از اصل عدم تناقض ارسطویی تا دیالکتیک: تکوین ایدۀ مطلق در منطق هگل

محورهای موضوعی : کاوش های عقلی"

سعید جاودانیان ^{1 *}

1 - دکتری فلسفه، دانشگاه فدرال ریودوژانیرو(UFRJ)، پژوهشگر پسادکتری فلسفه در دانشگاه فدرال سائوپائولو (UNIFESP)، برزیل

تاریخ دریافت : 1404/02/20 تاریخ پذیرش : 1404/05/22 تاریخ انتشار : 1404/07/16

کلید واژه: هگل, منطق, ایدۀ مطلق, مقولات, هستی, اندیشه,

چکیده مقاله :

منطق در فلسفۀ هگل جایگاهی فراتر از یک علم صوری دارد؛ این علم نه صرفاً ابزاری برای سامان‌ دهی به اندیشه، بلکه بنیان تکوینی کل نظام فلسفی اوست. هگل بر خلاف اندیشه ی ارسطویی که منطق را بر پایه ی اصل عدم‌تناقض و قواعد صوری استوار می‌سازد، آن را حرکتی درونی می داند که خودِ واقعیت را آشکار می‌کند. در علم منطق، هگل مسیر دستیابی به ایدۀ مطلق را از «هستیِ محض» آغاز می‌کند، جایی که هیچ تعینی وجود ندارد و هستی و نیستی در یکدیگر فرو می‌روند. از این وحدت، «شدن» به عنوان نخستین لحظه ی حرکت پدیدار می شود. هر مقوله در این مسیر از درون خود نفی می‌شود و با پدید آوردن تضاد درونی، ضرورتاً به زایش مقولۀ بعدی می‌انجامد. این فرایند دیالکتیکی نه صرفاً روشی برای استدلال، بلکه خودِ حرکت اندیشه است که از طریق میانجی‌گری‌های درونی به سوی وحدت نهایی سوق می‌یابد. ایدۀ مطلق، نقطۀ اوج این حرکت است؛ جایی که اندیشه و هستی، سوژه و ابژه، و صورت و محتوا در وحدتی درونی به خود‌آگاهی می‌رسند. بدین‌ترتیب، منطق نزد هگل زبان خود هستی است؛ زبان و ساختاری که واقعیت از طریق آن خودش را می‌شناسد.

این مقاله می‌کوشد نشان دهد که فهم جایگاه منطق در نظام هگل، کلید فهم فلسفۀ اوست. زیرا تنها با درک این نکته که حقیقت امری پویا و درونی است می‌توان دریافت که چرا برای هگل، عقلانیت و واقعیت نه دو امر از هم جداشده، بلکه دو روی یک حرکت‌اند.

چکیده انگلیسی:

In Hegel’s philosophy, logic occupies a position that goes beyond a merely formal science; it is not only an instrument for organizing thought, but the constitutive foundation of his entire philosophical system. Unlike the Aristotelian tradition, which establishes logic on the basis of the principle of non-contradiction and formal rules, Hegel conceives it as an inner movement that reveals reality itself. In the Science of Logic, Hegel begins the path toward the Absolute Idea from “pure being,” where no determination exists and being and nothing merge into one another. From this unity, “becoming” emerges as the first moment of movement. Each category, along this path, negates itself internally and, by producing its own contradiction, necessarily leads to the emergence of the next category. This dialectical process is not merely a method of argumentation, but the very movement of thought, which, through inner mediations, advances toward the final unity. The Absolute Idea represents the culminating point of this movement: the moment in which thought and being, subject and object, form and content, achieve self-consciousness in an inner unity. Thus, for Hegel, logic is the very language of being; the structure through which reality recognizes itself.

This article seeks to show that understanding the place of logic within Hegel’s system is the key to understanding his philosophy. For only by realizing that truth is a dynamic and inner process can one comprehend why, for Hegel, rationality and reality are not two separate spheres, but two faces of the same movement.

منابع و مأخذ:

خانساری، مهدی. (۱۳۸۲). مبانی منطق صوری. تهران: سمت.
Hegel, G. W. F. (1969). Science of Logic. Trans. A. V. Miller. London: George Allen & Unwin.
Houlgate, S. (2016). Hegel’s Science of Logic: A Reader’s Guide. Bloomsbury Academic.
Houlgate, S. (2019). Hegel on Being. Edinburgh University Press.
Nuzzo, A. (2021). Hegel’s Theory of Contradiction. New York: Palgrave Macmillan.
Pinkard, T. (2012). Hegel’s Naturalism: Mind, Nature, and the Final Ends of Life. Oxford University Press.
Redding, P. (2019). Analytic Philosophy and Hegelian Idealism. Routledge.
Redding, P. (2020). Continental Idealism: Leibniz to Nietzsche. Routledge.
Stern, R. (2020). The Routledge Philosophy Guidebook to Hegel and the Phenomenology of Spirit. Routledge.