رابطه شفاعت و عدل الهی از دیدگاه برخی محققان معاصر
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیمحسن احتشامی نیا 1 , مریم میناخانی 2
1 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی
کلید واژه:
چکیده مقاله :
شفاعت از مباحث مهم اسلامی است که در قرآن کریم و احادیث معصومین(علیهم السلام) عنایت ویژه‌ای به آن شده است. مسلمانان نیز به طور اجماعی، اصل شفاعت را پذیرفته و از مسلّمات و ارکان عقاید اسلامی به حساب آورده‌اند. آیات و روایات زیادی هم بر عدالت الهی گواهی می‌دهند و به صراحت و اشارت، ذات مقدس او را از ظلم و ستمکاری تنزیه می‌کنند. از نظر اسلام عدل الهی حقیقی است و عدالت از صفاتی است که قطعاً باید خداوند را به آن موصوف نمود. حال در این مجال ضمن بررسی مختصر واژگان شفاعت و عدالت، چگونگی رابطه شفاعت با عدالت خدا بررسی می‌شود، اینکه چه رابطه‌ای میان شفاعت و عدالت الهی وجود دارد؟ آیا درخواست شفاعت به واسطه توسل، که نوعی فضل و کرم و مغفرت و رحمت الهی است، عدل خدا را زیر سؤال می‌برد؟ و آیا با وجود عدل الهی می‌توان امید به شفاعت داشت؟ مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به این نتیجه خواهیم رسید که شفاعت نه‌تنها عدل خدا را نقض نمی‌کند بلکه وجود شفاعت و شرایط استحقاق آن برای برخی افراد، عین عدالت و دادگری حق تعالی است.
Intercession is one of the important subjects in Islam which has been paid attention in Holy Quran and Traditions. Muslims also have accepted the intercession principle and consider it as the basis of Islamic belief. There are many Verses and traditions which are proof of Lord's justice. The present research studies the terms intercession and justice briefly and the relationship between intercession and Lord's justice. Should we be hopeful to intercession beside Lord's justice? The outcome of the study is that not only the intercession does not contravene Lord's justice but also it is obviously the justice and fairness of rights itself.
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
کتب عربی
ابن بابویه، محمد بن علی. 1362ش، الخصال، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن بابویه، محمد بن علی. 1378ق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران: نشر جهان.
ابن بابویه، محمد بن علی. 1398ق، التوحید(للصدوق)، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ابن بابویه، محمد بن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن فارس، احمد بن فارس. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. 1410ق، غرر الحکم ودرر الکلم(مجموعة من کلمات وحکم الامام علی علیه السلام)، قم: دار الکتب الاسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل بیت علیهم السلام.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار القلم.
طباطبائی، سید محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
عبدالباقی، محمدفؤاد. 1372ش، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، تهران: انتشارات اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی(ط- الاسلامیه)، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار، دار احیاء التراث العربی.
نوری، حسین بن محمدتقی. 1408ق، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
کتب فارسی
امینی، محمدعلی. 1390ش، ابعاد شفاعت در قرآن کریم و حدیث همراه پاسخ به شبهات، مشهد: نشر صیانت.
برنجکار، رضا. 1393ش، معرفت توحید و عدل، تهران: مؤسسه فرهنگی نبأ.
خرمشاهی، بهاءالدین. 1381ش، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران: انتشارات دوستان- ناهید.
دشتی، محمد. 1380ش، ترجمه فارسی نهج البلاغه، قم: انتشارات بخشایش.
دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
روحانی، سید محمدکاظم. 1385ش، شفاعت و توسل، قم: دفتر نشر معارف.
روحی، محمد و فیاض بخش، محمدتقی. 1392ش، تفسیر واژگان قرآن کریم برگرفته از تفاسیر مجمع البیان و المیزان، تهران: نشر فردافر.
سبحانی، جعفر. 1354ش، شفاعت در قلمرو عقل و قرآن و حدیث، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
سبحانی، جعفر. 1410ق، منشور جاوید پیرامون شفاعت، توبه، احباط و تکفیر، دار القرآن الکریم.
عمید، حسن. 1357ش، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
قرشی، سید علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قریب، محمد. 1366ش، تبیین اللغات لتبیان الآیات یا فرهنگ لغات قرآن، تهران: انتشارات بنیاد.
قریب، محمد. 1369ش، اصول کافی ترجمه مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی.
مترجمان. 1360ش، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی.
محلاتی، شهربانو. 1389ش، شرح و ترجمه شواهد ربوبیه در مناهج سلوکیه، انتشارات برگ سبز.
مصلح، جواد. 1339ش، فلسفه عالی یا حکمت صدر المتألهین(تلخیص و ترجمه کتاب اسفار)، انتشارات دانشگاه تهران.
مطهری، مرتضی. 1385ش، عدل الهی، تهران: انشارات صدرا.
موسوی خمینی، روح الله. 1378ش، عدل الهی از دیدگاه امام خمینی(ره)(تبیان آثار موضوعی دفتر هفدهم)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی همدانی، سید محمدباقر. 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
هاشم‌زاده هریسی، هاشم. 1360ش، حقایق تحریف شده مسأله شفاعت، قم: دفتر نشر تعالیم اسلام.
مقالات
عربشاهی کریزی، احمد. زمستان 1395، «بررسی عدالت در قرآن کریم در سه محور»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 28.
_||_
The Holy Quran.
Nahj al-Balaghah.
Ibn Babawayi, Mohammad bin Ali, 1413 AH, I Layehzayar al-Faghih, Qom, Islamic Publications Office.
