مستندسازی چیدمان دیوارهای آجری خانه های تاریخی شهر اصفهان بر پایه مطالعات تاریخ شفاهی معماری
محورهای موضوعی : تاریخ و حفاظت معماری بومیساناز رهروی پوده 1 , نیما ولی بیگ 2 *
1 - استادیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی . واحد خوراسگان اصفهان
2 - معاون تحصیلات تکمیلی دانشگاه هنر اصفهان
کلید واژه: مستندسازی, تاریخ شفاهی معماری, ابعاد آجر, فرم چینش دیوار, دیوارهای آجری, خانه های تاریخی شهر اصفهان.,
چکیده مقاله :
با توجه به شرایط اقلیمی خاص اصفهان و مواد ساختمانی موجود در این منطقه، آجر از گذشته‌های دور تا به امروز به‌عنوان یکی از مصالح اصلی در ساخت بناهای عمومی و خصوصی مورد استفاده قرار گرفته است. آجر نه تنها در بخش‌های باربر ساختمان‌ها مانند دیوارها و سقف‌ها به کار رفته، بلکه در تزئینات و حتی فرش کردن کف نیز نقش داشته است. این ماده به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش از جمله قابلیت انتقال حرارت، استحکام و دوام بالا و همچنین قابلیت شکل‌پذیری، همواره مورد توجه معماران و سازندگان بوده است. از آنجایی که بخش‌های باربر ساختمان‌ها که آجر در آن‌ها استفاده می‌شود معمولاً در زیر لایه‌های نما قرار می‌گیرند، ابعاد دقیق آجرهای به کار رفته به آسانی قابل مشاهده نیستند. این امر باعث شده تا بسیاری از پژوهشگران بیشتر به جنبه‌های زیباشناسانه آجرکاری در نماها توجه کنند و کمتر به بررسی ابعاد و ویژگی‌های فنی آجرهای به کار رفته در ساختار دیوارها بپردازند. در این راستا، این پژوهش برای اولین بار قصد دارد تا تأثیر ابعاد آجر و وجود یا عدم وجود بندهای بین آجرها را بر فرم و چیدمان دیوارهای خانه‌های تاریخی اصفهان بررسی و مستندسازی کند. هدف اصلی این تحقیق، دستیابی به اطلاعات دقیقی درباره نقش ابعاد آجر در تعیین ضخامت دیوارها و تأثیر آن‌ها بر شکل‌گیری الگوهای مختلف چیدمان است. به منظور دستیابی به این هدف، ابتدا مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی و میدانی در خانه‌های تاریخی اصفهان انجام خواهد شد. سپس، با انجام مصاحبه‌های دقیق با استادکاران ماهر و مجرب در زمینه معماری سنتی، سعی خواهد شد تا فرآیند و روش‌های چیدمان این دیوارها به طور دقیق تحلیل شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در ساخت دیوارهای خانه‌های تاریخی، معماران از آجرهای خاص با ابعاد مشخص بهره‌برداری می‌کردند. به گونه‌ای که در دیوارهای کامل و ناقص، تعداد و نحوه چیدمان خاصی از آجرها مورد استفاده قرار می‌گرفت. علاوه بر این، وجود یا عدم وجود بندهای بین آجرها نقش بسزایی در فرم و الگوی چیدمان دیوارها داشته است.
Given the unique climatic conditions of Isfahan and the locally available construction materials, bricks have historically been the primary material used in the construction of both public and private buildings. Bricks have not only been used in the load-bearing elements of structures, such as walls and roofs, but they have also played a significant role in decorative elements and flooring. This material has been highly valued by architects and builders over the centuries due to its specific properties, including its ability to transfer heat, high strength and durability, and malleability.Since the load-bearing parts of buildings, where bricks are used, are generally hidden under layers of façade, the exact dimensions of the bricks utilized are not easily observable. This has led many researchers to focus more on the aesthetic aspects of brickwork in facades, with less attention given to the technical dimensions and properties of the bricks used in the structural components of walls.In this context, this research aims, for the first time, to document and analyze the impact of brick dimensions and the presence or absence of mortar joints on the arrangement and pattern of walls in the historic houses of Isfahan. The primary objective of this study is to obtain precise information regarding the role of brick dimensions in determining wall thickness and their influence on the formation of various arrangement patterns.To achieve this goal, the study will begin with library research, along with documentary and field studies in the historic houses of Isfahan. Following this, detailed interviews will be conducted with skilled and experienced master builders in traditional architecture to analyze the process and methods of wall arrangement.The findings of this research indicate that architects used specific types of bricks with particular dimensions in the construction of walls in historic houses. In both complete and incomplete walls, a certain number and arrangement of bricks were commonly used. Furthermore, the presence or absence of mortar joints significantly influenced the form and pattern of wall arrangements.
• پیرنیا، محمد کریم. (1369). بررسی پیمون ها و فرآیند طراحی در خانه‌های تاریخی. سازمان محافظت آثار باستانی: فایل صوتی منتشرنشده.
