فلسفه صلح: کاوشی در متافیزیک صلح فارابی
محورهای موضوعی : کاوش های عقلی"
قاسمعلی کوچنانی
1
,
محمدمهدی داور
2
*
,
ریحانه صادقی
3
1 - دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه مموریال نیوفاندلند، سنت جونز، نیوفاندلند و لابرادور، کانادا.
3 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران
کلید واژه: فارابی, فلسفه صلح, متافیزیک صلح, صلح, سعادت,
چکیده مقاله :
با تأمل در فلسفه مدنی فارابی علیالخصوص در کتاب الملّة و سیاست مدنیّة، میتوان به مفاهیم گوناگونی برخورد که یکی از این مفاهیم فلسفه صلح یا متافیزیک صلح است. اگر بخواهیم مسائل مطرح شده فارابی در این دو کتاب را به صورت چارچوب و محورهای تشکیلدهنده فلسفه صلح فارابی بیان کنیم، باید اذعان کنیم که تمامی مسائل مربوط در پنج محور خلاصه میگردند: 1. چیستی فلسفه صلح (موضوع و غایت فلسفه صلح)؛ 2. وجوب وجود صلح در جامعه؛ 3. ضامن صلح؛ 4. منبع صلح آفرینی؛ 5. سعادت: ضلع نهایی فلسفه صلح فارابی. بنابراین، با بررسی این پنج محور در فلسفه مدنی فارابی، میتوان از مفهومی به نام فلسفه صلح و متافیزیک صلح سخن راند و همچنین این مفهوم را به عنوان یک نظریه فلسفی به جهان اندیشه عرضه کرد و از سوی دیگر، میتوان استخراج این مفهوم را در سایر آراء اندیشمندان نیز دنبال کرد. همچنین، مفهوم فلسفه صلح قابلیت گسترش به عنوان یک فلسفه مضاف را نیز دارد. بر این اساس، جستار پیش و رو علاوه بر بررسی این پنج محور، به چنین مفهومی در فلسفه فارابی دست پیدا کرده است که دلالت بر پویایی علم مدنی ابونصر فارابی نیز دارد.
By reflecting on Al-Fārābī's civil philosophy, especially in Kitāb al-Millah and Siāsat al-Madania, one can come across various concepts, one of which is the philosophy of peace or the metaphysics of peace. If we want to express the issues raised by Fārābī in these two books in the form of the framework and axes of Al-Fārābī's philosophy of peace, we should admit that all related issues can be summarized in five axes: 1. What is the philosophy of peace (the subject and purpose of philosophy of Peace); 2. The necessity of peace in the society; 3. Peace guarantor; 4. A source of peace-making; 5. Happiness: the final aspect of Fārābī's philosophy of peace. In doing so, by examining these five axes in Fārābī's civil philosophy, we can discuss about a concept called the philosophy of peace and the metaphysics of peace, and also provide this concept as a philosophical theory to the world of thought. On the other hand, it is possible to extract this concept in other views of philosophers and scholars. Furthermore, the concept of the philosophy of peace can be expanded as an additional philosophy. In addition to examining these five axes, this study has reached such a concept in Fārābī's philosophy, which also indicates the dynamics of Fārābī's civil philosophy.
1. قرآن کریم.
2. آذرکسب، سیدمحمدرضا و نادیا مفتونی. (1402). «راهبرد تعلیمی فارابی در برقراری صلح جهانی»، فلسفه و کلام اسلامی، 1(56)، 9-23. https://doi.org/10.22059/jitp.2023.347992.523374
3. ابن تیمیه، أحمد بن عبد الحليم. (1995 م). مجموع الفتاوی، تحقیق عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، المدينة النبوية: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف.
4. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات، قم: نشرالبلاغه.
5. ابن سینا، حسین بن عبدالله (بی¬تا). الهیات دانشنامه علائی، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
6. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1929م). تدابیر المنازل و السیاسات الأهلیة، تحشیه: جعفر نقدی، بغداد: مجلة الرشد.