Ibn Babawayi, 1362 Sh, Qom, The Community of Teachers of the Seminary.
Ibn Babawayi, 1398 AH, Al-Tawhid (Llastoukh), Qom, The Community of Teachers of the Seminary.
Ibn Babawayi, 1378 AH, Oyoun Akhbar al-Reza Ali (peace be upon him), Tehran, World News.
Ibn Fars, Ahamdbn Fars, 1404 AH, Mojam Maqayes al-Logha, Qom, School of Ala'alam Aleslami.
Amini, Mohammad Ali, 2011, Dimensions of intercession in the Holy Quran and Hadith, along with answers to ambiguities, Mashhad, Publication of Siyant.
Berenjkar, Reza, 2014, Knowledge of Unity and Justic, Tehran, Neda Cultural Institute.
Tamimi Amadi, Abdolvahhab ebne Muhammad, 1410 AH, Ghorarol Hakam and Dorarolkalem, and I am Allah (collection of words and sentence of Imam Ali (Peace be Upon him), Qom, Darolkotobe al-Islami.
Sobhani, Ja'far, 1354, Intercession in the Realm of Reason and Qur'an and Hadith, Tehran, Darolkotob al-Islam.
Sobhani, Ja'far, 1410 AH, Javid Charter on Intercession, Repentance, Conviction and Takfir، Dar al-Qur'an al-karim.
Hor Ameli, Mohammad ebne. Hassan, 1409 AH, Vasael al-Shi'a, Qom, Al-Bait Institute (PBUH).
Khoramshahi, Baha'eddin, 2002, Encyclopedia of the Quran and Qur'anic Studies, Tehran, Friends Publishing-Nahid.
Dashti, Mohammad, 1380s, Persian translation of Nahj al-Balaghah, Qom, Bakhshayash publishing.
Dehkhoda, Ali Akbar, 1377, Dictionary of Dehkhoda, Tehran, Publishing Institute of Tehran University.
Ragheb Esfahani, Hossein ebne Mohammad, 1412 AH, Mofradat Alfazo al- Quran, Beirut, Dar al-ghalam.
Rouhani, Seyyed Mohammad Kazem, 1385, Shafa'at va Tvasol, Qom, Publishing Education Office.
Roohi, Mohammad and Fayyaz bakhsh, Mohammad Taghi, 1392, Interpretation of the lexicon of the Holy Quran, derived from the interpretations of the Assembly of Al-Bayan and al-Mizan, Tehran, Fardafar publication
Tabretsi, Fazl ebne Hasan, 1372, Majma al-Mizan Fi Tafsir Al-Qur'an, Tehran, Naser Khosrow Publication.
Tabataba'i, Seyyed Mohammad Hossein, 1417, Al-Mizan Fi Tafsir, Al-Quran, Qom, Theological Seminary.
Amid, Hasan, 1357 Shi, Amid dictionary, Amirkabir Publication, Tehran, Iran.
Abdol Baghi, Mohammad Fo'ud, 1372, Al-Moajam al-Mofharas Lalafaz al-Quran al-Karim, Tehran, Islamic Publications.
Ghoreyshi, Seyyed Ali Akbar, 1371, Qamus Quran, Tehran, Dar al-Kotob al-Islamiyah.
Qarib, Mohammad, 1366 AD, Tabeen Alghat Letebian Alayat or Dictionary of Quran, Tehran, Bonyad Publication
Koleyni, Mohammad ebne Yaghoub, 1407 AH, Al-Kafi (Ta-Islamieh), Tehran, Dar al-Kotob al-Islamieh.
Koleyni, Mohammad ebne Yaghoub, 1369, Osul kafi, Mostafavi Translation, Tehran, Islamic Bookstore.
Majlesi, Mohammad Baqer ebne Mohammad Taqi, 1403 BC, Bahar al-Anwar al-Jameh Ledorar Akhbar al-Aemat al- Athar,Dar al-Haya al-Teras al-Arabi.
Translators, 1360s, Translation of Majma al- Bayan Fi Tafsir al-Quran, Tehran, Farahani Publication.
Motahhari, Morteza, 1385, Adl Elahi, Tehran, Sadra Publication.
Mosleh, Javad, 1339, Falsafe Ali or Hekmat Sadr al-Motalhin translation of the Asfar Book, Tehran University Press.
Mahallati, Shahrbanoo, 1389, Explanation and translation of the Rabobite's dar Managehe Solookieh, Barge Sabz Publishing.
Makarem Shirazi, Naser, 1373, The Translation of the Holy Quran, Qom, Dar al-ran Karim (Office of Historical Studies and Islamic Studies).
Mousavi Khomeini, Ruhollah, 1378, Adl Az Didgahe Imam Khomeini (Tebyan Asare Mozue 17th office), Tehran, Institute for Compilation and Publication of the Works of Imam Khomeini (RA).
Hamadani Mousavi, Seyed Mohammad, 1374, The Translation of Tafsir al-Mizan, Qom Seminary Teachers Society.
Nouri, Hossein ebne Mohammad Taqi, 1408 AH, Mostadrek al- Vasael va Mostanbet al- Masael, Qom, Ale beyt (PBUH) Institute.
Hashemzadeh Harrisi, Hashem, 1360 AD, Haghayegh Tahrif shode Masale Shafaat, Qom, Office of the Publishing of Islamic Teachings.
Arabshahi Krizi, Ahmad, Winter, 1395, Review of Justice in the Holy Quran in Three Axes, Quranic Studies Quarterly, seventh year, No. 28.