حضانت فرزند نامشروع از دیدگاه فقه و حقوق در آیات و روایات
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیمجید رضا کمالی بانیانی 1 , داوود نصیران 2 , سیدمحمدهادی مهدوی 3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی، گروه حقوق خصوصی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - استادیار و عضو هیأت علمی، گروه حقوق خصوصی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - استادیار، عضو هیأت علمی، گروه حقوق خصوصی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
عمده و اساس مباحث فقهی و حقوقی، در باب حضانت اطفال، برخاسته از آیات و روایاتی است که به دست ما رسیده‌اند. حضانت اطفال نامشروع، بر پایه این آیات و روایات و آراء فقهای متقدم و به ویژه با استناد به حدیث نبوی الولد للفراش و للعاهر الحجر، به دلیل نفی نسب آنان(چه از لحاظ عرفی و چه از لحاظ شرعی)، به همراه دیگر احکام وابسته به آن(چون ولایت، نفقه و...) نیز، منتفی بوده است. با عنایت به اینکه به دلائل تغییر در بافت موقعیتیِ ادوار مختلف و بنا به مصلحت طفل و جامعه، آراء فقها نیز، تغییراتی داشته اند و به موازات تغییرات محیطی- اجتماعی، پذیرای تحولاتی بوده اند؛ لذا ضروری است که نظرات فقها و حقوقدانان معاصر، با احکام مربوطه در آیات و روایات نقل شده در آراء فقهای متقدم، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش، نشان از آن دارند که اموری چون حضانت، ولایت، نفقه و...، نخست، بر عهده زانی نبوده اند؛ اما با دگرگونی هایی که در بافت پیرامونی جامعه رخ داده اند و با اتکا به آموزه های امام خمینی(ره) و به تبع آن، آراء وحدت رویه قضایی حال حاضر، غالب تکالیف ابوین(به جز ارث)، در باب فرزند مشروع، به فرزند نامشروع، تسری داده شده است و در باب بعضی از مباحث، ملاحظات جدیدتری نیز، صورت گرفته است. شیوه پژوهش به صورت تحلیلی- توصیفی بوده است.
The main basis of jurisprudential and legal issues regarding child custody is derived from the verses and hadiths that have reached us. The custody of illegitimate children, based on these verses and hadiths and the opinions of earlier jurists, and especially with reference to the prophetic hadith "Alvalad Lelfarash Va Lelahar Al-Hajar", due to the denial of their origin (both customary and religious), along with other related provisions (such as guardianship, alimony, etc.) have also been discarded. Considering that due to change in the context of the situation of different periods and in the interest of the child and society, the opinions of jurists have also changed and have been subject to changes in parallel with environmental-social changes; Therefore, it is necessary to examine the opinions of contemporary jurists with the relevant rulings in the verses and hadiths quoted in the opinions of earlier jurists. The results of this study show that matters such as custody, guardianship, alimony, etc., were not the responsibility of the libertine; But with the changes that have taken place in the context of society and relying on the teachings of Imam Khomeini (ra) and, consequently, the views of the unity of the current judicial procedure, most of the duties of parents (except inheritance), regarding the legitimate child has been extended to the illegitimate child, and newer considerations have been made on some issues. The research method was analytical-descriptive.
ابن ادریس حلی، محمد بن احمد. 1410ق، السرائر، جلد دوم، قم: جامعه مدرسین.
ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
اراکی، محمد علی. 1375ش، توضیح المسائل، قم: مهر.
امامی، اسدالله. 1349ش، مطالعه تطبیقی نسب در حقوق ایران و فرانسه، تهران: چاپخانه موسوی.
امامی، سیدحسن. 1331ش، حقوقمدنی، تهران: اسلامیه.
بروجردی عبده، محمد. 1381ش. کلیات حقوق اسلامی، تهران: رهام.