7. ابن سینا (بی¬تا). عیون الحکمة، بیروت: دارالقلم.
8. ابن سینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران - دانشگاه مک گیل.
9. امامی کوپایی، امیرحسین، عدالت¬نژاد، سعید و رضا نجف¬زاده. (1398). «سَنجه فلسفی جهاد: فارابی»، تاریخ و تمدن اسلامی، 15(2)، 33-70. https://doi.org/10.30495/jhcin.2020.15550
10. امامی کوپایی، امیرحسین. (1399). «مدینۀ مسالمه، فاضله یا جاهله؟ درنگی بر نمونه‌ای از فارابی‌پژوهی معاصر»، اندیشه سیاسی در اسلام، 23، 7-22.
11. امامی کوپایی، امیرحسین. (1400). «نظریه جنگ عادلانه فارابی»، تاریخ و تمدن اسلامی، 17(3)، 95-128. https://doi.org/10.30495/jhcin.2021.19114
12. جوینی، ابوالمعالی. (1997 م). البرهان في أصول الفقه. تحقیق صلاح بن محمد بن عويضة، بیروت: دار الكتب العلمية بيروت.
13. جمشیدی، محمدحسین. (1396). «بررسی و تبیین مقوله صلح در نظریه مدینه المسالمه (شهرصلح) فارابی و نظریه صلح پایدارکانت»، جستارهای سیاسی معاصر، 8(25)، 1-28. https://doi.org/10.30465/cps.2017.2938
14. رازی، فخرالدین. (1997 م). المحصول، تحقیق طه جابر فياض العلواني، چاپ سوم، بیروت: مؤسسة الرسالة.
15. شاطبی، ابراهیم بن موسى. (1997 م). الموافقات. تحقیق مشهور بن حسن آل سلمان، قاهره: دار ابن عفان.
16. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1981 م). الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، تحشیه سیدمحمد حسین طباطبائی، بیروت: دار إحياء التراث العربي.
17. غزالی، ابوحامد محمد. (بی¬تا). المستصفی من علم الأصول. تصحیح ابراهیم محمد رمضان، بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبي الأرقم.
18. فارابی، ابونصر. (1995 م). تحصیل السعادة، تحقیق علی بوملحم، بیروت: دار ومكتبة الهلال.
19. فارابی، ابونصر. (1390). «التنبیه علی سبیل السعادة»، فارابی و راه سعادت، به کوشش قاسم پورحسن، مقدمه و ترجمه نواب مقربی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
20. فارابی، ابونصر. (1358). سیاست مدنیّه، ترجمه سیدجعفر سجادی، تهران: انجمن فلسفه ایران.
21. فارابی، ابونصر. (1991 م). کتاب الملة و نصوص أخرى، (محقق: محسن مهدی)، بیروت: دارالمشرق.
22. فارابی، ابونصر. (بی¬تا). المنطقیات، تحقیق محمدتقی دانش¬پژوه، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
23. فاضل لنکرانی، محمدجواد. (1402). نگاهی به مقاصدالشریعة، (مقرر: مهدی اعلایی)، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
24. مجلسی، محمدباقر. (1403 ق). بحار الأنوار، قم: مؤسسة الوفاء.
25. محسنی، محمدسالم و حبیب¬الله احسانی (1396). «تشبه به خدا؛ غایت نهایی فلسفه»، معرفت، شماره 232، 15-24.
26. مدرسی چهاردهی، مرتضی. (1353). «اندیشه صلح از نظر فارابی و فلاسفه غرب»، وحید، 12(132)، 754-757.
27. Locke, J., (1823). Two Treatises of Government, London: Printed for Thomas Tegg; W. Sharpe and Son; G. Offor; G. and J. Robinson; J. Evans and Co.: Also R. Griffin and Co. Glasgow; and J. Gumming, Dublin.