناریوهای مختلف پدافندی در معیار‌ها میتوان به نتیجه مطلوب به جهش کاهش بلایا دست یافت ‏هم‌چنین این مقاله با هدف کشف اثرات سناریوهای مختلف و آینده پژوهی اثرات عوامل پدافندی به جهت پیش گیری در منطقه 15 شهرداری تهران ‌می‌باشد.

 

مبانی نظری پژوهش

«شورای اروپا» (2007)، لبه شهری را به عنوان یک ناحیه جغرافیایی در حال گذار تعریف می کنند که از ویژگی‌های کاملاً روستایی در حال تبدیل شدن به نواحی کاملاً شهری است‌ (CEMAT 2007). این فرایند در ارتباط با اعمال فشار بالای شهر کانونی به سمت پیرامون خود مفهوم پردازی ‌می‌شود‌ (Bertrand 2007). ‏هم‌چنین لبه شهری ‌می‌تواند نه عنوان یک فضای در حال گذار، موقت و بی ثبات، بلکه فرم جدیدی از چشم اندازهای دائم و باثبات در نظر گرفته شود.

اکثر نظریه‌های ایده آل و «هوشمند» توسعه و گسترش شهری با عمل فاصله بسیاری دارند. در طول چند دهه اخیر، با شاهد اضطراب‌ها، ترس‌ها و نگرانی‌های متنوعی درباره آنچه در «لبه‌های شهری» در حال وقوع است، هستیم. طرح برخی مفاهیم منفی در مطالعات شهری از جمله «اسپرال»، «حومه نشینی» و «شهرهای بی لبه» چنین نگرانی‌هایی را در خود بازتاب ‌می‌دهد‌ (Bruegmann, 2005). به علاوه، طرح مفهوم «شهرگرایی پست مدرن» و تمرکز روی «لبه‌های شهری» به عنوان نیروی محرکه و پیشران اصلی در توسعه شهرهای امروز در عصر جهانی شدن، سبب جلب توجه بسیاری از پژوهش‌های شهری به سمت خود شده است‌ (Dear & Flusty, 1988).

ظهور پیامدهای ناخواسته و خارج از کنترل برنامه ریزی شهری در لبه‌های امروز کلانشهرها در قالب گسترش حومه نشینی، اسپرال شهری، تخریب زمین‌های کشاورزی، تهدید منابع طبیعی و آب و غذای شهر، برخی را به این نتیجه رسانده است که نواحی ‌لبه‌ای در شهرها، بیشتر بر اساس شانس و نه برنامه ریزی- طراحی پیش می روند‌ (Hebbert, 1998). آشفتگی و پیچیدگی فزاینده در فضاهای واقع در لبه‌های شهرها، تصمیمات برنامه ریزی و اجرای طرح‌های آن در این زمینه را با شکست مواجه می سازد. بر این اساس، ما امروز در نواحی پیرامون شهری، هم شاهد لبه‌های در مقیاس یک شهر، و هم دیوارها و فضاهای سبز با عرض چند متر هستیم. پیچیدگی بالای الگوها و فرم‌های فضایی لبه‌های شهری به ویژه در مناطق کلانشهری، قطعاً نیازمند مدل‌های بسیار پیچیده تر از گذشته خواهد بود.

رابرت فیشمن‌ (1990) از جمله پیشگامان مهم بحث در خصوص فرایندهای ‌منطقه‌ای جدید شهری است که در پیرامون شهرها و کلان شهرها در حال وقوع است. از نظر وی مفاهیم توسعه یافته به منظور توصیف فرایندهای منقطه ای بر پایه الگوهای سنتی شهری شدن به شهر فزاینده ای کارایی خود را از دست داده اند. بنابراین ما امروز با توجه به ظهور پدیده‌های جدید شهری نظیر گسترش حومه‌ها در مناطق شهری و از بین رفتن مرز بین مرکز و پیرامون‌ (Fishman, Robert 1987)، دیگر ن‌می‌توانیم بر اساس استانداردهای مادرشهر قدیمی عمل کنیم و نیاز به مفاهیم و نظریه‌های جدید داریم. وی مفهوم «تکنو حومه‌ها» «Technoburbs» را مطرح ‌می‌کند. در نگاه فیشمن، تکنوحومه‌ها ترکیبی از کارکردهای مسکونی، صنعتی، تجاری، و حتی کشاورزی را در خود دارد.

از نظر رابرت لانگ‌ (2005) پدیده‌های جدید شهری در پیرامون مادرشهرها بسیار متنوع تر از آن چیزی است که گارو در نظر ‌می‌گیرد. به علاوه، شاخص‌هایی که گارو به منظور شناسایی و طبقه بندی شهرهای لبه مورد استفاده قرار داده است تنها یک سوم از پدیده جدید شهری را در خود جای ‌می‌دهد. این در حالی است که به منظور درک پیچیدگی و ماهیت متنوع این توسعه‌های شهری ما نیازمند واژگان دیگری هستیم. وی اصطلاح «شهرهای بی لبه» را به مفهوم «شهرهای لبه» گارو اضافه ‌می‌کند. (Lang, 2003).

الافیش‌ (2018) در مقاله ای با عنوان خصوصی سازی: زیرساخت‌های حاشیه شهری، با بررسی دوره‌های زمانی که در سال 1989 ، شروع و در سال 2016 ‌می‌باشد با هدف تشکیل دو ائتلاف دولتی و خصوصی برای کمک به برنامه ریزی و توسعه زیرساخت‌های فیزیکی و اجتماعی در شهر روس هیل تشکیل شد میدهند، و با بررسی راهکار‌های اجرایی به سامان دادن زیر ساخت‌های مخرب در حواشی شهری خاتمه میدهند تا پویایی و سرزندگی لبه ‌حاشیه‌ای شهر اصلاح هندسی گردد و در نتیجه باعث سرزندگی و تقویت درک و حس بصری ساکنان آن قسمت منجر گردیده است.

