مفهوم حکیم و تأثیر آن در زندگی با بهره‌گیری از آیات و روایات
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی
1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی تهران جنوب
کلید واژه:
چکیده مقاله :
قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام برای هدایت بشر در بسیاری موارد از علوم متنوع استفاده نموده اند و بخش عمده ای از این معارف الهی مرتبط با سبک زندگی است. یکی از اهداف مهم تربیتی اسلام، تعلیم حکمت است. به فرموده قرآن در سرلوحه اهداف تمام انبیاء، آموزش حکمت به مردم قرار داشته است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی مفهوم واژه حکیم را مورد بررسی قرار داده است. با مراجعه به اصل معنی کلمه(حکم) می‌توان به دست آورد که حکمت یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به وسیله آن می تواند حق و واقعیت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد. انسان می تواند در پرتو علم و عمل، ریاضت و مجاهدت در راه پاکسازی و طی مراحل کمال، به مقام عالی حکمت برسد؛ انسان حکیم هدف و کاربرد نعمت های الهی را می داند و هر چیزی را در جای خود به کار می گیرد. در فرهنگ و تمدن اسلامی اخلاق، جایگاه شایسته و بایسته ای دارد. در این فرهنگ، حکیم به دنبال سلامت جسم و روح و روان آدمی است و به بیماران، امید و اطمینان و آرامش می بخشد و جامع علومی است که برای تعالی و هدایت بشر لازم است؛ حکیم به دنبال رفع آلام و دردها و رنج های بشری و زیست بهتر و حیات طیبه برای فرد و جامعه است.
Holy Quran and Ahl Al Bait have applied various sciences in order to lead human beings which the main part relates to life style. One of the islam’s educational goals is to teach Hikmat (wisdom). As Quran says teaching wisdom was assigned as the main goal of all Imams. The present article studies the concept of term Hikmat by descriptive – analytical method. By referring to the root of the term it could be resulted that Hikmat is characteristic of understanding and perception. Wise human appreciates Lord’s gifts and enjoys everything on its right time and place. Ethics is of special status in Islamic civil and culture. Wise human tries to remove others’ pains and troubles in order to make a better life for himself and society.
قرآن کریم.
کتب فارسی
اختری، عباسعلی. 1393ش، تربیت اسلامی: مبانی- روش‌ها، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.
ربانی گلپایگانی، علی. 1381ش، عقاید استدلالی، قم: انتشارات نصایح.
مطهری، مرتضی. 1372ش، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی. 1379ش، مجموعه آثار شهید مطهری، چاپ سوم، تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1380ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کتب عربی
ابن شعبه الحرانی، حسن بن علی. 1392ش، تحف العقول عن آل رسول صلی الله علیهم، ترجمه احمد جنّتی عطایی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
آلوسی، محمود. 1415ق، تفسیر روح البیان، بیروت: دار الکتب العلمیه.
آمدی، عبد الواحد بن محمد. 1378ش، تصنیف غرر الحکم ودرر الکلم، محقق مصطفی درایتی، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
پاینده، ابوالقاسم. 1382ش، نهج الفصاحه، تهران: دنیای دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد. 1404ق، الصحاح، به کوشش احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1390ش، مفردات الفاظ القرآن، ترجمه حسین خداپرست، چاپ چهارم، تهران: نوید اسلام.
شریف رضی، محمد بن الحسین. 1387ش، نهج البلاغه، لبنان: دار الکتب الاسلامیه.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. 1379ش، اسفاراربعه، چاپ اول، تهران: انتشارات الحیدریه.
طباطبایی، سید محمدحسین. 1374ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. 1389ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: نشر مرتضوی.
طوسى، محمد بن حسن.1420ق، الفهرست، چاپ اول، قم: کتابخانه محقق طباطبائى.
عبدالباقی، محمد فؤاد. ۱۳۶۴ق، معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، تهران: مؤسسه اسماعیلیان.
فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، العین، قم: دار الهجره.
قرشى بنایی، سید على اکبر. 1371ش، قاموسقرآن، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
متقی، علی بن حسام الدین. 1419ق، کنز العمال فی سنین الاقوال والافعال، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمدی ریشهری، محمد. 1389ش، میزان الحکمة، ترجمه حمید رضا شیخی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث.
مصطفوی، حسن. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نجف، محمدمهدی. 1402ق، طب الرضا یا الرسالة الذهبیة، نجف: انتشارات مکتبة الامام الحکیم العامه.
مقالات
اسلامی، سید حسن. 1386ش، «دامنه معنایی حکمت در قرآن، اخلاق و حدیث»، علوم حدیث، شماره 43، صص 57- 29.
برنجکار، رضا. 1379ش، «مفهوم حکمت در قرآن و حدیث»،صحیفه مبین، شماره 4، صص 100- 85.
خسروپناه، عبدالحسین. 1388ش، «چیستیحکمت در قرآن»، مشکوة، شماره 103، صص 36- 12.