جبعی عاملی، زین الدین. 1413ق، الرعایة، چاپ دوم، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. 1378ش، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد ۳، تهران: گنج دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد. 1974م، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت: دار الحضارة العربیة.
حر عاملی، شیخ محمد حسن. 1412ق، وسائل الشیعة، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة آل البیت.
حلبی، ابو صلاح. 1362ش، الکافی فی الفقه، با تحقیق رضا استادی، اصفهان: مکتبة الامام امیر المؤمنین.
خمینی، روح الله. 1376ش، تحریر الوسیلة، جلد دوم، قم: جامعه مدرسین.
خمینی، روح الله. 1424ق، توضیح المسائل(المحشی للامام الخمینی)، ج 2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
خوئی، سید ابوالقاسم. 1410ق، منهاج الصالحین، الطبعه الثالث و العشرون، قم: مدینه العلم.
خوئی، سید ابوالقاسم.1410ق، فقه الشیعة، با تصحیح محمدمهدی موسوی خلخالی، چاپ سوم، جلد۳، قم: مؤسسه آفاق.
دادمرزی، سید مهدی. 1396ش، فقه استدلالی، ترجمه تحریر الروضة فی شرح اللمعة، چاپ 36، قم: کتاب طاها.
دیانی، عبد الرسول. 1379ش، حقوق خانواده، تهران: امید دانش.
سبزواری، سید عبد الاعلی. 1413ق، مهذب الأحکام، چاپ چهارم، قم: مؤسسة المنار.
شبیری زنجانی، سید موسی. ۱۴۱۹ق، کتاب نکاح، جلد۹، قم: مؤسسه پژوهشی رای پرداز.
شهید اول، محمد بن مکی عاملی. ۱۴۱۰ق، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشی داوری.
شهید ثانی، زین الدین علی بن احمد. 1416ق، مسالک الافهام، قم: چاپ سنگی.
صدر، سید محمد. 1427ق، الصراط القویم، قم: موسسة احیاء الکتب.
صدوق، ابو جعفر. 1410ق، من لا یحضره الفقیه، بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1377ش، خصال، ترجمه محمد باقر کمرهای، تهران: کتابچی.
صفایی، سید حسین و اسد الله امامی. 1386ش، مختصر حقوق خانواده، تهران: میزان.
طباطبایی حکیم، سیدمحسن. ۱۴۱۶ق، مستمسک العروة الوثـقی، جلد ۱۴، قم: مؤسـسه دار التفسیر.
طباطبایی، علی بن محمد علی. 1374ش، ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، قم: دار الهادی.
طوسی، محمد بن حسن. 1407ق، النهایة فی مجرد الفقه، بیروت: دار الکتب العربیة.
علامه حلی، حسن بن یوسف. 1410ق، ارشاد الأذهان إلی أحکام الایمان، قم: موسسة النشر الاسلامیه.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1430ق، الوافی، جلد 15، اصفهان: عطر عترت.
کاتوزیان، ناصر. 1375ش، حقوق مدنی، تهران: یلدا.
کریمی، حسین. 1365ش، موازین قضایی امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، جلد هفتم، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
گلپایگانی، محمد رضا. 1405ق، مجمع المسائل، قم: دار القرآن الکریم.
محقق ثانی، علی بن حسین عاملی کرکی. ۱۴۱۴ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، با تصحیح گروه پژوهش مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، جلد ۱۲، قم: مؤسسه آل البیت.
محقق حلی، نجم الدین جعفربن محمد بن حسن. 1415ق، شرایع الاسلام، بیروت: مؤسسه معارف الاسلامی.
محقق کرکی، علی بن حسین. 1429ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج ۷، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
مغنیه، آیت الله محمد جواد. 1365ش، فقه امام جعفر صادق(ع)، بیروت: دار العلم للملائین.
مکارم شیرازی، ناصر. 1382ش، انوار الفقاهة، قم: مدرسة امام امیر المؤمنین.