محمدی‌ (1399) در رساله دکتری خود با موضوع تببین لبه شهری در شهر از منظر ساختار فضایی با بررسی منطقه 19 شهرداری تهران با روش تحقیق توصیفی و تحلیلی با بررسی عوامل سیاسی و اقتصادی به بررسی در سطح جنوبی منطقه 19 پرداخته و در نهایت عوامل محدود کننده را شناسایی و به راهکارهای اجرایی دست یافته است و معتقد است در منطقه 19 مشکلات لبه شهری حل شود ارزش زمین و حس تعلق مکانی بالا می‌رود.

کیایی (1397) در مقاله ای با عنوان بررسی کیفیت نفوذپذیری لبه بر تامین امنیت فضا نمونه موردی: تحلیل فضایی ساختار تیمچه در بازارهای سنتی ایران است. تحقیق به این صورت شــکل گرفت که پس از تدوین چارچوب نظری تحقیق، سه پارامتر "خوانایی"، "کنترل و دسترسی بصری" و "یکپارچگی فضایی" به عنوان عوامل موثر بر امنیت فضایی معرفی می‌گردید. نمونه‌های موردی شامل هفت الگوی تیمچه بــا کیفیـت نفوذپذیری متفاوت در لبـه آنها ‌می‌باشند. نتایج تحقیق نشان داد که تیمچه ی نفوذناپذیر از نظر شــاخص خوانایی در سـطح مطلوبی قرار دارد و به واسطه داشتن تنها یک ورودی، امکان کنترل ورود و خــروج افــراد را فراهــم مـی‌آورد. ایــن در حالی اسـت کــه تیمچـه ی چهار جهت نفوذپذیر، از منظر شاخص‌های کنترل و یکپارچگی فضایی در سطح باالتری نسبت به سایر تیمچه‌ها قرار دارد که این موضوع در تامین امنیت این گونه از تیمچه‌ها تاثیر بسزایی دارد.

اسفندیاری (1397) در مقاله ای با موضوع ارزیابی کمی خط آسمان در مناظر شهری به عنوان لبه شهر با تأکید بر ابزارهای نوین تحلیل منظر شهری با روش تحقیقی کّمی و پژوهشی کتابخانهای است که با استفاده از مفاهیمی در حوزۀ ریاضیات جدید و نرم افزارهای مربوطه ،خط آسمان را به عنوان پدیدهای فرکتال در شکل گیری سیمای شهرتحلیل می‌کند. این مطالعه با بررسی ویژگی‌های پیچیدگی وعددی در تصاویر،"تحلیل عددبعد فرکتال"را به عنوان روش جمع آوری داده انتخاب کرده که در این روش، عددبعد فرکتال خط آسمان درهرتصویر محاسبه شده است و این عدد در مقایسه با بعد دیگر سکانس‌ها، ویژگی‌های مکانی و کیفیت فضایی را مشخص می‌کند.

عسگرزاده‌ (1395) در مقاله ای با عنوان تحلیل اثرات انطباق لبه‌های شهری با عوارض طبیعی ساحلی در شهرهای هند، قلمرو جغرافیایی را شهرهای هندوستان انتخاب مینمایند. سه نمونه موردی در کشور هند بررسی شد. رود گنگ در شهر بنارس، لبه دریاچه پوشکار و لبه ساحل بمبئی، سه نمونه مطالعاتی هستند که در آن‌ها، لبه‌ای شهری بر روی عناصر طبیعی ساحلی منطبق شده‌اند. بررسی این سه نمونه نشان می‌دهد که چگونه ایجاد کاربری‌های تجاری، ایجاد فضاهای آیینی، شکل‌گیری فضاهای جمعی و حضور شهروندان و تعاملات اجتماعی ایشان در کنار لبه‌های طبیعی، می‌تواند به‌عنوان آثار و نتایج انطباق لبه‌های شهری و عوارض طبیعی به حساب آید.

میرزایی‌ (1392) در مقاله‏ای با عنوان الگوی‌های فضایی سکونت در لبه شهری بایدها و نبایدها با طبقه‌بندی توسعه لبه شهر به دو رویه تدریجی و جامع‌ (یکباره)، به بررسی و مطالعه الگوهای فضایی سکونت در لبه شهر، شناسایی کاراکترها و عناصر اصلی فضایی سازنده آنها می‌پردازد و با بکارگیری دو مفهوم توسعه حمل‌ونقل‌گرا و دهکده‌های شهری ، لبه شهری را نقد و الزامات آن را پیشنهاد می‌کند. هدف، ایجاد لبه شهر به عنوان بخشی از شهر در انطباق با بستر طبیعی آن است. در این زمینه از مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی در شهرهای تهران، بندرعباس، اراک و قدس استفاده شده است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که لبه شهری مکانی فراموش شده، اما پراهمیت بوده و با تمرکز بر پنج محور شبکه دسترسی ، قطعه‌بندی ، کاربری و خدمات، فضای همگانی و بستر طبیعی و محیط زیست، می‎توان الگوهای فضایی مناسبی خلق کرد و در این زمینه الزامات طراحی ارائه می‌کند.