شریفی اصفهانی، مهین. 1379ش، «بررسی واژه حکمت در قرآن»، بینات، شماره 25، صص 35- 29.
لیالی، محمد علی. 1393ش، «طبیب باید حکیم باشد»، پرسمان، شماره 140، صص 40- 25.
_||_
The Holy Quran.
Persian
Akhtari, Abbas Ali, (1393), Islamic Education: Principles and Methods, Tehran: Cultural Institute “Munadi-ye Tarbiyat, First Edition.
Rabbani Gulpayegani, Ali, (1381), Logistic Doctrines, Qom: Nasayeh.
Mutahari, Murteza, (1372), Mutual Services of Iran and Islam, Tehran: Sadra.
Mutahari, Murteza, (1379), Collections of Mutahari, Tehran: Sadra, Third Edition.
Makarem Shirazi, Naser and coworkers, (1380), Commentary “Nemuneh”, Tehran: Daar al-Kutub al- Islamiyya.
Arabic
Ibn Shu’ba Harrani, Hasan b. Ali, (1392), Tuhaf ul-Ughul an ‘Al-e Rasoul (p.b.u.th.), Transl. Ahmad Jannati ‘Ataee, Tehran: International Publishing Company.
Ibn Manzur, Muhammad b. Mukram, (1414), Lisan al-‘Arab, Beirut: Daar al-Sadir, Third Edition.
Alusi, Mahmud, (1415), Ruh al-Bayan, Beirut, Daar al-Kutub al-Elmiyya.
Amedi, Abd al-Wahed b. Muhammad, (1378), Ballad “Ghurar al-Hikam and Durar al-Hikam”, studied by Mustafa Derayati, Qom, Islamic Propagations Office.
Payandeh, Abulghasem, (1382), Nahj al-Fasaha, Tehran: Donyaye Danesh (World of Knowledge).
Juhari, Ismael b. Hammad, (1404), Al-Sihah, endeavored by Ahmad Abd al-Ghafur Attar, Beirut: Daar al-Elm lilmollaeen.
Raqib Isfahani, Hussein b. Muhammad, (1390), Mufradat Alfaz al-Quran, Transl. Hussein Khodaparast, Tehran: Nawid Islam, Fourth Edition.
Sharif Razi, Muhammad b. Hussein, (1387), Nahj al-Balaqa, Lebanon: Daar al-Kutub al-Islamiyya.
Sadr al-din Shirazi, Muhammad b. Ibrahim, (1379), Asfaar Arba’a, Tehran: Al-Heydariyya, First Edition.
Tabatabaee, Sayyid Muhammad Hussein, (1374), Al-Mizan fi Tafsir al-Quran, Transl. Muhammad Baqir Musawi Hamedani, Qom: Islamic Publication Office, Fifth Edition.
Tabarsi, Fazl b. Hasan, (1389), Majma’ al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Tehran: Mortazavi, First Edition.
Tusi, Muhammad b. Hasan, (1420), Al-Fehrest, Qom: Tabatabaee Library, First Edition.
Abd al-Baghi, Muhammad Fo’ad, (1364), Mu’jam al-Mufahras li Alfaz al-Quran al-Karim, Tehran: Ismaelian Institute.
Farahidi, Khlil b. Ahmad, (1409), Al- ‘Ayn, Qom, Daar al-Hijra.
Qurashi Banaee, Sayyid Ali Akbar, (1371), Qamus-e Quran, Tehran: Daar al-Kutub al-Islamiya, Fifth Edition.
Muttaqi, Ali b. Hisam al-Din, 1419, Kanz al-Ummal fi Senin al-Aqwal wa l-Af’al, Beirut: Daar al-Kutub al-Elmiyya.
Majlesi, Muhammad Baqir, (1403), Bihar al-Anwar, Beirut: Daar al-Ehya al-Turath al-Arabi.
Muhammadi Reyshahri, Muhammad, (1389), Mizan al-Hikma, Transl. Hamid Reza Sheykhi, Qom: Daar al-Hadith Cultural and Scientific Institute.
Mustafawi, Hasan, (1368), Al-Tahqiq fi Kalemat al-Quran al-Karim, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Najaf, Muhammad Mahdi, (1402), Tebb al-Ridha or Risala al-Zahabiyya, Najaf: Maktaba al-Imam al-Hakim al-‘Amma.
Articles
Eslami, Sayyid Hasan, (1386), The Semantic Domain of Wisdom (Hikma) in Quran, Ethics and hadith, Hadith Sciences, n. 43, 29- 57.
Berenjkar, Reza, (1379), the concept of Wisdom in Quran and Hadith, Sahifa Mobin, n. 4, 85- 100.
Khosropanah, Abd al-Hussein, (1388), the identity of Wisdom in Quran, Mishkat, n. 103, 12- 36.
Sharifi Isfahani, (13790), the Examination of the Word “Wisdom in Quran”, Bayyenat, n. 25, 29- 35.
Layali, Muhammad Ali, (1393), a Doctor Should Be Wise, Porseman, n. 140, 25- 40.