مکارم شیرازی، ناصر. 1385ش، استفتائات جدید، قم: مدرسۀ امام علی(ع).
نجفی عراقی، عبدالنبی. ۱۳۸۵ش، المعالم الزلفی فی شرح العروة الوثقی، قم: المطبعة العلمیة.
نجفی، شیخ محمد حسن. 1418ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 31، بیروت: دار الحیاة.
مقالات
دهقاننژاد، رضا و بستان(نجفی). زمستان 1396ش، «حقوق و وظایف همسر و مادری از دیدگاه قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال8، شماره32، صص 58-29.
کیان پور، محمد رضا و گرجی ازندریانی و نصیری اوانکی. زمستان 1398ش، «خانوادهگرایی در قانون اساسی ایران با الهام از آموزههای قرآنی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال دهم، شماره40، صص 216-191.
_||_
Ibn Idris Hali, Muhammad ibn Ahmad. 1410 AH, Al-Saraer, Volume II, Qom: Society of Teachers.
Ibn Manzur, Muhammad ibn Makram. 1414 AH, Arabic language, third edition, Beirut: Dar Sader.
Araki, Mohammad Ali 1996, Explanation of Issues, Qom: Mehr.
Emami, Asadullah 1970, A Comparative Study of origion in Iranian and French Law, Tehran: Mousavi Printing.
Emami, Seyed Hassan 1952, Civil Law, Tehran: Islamieh.
Boroujerdi Abdeh, Mohammad, 2002. Generalities of Islamic Law, Tehran: Roham.
Jabai Ameli, Zainuddin. 1413 AH, Al-Raayat, second edition, Qom: Ayatollah Marashi Library.
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar. 1999, Extensive in Legal Terminology, Volume 3, Tehran: Ganj-e-Danesh.
Johari, Ismail bin Hamad. 1974, Al-Sahah Taj Al-Loghat and Al-Sahah Al-Arabiya, Beirut: Dar Al-Hezara Al-Arabiya.
Horr Amoli, Sheikh Mohammad Hassan 1412 AH, Vasael Shiite, first edition, Qom: Al-Bayt Foundation.
Halabi, Abu Salah. 1983, Al-Kafi Fi Al-Fiqh, by Reza Ostadi, Isfahan: Maktab al-Imam Amir al-Mo'menin.
Khomeini, Ruhollah 1997, Tahrir al-Wasilat, Volume II, Qom: Society of Teachers.
Khomeini, Ruhollah 1424 AH, Explanation of Matters (Al-Mahshi for Imam Khomeini), vol. 2, Qom: Islamic Publishing Foundation.
Khoei, Seyed Abolghasem 1410 AH, Minhaj Al-Saleheen, Third Edition and Tenth, Qom: Madineh Al-Elm
Khoei, Seyyed Abolghasem. 1410 AH, Shiite jurisprudence, corrected by Mohammad Mehdi Mousavi Khalkhali, third edition, volume 3, Qom: Afagh Institute.
Dadmarzi, Seyed Mehdi, 2017, argumentative jurisprudence, translation of Tahrir al-Rawza fi Sharh al-Lama'a, 36th edition, Qom: Taha book.
Dayani, Abdul Rasul 2000, Family Law, Tehran: Omid Danesh.
Sabzevari, Seyed Abdul Ali 1413 AH, Mahzab Al-Ahkam, fourth edition, Qom: Al-Manar Foundation.
Shabbiri Zanjani, Seyed Musa 1419 AH, Marriage Book, Volume 9, Qom: Rai Pardaz Research Institute.
Shahid Aval, Muhammad ibn Maki Ameli. 1410 AH, Al-Lamat Al-Damshaghiya Fi Feghh Al-Emamiyat, Beirut: Dar Al-Tarath.
Shahid Thani, Zayn al-Din Ali bin Ahmad. 1410 AH, Al-Rawzha al-Bahyat Fi Sharh Al-Lamat Al-Damshaghiya, Qom: Davari Bookstore.