 

مبانی نظری

لبه:

چنانچه پیشتر ذکر شد، از نظر لینچ لبه یکی از پنج عوامل جسمی سیمای شهر  (راه، لبه، محله، گره ونشانه) می باشد. لبه عاملی خطی است که به دیده ناظر با راه تفاوت دارد. مرز بین دو قسمت ،شکافی، در امتداد طول و بین دو قسمت پیوسته شهربریدگی که خطوط راه آهن در شهربوجود می آورد. حدمجموعه ای ساختمانی ویا دیوار را ‌می‌توان به عنوان مثال‌هایی از لبه در سیمای شهرذکر کرد. لبه‌ها ، عواملی جانبی هستند و نه محورهای توازن وتقارن ، ممکن است بصورت عواملی باشند که عواملی دیگر را مسدود کنندیا برآنها حدی نهند. (برسودرف،2007)

لبه عناصر خطی هستند که به عنوان راه استفاده نشده و یا ماهیت راه بودنشان در این بحث کاربردی نداشته است و در‌هاله‌ای از کارکردهای دیگر پنهان نگه داشته ‌می‌شوند. لبه کمیتی کالبدی و عنصری از منظر شهری است که در تصویر ذهنی شهر وندان ، یک امتداد را که قابل تشخیص از نظر بصری است تداعی ‌می‌کند. به عنوان مثال رود خانه‌ها ، دره‌ها و بدنه بزرگراه‌ها مصادیق لبه در شهر هستند. لبه شهری در مقیاس خرد نیز یکی از مهمترین شاخص‌های هویت بخش فضا ست دراین مقیاس لبه‌ها برای ساکنین خاطره انگیز بوده و از عناصر بوجود آورنده و هویت بخش فضا محسوب ‌می‌شوند. (یاراحمدی،1395)

یکی از عناصر پنج گانه معرفی شده برای سیمای شهر ؛ لبه‌ها است لبه‌هاعناصری خطی هستند که عموماٌ واجد کارکردی برون گرا بوده و مرز میان دو بخش را مشخص ‌می‌کند این عناصر ممکن است به صورت مصنوع و یا منطبق بر عوامل بر عوارض طبیعی باشد.

لبه شهری عاملی خطی است. معمولا‌ ( اما نه همیشه) مرز میان دو قسمت متفاوت است و در تشخیص سیمای شهر به عنوان عاملی جانبی مورد مراجعه قرار ‌می‌گیرد. از دیدگاه لینچ قوی ترین لبه‌ها آن‌ها هستند که نه تنها فوراٌ به دیده می آیند بلکه فرمی پیوسته دارند. لبه‌ها عناصری خطی و برونگرای سیمای شهر ، حدواسط دو زمینه اطلاعاتی مختلف و امتدادی هستند که بستر تغییر شکل (کیفیت) فضا واقع ‌می‌شوند.

تعريف لبه شهري: 

«لبه» کميتي کالبدي و عنصري از منظر شهري است که در تصوير ذهني شهروندان، يک امتداد را که نشانه اي قابل تشخيص از نظر بصري است تداعي مي کند. به عنوان مثال رودخانه‌ها، دره‌ها و بدنه بزرگراه‌ها مصاديق لبه در شهر است.

لبه‌ها مي تواند نشانه‌هاي طولاني باشد که در اين صورت به دليل تفاوت با محيط اطراف به عنوان نمون‌هاي از نقاط عطف نيز محسوب مي شود.لبه شهري در مقياس خرد نيز يکي از مهمترين شاخصه‌هاي هويت بخش فضاست. در اين مقياس لبه‌ها براي ساکنين خاطر‌هانگيز بوده و از عناصر بوجود آورنده و هويت بخش فضا محسوب مي شود. براي مثال خط آسمان کوچه‌ها، نمودي از لبه در مقياس خرد است و بخشي از هويت محله و شهر را تبيين مي‌کند (ياراحمدي،1395).

لبه‌ها مانند عناصر ديگر شهري داراي ظرفيت‌هاي زيادي است که هم براي معنا بخشي به محيط به کار مي رود و هم مي تواند حامل فضاي زمينه خود باشد. لبه‌ها به عنوان ابزاري براي کيفيت بخشيدن به شهر و کنترل کيفي آن کاربرد دارد و مي تواند سياست‌ها و خواسته‌ها را در شهر به نمايش گذارد. شکل لبه‌هاي شهري قادر است صفات مختلف اجتماعي حاکم بر شهر را بيان کند. لبه به عنوان نقطه هدف مي تواند ماهيت اقتدارگرايانه مردمي، عاميانه، يکنواخت وتزئيني گرا داشته باشد. (منصوریان، 1395)

با توجه به نقش لبه‌ها در هويت منظرين شهر لازم است يک سياست کلي در مديريت آن‌ها حاکم باشد. در لندن سياست حاکم بر لبه رودخانه تايمز به عنوان يک لبه طبيعي، نمايش معماري و تکنولوژي مدرن است در صورتيکه سياست برگزيده در رودخانه سن در پاريس نقطه مقابل اين تفکر بوده و با حفظ روحيه تاريخي شهر اجازه ساخت و ساز جديد را نداده است. لبه زاينده رود و رود دره‌هاي تهران به عنوان مصداقي از اين مسئله قابل مقايسه است. اما بايد توجه داشت که اين ظرفيت در ايران ناشناخته مانده و لبه‌هاي شهري در طرح جامع براي توسعه کيفي و کمي شهر، به طور خاص مورد توجه نبوده است.

ماهيت لبه‌هاي شهري : لبه‌هاي شهري از لحاظ ماهيت در دو دسته عيني و ذهني قابل بررسي است.

١: عيني: لبه‌هاي عيني يا کالبدي به دو دسته طبيعي و مصنوعي تقسيم مي شود. مؤلفه‌هاي لبه طبيعي شهر شامل متغيرهايي چون کوه، دشت، رود و نظير آن مي شود. مؤلفه‌هاي لبه مصنوع نيز شامل متغيرهايي چون بزرگراه‌ها، خطوط را‌هاهن، توده‌هاي پيوسته ساختماني، حصارها و نظير آن است.

٢:ذهني: لبه ذهني لبه اي است که کالبد آن وجود ندارد ولي در ذهن شهروندان امتدادي را تعريف کرده و دو نقطه شهري را به هم وصل مي کند. براي مثال، لبه‌هاي عيني تاريخي در اين دسته قرار مي گيرد. اين لبه‌ها با گذشت زمان کالبد خود را از دست داده و يا کالبد آن‌ها دستخوش تغييرات شده، ولي خاطره مشترکي در ذهن شهروندان ايجاد کرده است و وجود امروز آ نها وجودي ذهني و مبتني بر آثار حضور قديمي آ نها است، حصار شهرها و خندقها که در شهرهاي امروز از ميان رفته و بر روي آن‌ها خيابان‌هاي جديد ساخته شده و همچنان امتدادي را تعريف مي کند، از اين جمله است (ياراحمدي، 1395).