• روزبهانی، زهره؛ رایتی مقدم، حسین؛ و عادل، حامد. (1391). واحد اندازه‌گیری «گز» در معماری تاریخی ایران بر اساس آموزه‌های محمد کریم پیرنیا. مجله اثر. (57)33 . 17-6.
• رهروی پوده، ساناز. ولی بیگ، نیما. (1399). بررسی فرآیند طراحی نقشه های معماری با واکاوی اسناد تاریخ نگارانه و نگاه ویژه به جایگاه دانش هندسه. دو فصلنامه اندیشه معماری. سال چهارم. (8). 28-12. https://doi.org/10.30479/at.2020.11955.1362
• زمرشیدی، حسین. (1386)، پیوند و نگاره در آجرکاری، تهران: زمرد.
• زمرشیدی، حسین؛ صادقی حبیب آباد، علی. (1397). آجر و هنر آجرکاری از دوران باستان تا به امروز. شهر ایرانی اسلامی. سال نهم. (33) ، 17-5. https://iic.ihss.ac.ir/Issue/3530
• سپنتا، عبدالحسین.( 1345). تزئینات آجری در معماری اسلامی ایران، مجله معارف اسلامی، سازمان اوقاف. (2)، 85-88.
• سرتیپی، بهناز و ولی بیگ، نیما، (1396)، تحلیل هندسه نقوش آجرکاری پشت بقل ایوان های مسجد حکیم اصفهان بر پیدایش فنون بصری ، نشریه مدیریت شهری (49) 16، 265-248. http://ijurm.imo.org.ir/article-1-2097-fa.html
• کیانی، محمد یوسف. (1376). تزئینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی. سازمان میراث فرهنگی کشور. تهران.
• کیانی، مصطفی . (1392). جایگاه هنرآجرکاری تزیینی در معماری دوره پهلوی اول. نشریه هنرهای زیبا. (1) 18، 15-28.
• ماهرالنقش، محمود. ( 1373 ). تهران: آجر و نقش.
• ماهرالنقش، محمود ( 1381)، میراث آجرکاری ایران. تهران: سروش.
• مصطفوی، سید محمد تقی. (1359). نگاهی به هنر معماری ایران. شرکت سهامی سیمان تهران: تهران.
• معماریان، غلامحسین. (1367). نیارش سازه های طاقی در معماری اسلامی ایران، جلد1، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
• مکی نژاد، مهدی. (1387). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، تزئینات معماری. تهران: انتشارات سمت.
• نوری جمشیدی، زینب. ولی بیگ، نیما و مصطفی کیانی. (1396). مطالعه مقایسه ای نقوش اجری نمای بناهای تجاری- مسکونی شهرهای اصفهان و تهران در دوره ی پهلوی اول. نشریه هنرهای زیبا. (4) 24، 49-59.
https://doi.org/10.22059/jfaup.2021.257780.672036
• ویلبر، دونالد. (1346). معماری اسلامی ایران، دوره ایلخانیان، ترجمه عبدالله فریار، بنگاه ترجمه و نظر کتاب، تهران.
• Barry,R.(1999) .The construction of building. Vol 1. Seventh edition. Malden , MA: Blackwell Science.
• Campbell, J.W.P., and Pryce, W .(2003). Brick: A World History. London: Thames & Hudson.
• Damiani, N; Miglietta, M; Guerrini, G; Graziotti, F.( 2020). An innovative timber system for the seismic retrofit of unreinforced brick masonry buildings.17 Th international brick and block masonry conference from historical to sustainable mason, poland. http://dx.doi.org/10.1201/9781003098508-69
• Hagreaves, T. (1991). Brichwork dimentions tables. A guide to designing and building to brick dimentions. Edited by: Terence bines Atp Riba Msaat.
• Hodge.J.c.(2021). brickwork for apprentices. Revised by Malcolm Thorpe. Sixth edition. Routledge.
• https://www.brick.org.uk/admin/resources/designing-to-brickwork-dimensions.pdf.
• Lenczner, D. (1972). Elements of Loadbearing Brickwork. 1st Edition. Edit by: D. J. Silverleaf J. L. Raikes. Pergamon.
• Lynch, G. (2007). The History of Gauged Brickwork: Conservation, Repair and Modern Application. London: Routlede.
• Nash, W.G. (2002). Brickwork-3rd edition. cheltenham: Nelson Thornes Ltd.
• Valibeig, N & Mohammadi, H. (2016). Geometry and Bonding Rules Position Analysis in the Formation of Traditional Iranian Architectural Brick Facades. Nexus Network Journal. 18(2). 467–479. http://dx.doi.org/10.1007/s00004-016-0293-9
• sowden, A.M. (1990). The Maintenance of Brick and Stone Masonry Structures. Edited by A.Maurice Sowden. London: Taylor & Francis.
• Thorpe, M.(2021). Brickwork. Level 1,2,3. For construction diploma and apprenticeship programmers. Second edition. Routledge.