Shahid Thani, Zayn al-Din Ali ibn Ahmad. 1416 AH, Masalak al-Afham, Qom: Sangi printing
Sadr, Seyed Mohammad 1427 AH, Al-Serat Al-Qawim, Qom: Institute for the Revival of Books.
Saduq, Abu Ja'far. 1410 AH, Man Layahzarat Al-Faghih, Beirut: Dar al-Kotob al-Islamiya.
Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babuyeh. 1998, Khasal, translated by Mohammad Baqer Kamrei, Tehran: Ketabchi.
Safaei, Seyed Hossein and Asadullah Emami. 2007, Brief Family Law, Tehran: Mizan.
Tabatabai Hakim, Seyed Mohsen. 1416 AH, Al-Urwa Al-Wathqa, Volume 14, Qom: Tafsir Foundation.
Tabatabai, Ali ibn Muhammad Ali. 1995, Riyaz Al-Masa'il Fi Bayan Ahkam al-Shari'ah al-Dalael, Qom: Dar al-Hadi.
Tusi, Muhammad ibn Hassan 1407 AH, Al-Nahayat Fi Majrad Al-Feghh, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabiya.
Allama Heli, Hassan bin Yusef 1410 AH, Guidance of Minds to the Rules of Faith, Qom: Islamic Publishing Institute.
Faiz Kashani, Mohammad bin Shah Morteza. 1430 AH, Al-Wafi, Volume 15, Isfahan: Atre Etrat
Katozian, Nasser 1996, Civil Law, Tehran: Yalda.
Karimi, Hussein 1986, Judicial Criteria of Imam Khomeini, Tehran: Imam Khomeini Publishing
Kelini, Abu Ja'far Muhammad ibn Ya'qub. 1407 AH, Al-Kafi, Volume 7, Tehran: Islamic Books
Golpayegani, Mohammad Reza 1405 AH, Majma 'al-Masael, Qom: Dar al-Quran al-Karim.
Mohaghegh Sani, Ali bin Hussein Ameli Karki. 1414 AH, Jame 'al-Maqasid fi Sharh al-Qawaed, corrected by the research group of Al-Bayt Institute (peace be upon them), second edition, volume 12, Qom: Al-Bayt Institute.
Mohaqeq Hali, Najmuddin Ja'far ibn Muhammad ibn Hassan. 1415 AH, Sharia al-Islam, Beirut: Institute of Islamic Studies.
Mohaqeq Karki, Ali bin Hussein. 1429 AH, Jame Al-Maghased Fi Sharh Al-Ghavaed, vol. 7, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them.
Mughniyeh, Ayatollah Mohammad Javad. 1986, jurisprudence of Imam Ja'far Sadegh (AS), Beirut: Dar al-Alam Lelmalaein.
Makarem Shirazi, Nasser. 2003, Anwar al-Faghahat, Qom: Imam Amir al-Mo'menin School.
Makarem Shirazi, Nasser. 2006, New Referendums, Qom: Imam Ali (AS) School.
Najafi Iraqi, Abdul Nabi 2006, Al-Maalem Al-Zalfi Fi Sharh Al-Orvat Al-Vosughi, Qom: Scientific Press.
Najafi, Sheikh Mohammad Hassan 1418 AH, Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam, Volume 31, Beirut: Dar al-Hayat.
Articles
Dehghannejad, Reza and Bostan (Najafi). Winter 2017, "Rights and Duties of Spouse and Mother from the Perspective of the Qur'an", Quarterly Journal of Qur'anic Studies, Volume 8, Number 32, pp. 58-29.
Kianpour, Mohammad Reza and Gorji Azandariani and Nasiri Avanki. Winter 2017, "Familyism in the Iranian Constitution Inspired by Quranic Teachings", Quarterly Journal of Quranic Studies, Tenth Year, No. 40, pp. 216-191.