 

لبه‌هاي طبيعي شهري 

لبه‌هاي طبيعي شهري که در نتيجه انطباق لبه شهري و عوارض طبيعي حاصل ميشوند، علاوه بر تأثيري که در سيماي شهر دارند به لحاظ کاربردي نيز ميتوانند به عنوان يک فضاي جمعي در شهر عمل کنند (جدول ١) (شورچه،1394).

جدول 1 - کارکردهای لبه طبیعی شهر

کارکردهای لبه طبیعی شهر
محل انباشت خاطره شهروندان	تجربه ارتباط با طبيعت
	تبديل شدن به عنصر نشانه‌ها و نمادين
	ايفاي نقش آييني در طول ادوار مختلف به جهت ثبات نسبي
خوانايي ادراک شهر	انطباق جهت يابي در لبه‌ها با توپولوژي شهري
	شکل گيري شهر در حاشيه لبه‌هاي طبيعي و متاثر از آنها
ايجاد فضاي جمعي	تمرکز کاربريهاي تجاري در محورهاي بدنه
	فعاليتهاي انساني و تجمع شهروندان
	تعلق لبه‌هاي شهري به عموم مردم شهروندان و فقدان مالکيت خصوصي

(ماخذ :شورچه، 1394)

نگاهي به موقعيت و ساختار اغلب شهرها نشان مي‌دهد که شکل‌گيري آنها در کنار رودخانه‌ها و در مجاورت دره‌ها به منظور بهره برد اري از آب صورت گرفته است، با چنين تصوري بوده است که بيش از ٢٠٠ شهر ايران در کنار کوهپايه‌ها و در مسير دره‌هاي منشعب از آنها شکل گرفته اند. با نگاهي اجمالي در تاريخ سکونتگاه‌هاي بشري مشهود است که در مراحل اوليه شهرنشيني تعادل بين انسان و محيط طبيعي با حاکميت طبيعت برقرار بود. وقوع انقلاب صنعتي ارو پا و تحولاتي که در پي آن در قرون ١٩ و ٢٠ ميلادي حادث گرديد، تغييرات اساسي در روش‌هاي زندگي مردم به دنبال داشت که در نتيجه آن انسان با تفکر غلبه بر طبيعت و دست اندازي در آن به تخريب طبيعت روي آورد و با گذشت زمان اين تغييرات شدت بيشتري يافت، به طوري که زمين نقش يک کالاي اقتصادي را پيدا کرد (پردهان،2017).

براي دست يافتن به اين مقصد، ساختار محيط بايد با نيازهاي اندام واره اي، شخصيتي، اجتماعي و فرهنگي مردم در محيط جغرافيايي خاص منطبق شود. براي مثال، تداعي حاصل از درخت شاخص منطقه فرحزاد -درخت توت - سبب تشديد حس لذت و درک زيبايي منظر لبه رود دره فرحزاد در لبه بزرگراه يادگار امام تهران در ذهن شهروندان خواهد شد‌ (ياراحمدي، 1395).

لبه‌ها مي توانند نشانه‌هاي طولاني باشد که در اين صورت به دليل تفاوت با محيط اطراف به عنوان نمونه‏اي از نقاط عطف نيز محسوب مي شود. لبه شهري در مقياس خرد نيز يکي از مهمترين شاخصه‏هاي هويت بخش فضاست. در اين مقياس لبه‌ها براي ساکنين خاطر‌هانگيز بوده و از عناصر بوجود آورنده و هويت بخش فضا محسوب مي شود. براي مثال خط آسمان کوچه‌ها، نمودي از لبه در مقياس خرد است و بخشي از هويت محله و شهر را تبيين مي‌کند (ياراحمدي، 1395).

لبه‌ها مانند عناصر ديگر شهري داراي ظرفيت‌هاي زيادي است که هم براي معنا بخشي به محيط به کار مي رود و هم مي تواند حامل فضاي زمينه خود باشد. لبه‌ها به عنوان ابزاري براي کيفيت بخشيدن به شهر و کنترل کيفي آن کاربرد دارد و مي تواند سياست‌ها و خواسته‌ها را در شهر به نمايش گذارد. شکل لبه‌هاي شهري قادر است صفات مختلف اجتماعي حاکم بر شهر را بيان کند. لبه به عنوان نقطه هدف مي تواند ماهيت اقتدارگرايانه مردمي ، عاميانه ، يکنواخت وتزئيني گرا داشته باشد. (منصوريان ،1395)

بدون شك تقويت امنیت تأسیسات شهری در بهبود عرضه خدمات و کاهش آسیب پذيريها بويژه در زمانهای بحران نقش اساسی دارد 0رفیعی،1400).در اين بین، تأسیسات و تجهیزاتی چون سامان‌های حمل و نقل، شبکه‌های تهیه و توزيع کالا، آب و فاضلاب، برق، گاز و غیره که اساساً شريان‌های اصلی هر شهر را تشکیل میدهند از نقش و جايگاه مهمتری برخوردارند. بر اين اساس برای پیشگیری از آسیب پذيری اين مراکز و زيرساخت‌ها و تأسیات لازم است در مکان گزينی، اصول و ملاحظات خاص دفاعی و امنیتی مورد توجه قرار گیرد‌ (رحیمی ،1399).معنا و مفهوم دفاع در غريزه انسان نهفته است؛ اما معنای تخصصی دفاع غیر عامل بعد از جنگ جهانی دوم و به سبب عمیق بودن خسارات در اروپا شکل گرفت و امروزه يکی از نیازهای اساسی دنیا به شمار می رود. درواقع پدافند غیر عامل به يکی از الزامات زندگی شهری و از ارکان مهم برنامه ريزي‌های شهری تبديل شده است به گونه ای که هرگونه غفلت از پدافند غیر عامل، تهديدات انسانی و غیرانسانی و خسارات جبران ناپذير را در عرصه‌های مختلف زندگی مردم شهرها به دنبال خواهد داشت‌ (فاضلی،1395).

 

روش پژوهش

این پژوهش از نوع کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی تحلیلی است .در این فرایند،متناسب اب داده‌های مورد نیاز پژوهش، از روش کتابخانه ای و منابع مرجع استفاده گردیده است.ابزار گرد اوری اطلاعات شامل پرسشنامه ‌می‌باشد که به صورت محاسبات ماتریس متقاطع در آینده پژوهی توسط نرافزار ScenarioWizardتحلیل اثرات و میزان ارتباط میان متغیر‌ها با حوزه‌های مربوطه توسط خبرگان بررسی ‏می‌گردد.میزان اثرات بین 0 تا 3 و . تا 3- سنجیده میشود.0 که به شرح جدول ذیل ‌می‌باشد: (ملکی،1399).

 

جدول 2 - تناظر اعداد کلامی در ماتریس

1	2	3	0	1-	2-	3-
اثر تقویت کننده ضعیف	اثر تقویت کننده متوسط	اثر تقویت کننده شدید	نبود اثرگذاری	اثر محدودکننده ضعیف	اثر محدودکننده متوسط	اثر شدیدا محدود کننده

 

جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی کارشناسان اداره کل حریم شهرداری تهران و متخصصان و اساتید دانشگاه ‌می‌باشد که بر اساس آمار بدست آمده از تعداد کل جامعه،شامل 80 نفر که ازان تعداد 40 نفر کارشناس اداره کل حریم و 40 نفرمتخصصان و خبرگان پژوهش هستند.

 

جدول 3 - معیارهای تاثیر گذار پدافندی در بررسی لبه شهری منطقه 15 کلانشهر تهران

معیار		زیر معیار	معیار			زیر معیار
کالبدی	A1	شبکه دسترسی		فرهنگی	B1		آداب و رسوم
	A2	قطعه بندی			B2		اوقات فراغت
	A3	کاربری			B3		اشتغال
	A4	بستر طبیعی			B4		میانگین ابعاد مسکن
	A5	فضای همکانی			B5		میزان مشارکت اجتماعی
	A6	خوانایی و آشکاری			B6		سرانه مالکیت خودرو
	A7	المانهای شاخص		مدیریتی	C1		هماهنگی مدیریت شهری
	A8	طراحی مناسب برای مسیر و لبه			C2		حکمرانی خوب مدیریت شهری
	A9	بعد زیبایی شناسی			C3		همپایانی مدیریت شهری
	A10	بعد عملکردی			C4		وحدت و فرماندهی مدیریت شهری
	A11	نفوذ پذیری			C5		انسجام مدیریت شهری
	A12	ارتباط و پیوند			C6		بسترسازی مدیریت شهری
	A13	استمرار و وسعت دید			C7		ساختار تشکیلاتی در مدیریت شهری
	A14	تشخص			C8		دیدگاه سیستمی مدیریت شهری
	A15	تباین		اجتماعی	D1		سرانه مالکیت خودرو
	A16	تقطیع			D2		رشد جمعیت
	A17	نمود سه بعدی			D3		سرانه فضای سبز
	A18	سرزندگی			D4		ساختار سنی جمعیت

ماخد: نگارنده

 

 

محدوده مورد مطالعه

منطقه ۱۵ از شمال به پادگان قصر فیروزه، ۴۵ متری آهنگ، خیابان خاوران و شوش شرقی و از غرب به خیابان فدائیان اسلام و از جنوب به خیابان دولت آباد، کوه بی‌بی شهربانو و کارخانه سیمان و از شرق به کوههای شرقی تهران و حد شرقی اراضی افسریه منتهی ‌می‌شود. بخشی از محدوده منطقه نیز در حریم شهر واقع است. در واقع از هشت ناحیه موجود، شش ناحیه در محدوده قانونی شهر تهران و دو ناحیه در حریم استحفاظی شهر قرار دارند.

 

 

نقشه 1 - محدوده منطقه 15 شهرداری تهران (ماخذ: نگارنده)

 

مساحت محدوده قانونی ۲۵ ساله منطقه ۲۸/۵ کیلومتر مربع است که بر اساس آخرین مطالعات مشاور شهرسازی منطقه و تغییرات در نظر گرفته در محدوده قانونی منطقه، مساحت محدوده قانونی منطقه بیش از ۳۵ کیلومتر مربع خواهد بود. بر اساس این تغییرات با احتساب محدوده‌ی قصر فیروزه ۲، مساحت منطقه بالغ بر ۳۵۴۳/۶هکتار ‌می‌شود که در صورت تصویب طرح تفصیلی پیشنهادی منطقه، این محدوده ملاک عمل قرار خواهد گرفت. مساحت حریم استحفاظی شهر تهران در حوزه‌ مدیریت شهرداری این منطقه بالغ بر ۱۶۵۰۰ هکتار ‌می‌باشد که ۶/۱۴ درصد مساحت کل حریم استحفاظی شهر تهران است. پهنه این حریم از لحاظ مدیریتی و در چارچوب قانون تقسیمات کشوری در محدوده دو شهرستان تهران و ری قرار دارد.

 

یافته‌ها

به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها پژوهش از روش سناریو ویزارد استفاده شده است که گام‌های آن تشریح گردید.این مرحله ،نتایج حاصل از بکارگیری این الگو ،برای تعیین ارتباطات و اثرگذاری‌ها ارائه ‏می‌گردد .شایان ذکر است به علت حجم زیاد محاسبات و جداول فقط جدول نهایی قطعی تاثیر گذاری و اثر پذیر بودن معیار‌ها ترسیم می‌گردد. که متنج از زیر معیار‌های کالبدی، فرهنگی، مدیریتی، اجتماعی ‌می‌باشد.

در سناریو اول ا رتبه 10 که تاثیر متوسط بر روی یکدیگر دارند به شرح جدول ذیل و ‌می‌باشد که در تحلیل آن می‌توان به این نتیجه دست یافت شبکه دسترسی پیچیده و متراکم و وجود اتوبان امام رضا گذر اصلی دروازه شرق کشور می‌تواند نقش مدیریتی در کنترل آن اقدامات پیشگیرانه‌ای داشته باشد.

 

جدول 3 - عوامل متاثر در سناریو اول

کالبدی : شبکه دسترسی

فرهنگی: اشتغال

اجتماعی: رشد جمعیت

مدیریتی: وحدت و فرماندهی مدیریت شهری

‏ماخذ: نگارنده

 

در تحلیل سناریو دوم با رتبه 10 نشان دهنده آن است که توسعه با تراکم بالای ساختمانی مزید آن سوداگری زمین بوده است و به علت عوامل اجتماعی که نبود امکانات رفاهی در توسعه افقی و سیل مهاجرت بی رویه مسبب این مسله است و ویژگی‌های فضای سبز در بخش‌های از لبه منطقه 15 مثل منطقه 1 و 2 و 3 باعث کوچک تر شدن این حقله ‏می‌گردد.

 

جدول 4 - عوامل متاثر در سناریو دوم

کالبدی : خوانایی و اشکاری

فرهنگی: میانگین ابعاد مسکن

اجتماعی: سرانه فضای سبز

مدیریتی: بستر سازی مدیریت شهری

‏ماخذ: نگارنده

 

سناریو سوم با رتبه 11 نشان می‌دهد که ضعف اجتماعی خانوار ساکن بطور مثال شهرستانهای خودرو در لبه شهری مثل قیام دشت .فرون آباد و ... به علت عدم کنترل حاشیه نشینی و ‏هم‌چنین اراضی کشاورزی مطلوب که به سبب سو کنترل حاشیه نشینی باعث گسترش لبه و نیز محدودیت‌های کنترلی آن گردیده است. نقش سازمان‌های اجرایی در اینجا بسیار پر رنگ چرا که متولیان اصلا توجه و پیش گیری و اقدام برای کنترل نداشته‌اند.

 

جدول 5 - عوامل متاثر در سناریو سوم

کالبدی : زیبایی شناسی

فرهنگی: آداب و رسوم

اجتماعی: سرانه مالکیت

مدیریتی: حکمرانی خوب شهری

‏ماخذ: نگارنده

 

سناریو چهارم با رتبه 18 در پی کشف علت بی نظمی‌های کالبدی در محدوده مورد مطالعه ‌می‌باشد که با نگاه سودجویانه عوامل اجتماعی دولتی است و عوامل اجتماعی رفاهی و گاها ساختار سنی محدود در لبه منطقه 15 را مزید بر علت بی نظمی‌ها میداند ‏هم‌چنین اثرا نهایی بر این متغییر‌ها نقش نهاد‌های نظامی و مداخله آن‌ها در شکل گیری سکونتگاه‌ها ‌می‌باشد.

 

جدول 6 - عوامل متاثر در سناریو چهارم

کالبدی : تشخص

فرهنگی: اوقاق فراغت

اجتماعی: ساختار سنی

مدیریتی: دیدگاه‌های سیستمی مدیریت شهری

‏ماخذ: نگارنده

 

سناریو پنجم بارتبه 22رشد فزاینده جمعیت را در منطقه 15 تهران مسبب توسعه متراکم ساختمانی و نیز سوداگری زمین و مسکن را مزید بر عدم کارایی و اثر بخشی مدیریتی می‌داند. ‏هم‌چنین علت گسترش در نواحی جنوبی شمالی را عدم مطلوبیت عوامل توپوگرافی می‌داند.

 

جدول 7 - عوامل متاثر در سناریو پنجم

کالبدی : ارتباط و پیوند

فرهنگی: آداب و رسوم

اجتماعی: رشد جمعیت

مدیریتی: همپایانی مدیریت شهری

‏ماخذ: نگارنده

 

سناریو ششم با رتبه 26 عدم سرزندگی را در ساخت سکونتگاه‌ها سهولت در تصرف کاربری اراضی . نیز رشد جمعیت و تغییر کاربری اراضی میداند و نقش سازمان‌های اجرایی مثل شهرداری در عدم کنترل گسترش و نقش دولت در کنترل مهاجرت‌های بی رویه و افزایش جمعیت می‌داند.

جدول 8 - عوامل متاثر در سناریو ششم

کالبدی : سرزندگی

فرهنگی: اشتغال

اجتماعی: سرانه فضای سبز

مدیریتی: هماهنگی مدیریت شهری

‏ماخذ: نگارنده

 

نتیجه‌گیری

بررسي متغیر‌های تحقیق در مديريت لبه شهری منطقه 15 نشان مي‏دهد در شرايط كنوني اگرچه فعاليت‌هاي مدیریت شهری در سطح استان و محدوده حریم در حال انجام است اما فقدان ساز و كارهاي مناسب در ساماندهي و تامين داده‌ها و اطلاعات مورد نياز به عنوان يكي از موانع موجود بر سر راه مديران مطرح است.

جمع بندی نهایی از نرم افزار سناریو ویزارد نشان دهنده آن است که عوامل اثر گذار از معیار‌های ذکر شدهدر سناریو اول با رتبه 10 که تاثیر متوسط بر روی یکدیگر دارند به شرح جدول ذیل و ‌می‌باشد که در تحلیل آن میتوان به این نتیجه دست یافت بی نظمی‌های فضایی در ساخت سکونت گاه‌ها در سوداگری زمین در حریم و سپس عامل مزید بر آنها مهاجرت بی رویه و نقش کانون محوری بودن مدیریتی است که باعث این رخداد‌ها میشود.

به نظر مي رسد اگر مدیریت منطقه 15 بخواهد به اهداف خود دست يابد ، بايد اقدام به ايجاد پايگاه‌ها و سيستم تخصصي اطلاعات نمايد . اين پايگاه هموراه بايد ضروريات اصلي در تامين نيازمندي‌هاي اطلاعاتي ( از جمله تطبيق با نيازمندي‌هاي تشكيلاتي، مطابقت داشتن با زمان،داشتن قابليت تحليل، برخورداري از قابليت انعطاف ، عملياتي بودن ، پیوند و ارتباط بین سازمانی و ... ) را محقق سازد.

يكي از تهديدهاي قابل توجه در شرايط كنوني ، تداوم فعاليتهاي موازي در ميان نهادهاي متولي اداره حریم پایتخت از جمله شهرداری‌ها، فرمانداری‌ها، سازمان جهاد کشورزی، سازمان امور اراضی و ... است. بنابراين ضروري است از طريق پيش بيني رويه‌هاي متناسب و همچنين تجميع برخي كاركردها و فعاليتهاي موازي در ساز و كارهاي نهادي ممكن ، اقدام به ساماندهي نظام تهيه ، پردازش و انتشار داده‌ها و اطلاعات نمود.

بررسي و ارزيابي وضعيت موجود لبه شهری منطقه 15 نشان دهنده وجود تفرق مديريتي، حاكميت مديريت بخشي، وجود ساختار مديريت دوگانه دولتي و بخش عمومي (شهرداري‌ها و دهياري‌ها) همراه با اعمال رويه‌هاي قانوني و متعارض در مديريت قلمروي منطقه 15 است. بطور خلاصه مديريت كنوني را مي توان مديريت آني تقاضاها، اقدامات غير قانوني و رويدادهاي ناخواسته در پهنه‌هاي متنوع مانند عرصه‌هاي محيط زيستي، منابع طبيعي، اراضي زراعي و باغي، حاشيه رودخانه‌ها، شبكه‌هاي حمل ونقل، محدوده و حريم شهرها و روستاها و... در نظر گرفت.

اين نوع مديريت اگرچه درسيستم دروني خود واجد استانداردها و ضوابط ويژه اي است اما به دليل وجود مديريت بخشي و رويه‌هاي قانوني متعارض ضمن آن كه اثربخشي لازم براي مديريت مطلوب حريم پايتخت را به همراه ندارد، به دليل فقدان نگرش بلند مدت فاقد نگاه آرماني و جامع نگر به مجموعه قلمروي لبه شهری ميباشد و امكان تسري به تمام پهنه‌هاي واقع در پايتخت را ندارد و اساساً فاقد پيوند به يكديگر است. اجراي هريك از اين اقدامات نمي- تواند تصوير جامعي از وضعيت لبه شهری  و رويكرد هماهنگ و يكپارچه در مديريت محدوده منطقه 15 را به تصوير بكشد. 

با این وجود با توجه به اهمیت جنبه حفاظتی صلب آن نتوانسته است با روند پویش شهری هماهنگ گردد و در برخی از شهرها ن‌می‌تواند به کار گرفته شود. از دیگر سو، با توجه به شکل گیری نابرابری‌ها و بی عدالتی‌ها در پیرامون لبه منطقه 15 پایتخت بحث اقتصاد سیاسی در این زمینه مطرح ‌می‌شود برخی از کشورها از آن به عنوان ناحیه پیرا شهری و‌هاله شهری یاد ‌می‌شود لذا، بررسی عوامل مرتبط با مدیریت نواحی پیراشهری و‌هاله شهری نیز ضرورت می یابد. در این مدیریت آنچه دارای اهمیت می باشد رویکرد بررسی علل تاریخی مدیریت حریم، در نظر گرفتن بحث مشارکت و در نهایت در پیش گرفتن برنامه ریزی کنترلی اندک افزا در قالب پویش ساختاری ‌می‌باشد

 

منابع

اسفندیاری، سارا. اسنفدیاری ظهیر، سارا. حقیقت بین، محمد مهدی‌ (1397). ارزیابی کمّی خط آسمان در مناظر شهری به عنوان لبه شهر (با تأکید بر ابزارهای نوین تحلیل منظر شهری).مرمت و معماری ایران سال 8پاییز و زمستان 1397 شماره 16.

رحیمی، کاظم. رضا پور سردره، مجتبی. رضوی پور، اسماعیل‌ (1399)اهداف و اصول پدافند غیر عامل تحقیقات جدید در علوم انسانی دوره 27 تابستان.

رفیعی، حسن‌رضا‌ (1400) نیم‌نگاهی بر حضور سلحشوران ژاندارمری در هشت سال دفاع مقدس.مجله مطالعات دفاع مقدس شماره 25 بهار 1400.

سعیدنیا، احمد (1390)، مدیریت شهری ، کتاب مدیران شهرداری ، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهری، وزارت کشور ، جلد نهم ، ص88-87.

سیف الدینی، فرانک‌ (1395) گسترش حومه ای شهرها، مجله دانشگاه شیراز، شماره 495.

سیف الدینی، فرانک، شورچه، محمود‌ (1393) برنامه ریزی و طراحی هوشمندانه کاربری زمین و حمل و نقل شهری، انتشارات پرهام نقش، تهران.

شفیعی شهرکی، مریم‌ (1400). پدافند غیرعامل و جنگ نرم، ششمین همایش ملی پدافند غیرعامل در علوم دریایی سال 1400.

شورچه، محمود‌ (1394) مدیریت حمل و نقل شهری پایدار، انتشارات پرهام نقش، تهران.

صبوری، مجتبی. سرور، رحیم. جودکی حمیدرضا. ادیبی سعدی نژاد،ف اطمه‌ (1400). واکاوی عوامل اثر گذار تاریخی و آینده‌نگاری وضعیت حریم شهرهای ایرانی اسلامی؛ مطالعه موردی: حریم کلانشهر تهران.فصلنامه شهر ایرانی اسلامی سال 1400 تابستان شماره 44 دوره 11.

صرافی، مظفر‌ (1392) مفهوم، مبانی و چالش‌های مدیریت شهری، فصل نامه مدیریت شهری، شماره دوم، سال اول، انتشارات شهردار‌ی‌ها، تابستان.

عسگرزاده، زهرا. شکوهی بید هندی، محمدصالح‌ (1395). تحلیل اثرات انطباق لبه‌های شهری با عوارض طبیعی ساحلی در شهرهای هند.فصلنامه هنر و تمدن.دوره 4 شماره 13مهر 1395.

فاضلی مقدم، عبدالله‌ (1395).ارزیابی ایمنی شهر بندر انزلی با تاکید بر پدافند غیر عامل.پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی،معماری و شهرسازی.

کیایی، مریم. پیوسته گر، یعقوب. حیدری، علی اکبر‌ (1397). بررسي کيفيت نفوذپذيري لبه بر تامين امنيت فضا (نمونه موردي: تحليل فضايي ساختار تيمچه در بازارهاي سنتي ايران).فصنامه معماری و شهرسازی دوره 23 شماره 1.

محمدی، علیرضا‌ (1399).تبین فضایی الگوی لبه شهری در شهرها .رساله دکتری دانشگاه خوارزمی دانشکده جغرافیا.

مشکینی، ابوالفضل، (1399). الگوی توسعه گردشگری مرزی مناطق آزاد تجاری مطالعه موردی: منطقه آزاد قشم." پژوهش نامه مطالعات مرزی 8(27): 35-47.

ملکی، سعید. امان پور، سعید. شجاعیان، علی.رضوی، سیده معصومه‌ (1399). بررسی و سنجش میزان تاب آوری در ابعاد کالبدی و اجتماعی در برابر زلزله‌ (مطالعه موردی شهر ایذه).فصلنامه علمی مطالعات ساختار وکارکرد شهری.دوره 7 شماره 22.بهار 1399.

منصوریان، حسین (1395) پویش جمعیتی و الگوهای پوشش زمین در منطقه کلانشهری تهران، نشریه پژوهش‌های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، دوره 4 شماره 4 ، 613 – 633.

نادری کیا, رعنا (1401). ارزیابی کیفیت سرزندگی پیاده‌راه‌های شهری نمونه موردی خیابان سلمان فارسی اهواز. اندیشه راهبردی شهرسازی, 1(1), 79-88.

یاراحمدی، سمانه (1395)بررسی نقش لبه‌های شهری در تحقق اهداف منظر، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد، 1389؛ صص 31.

یزدانی, حمید, سرور, رحیم (1401). تحلیلی بر گردشگری حلال در استان قم. مهندسی جغرافیایی سرزمین, 6(4), 899-916.

Al-sharif, A. A., & Pradhan, B. (2018). A novel approach for predicting the spatial patterns of urban expansion by combining the chi-squared automatic integration detection decision tree, Markov chain and cellular automata models in GIS. Geocarto International, 1–24 (ahead-of-print).

Borsdorf A, Salet W (2007) Spatial reconfiguration and problems of governance in urban regions of Europe. An introduction to the Belgeo issue on advanced service sectors in European urban regions. Belgeo 1:1–12.

Fishman, Robert. (1987) Bourgeois Utopias: The Rise and Fall of Suburbia. New York: Basic Books.

Garreau J (1991) Edge city: life on the new frontier. Doubleday, New York.

Lang, R. (2003) Edgeless cities: exploring the elusive metropolis. Brookings Institution Press. Washington, D.C.

Pradhan, Biswajeet (Editor) (2017) Spatial Modeling and Assessment of Urban Form: Analysis of Urban Growth: From Sprawl to Compact Using Geospatial Data, Springer.

 

 

 

The future research of non-active defense factors and their effects on the spatial edge of cities (case study of District 15 of Tehran Municipality)

 

Azadeh Arbabi-Sabzvari1*, Hossein Hosseinpour2, Fateme Adibi Saadinejad 3

1. Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Basic Sciences, Islamic Azad University, Islamshahr Branch, Islamshahr

2. Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Basic Sciences, Islamic Azad University, Islamshahr Branch, Islamshahr

3. Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Basic Sciences, Islamic Azad University, Islamshahr Branch, Islamshahr

 

 

 

Abstract

The passive defense of soft war deals with issues that reduce injuries and gaps in the good faith of people in the community during and after the war. This defense reduces the impact of soft attacks and increases the regeneration power of thoughts shortly after. According to some experts, in the process of modern spatial organization of metropolises, including Tehran metropolis, in the modernization period, production activities are located in the "edge of cities" or "edge cities" and within the region. The purpose of this future article The study of non-operating defense variables at the edge of the city. The research method is descriptive and analytical, for this reason, the 15th district of Tehran has been selected as one of the peripheral areas of the city as one of the main entry points for travelers to Tehran. It is obvious that the main and continuous characteristic of the growth and formation of the region is connected with its marginal and gateway location. As long as this matter has found a main and definitive role in determining the identity of the urban space of the region. The statistical population of this research is 80 people, of which 40 people are the experts of the Municipality of Region 15 and the General Department of Urban Planning and Architecture, as well as experts, experts and specialists in the research. The investigated criteria include physical, cultural, managerial and social factors with specific sub-criteria, which are coded and then analyzed in the ScenarioWizard software in the form of matrices of numbers with 6 scenarios. In the final conclusion, it is clear Factors and criteria were determined by 6 scenarios in which 2 factors have the same final rank and 4 factors are completely different and sensitive. The highest rank is related to scenario 6 with a rank of 26 and the lowest scenario is related to scenario number 1 and 2 with a rank of 10.

 

Keywords: Passive defense, region 15, future research,.

 

 

---

[1] *نویسنده عهده دار مکاتبات:                                                                                                           [e-mail]         

---