رابطه حیات طیّبه و قناعت از منظر قرآن و تفاسیر
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیمریم سلگی 1 , زهره السادات نبوی 2 , ابوالفضل سپاهی 3
1 - عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا
2 - عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه اخلاق دانشگاه ادیان و مذاهب قم
کلید واژه:
چکیده مقاله :
راجع به معنای حیات طیبه در میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را با سویه‌های اخروی مانند نعمت بهشت، معرفت الهی و طاعت خداوند تفسیر کرده‌اند و برخی نیز جنبه‌های دنیوی آن مانند قناعت، روزی طیب و رزق روزانه را به عنوان معنای حیات طیبه بر شمرده‌اند. برخی نیز با تفسیر حیات طیبه به مفهومی مانند سعادت، در تعریف آن هر دو سویه دنیوی و اخروی را لحاظ نموده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی از نوع اسنادی انجام شده است؛ پس از بررسی و تحلیل روایات و تفاسیر موجود، نشان می‌دهد که اولاً تعابیر متنوعی که راجع حیات طیبه بیان شده است با یکدیگر قابل جمع می‌باشند و ثانیاً جایگاه ویژه قناعت در این دسته روایات و تفاسیر، گویای آن است که اگرچه قناعت به لحاظ مفهومی متباین از حیات طیبه است اما به لحاظ مصداقی با آن تطابق تام دارد به نحوی که می‌توان قناعت را فصل مقوم و عنصر اصلی حیات طیبه به شمار آورد.
There are conflicts on the pure life meaning between the related interpreters. Some interpret it as paradise’s blessing, Divine recognition and Lord’s obedience; and some consider its worldly aspect such as contentment, pure income and daily bread. Some others also consider both worldly and over worldly concepts by interpreting the pure life as happiness. The present research is descriptive – analytical. By studying and analyzing the existing narrations and traditions, it has resulted out that there are various interpretations about pure life which could be merged and gathered together; and the special situation of contentment shows that not only it is known as the concept of pure life but also is the strong point and the main element of it.
قرآن کریم. ترجمه محمد مهدی فولادوند.
کتب عربی
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان بن محمد. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، اسعد محمد طیب، ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن. 1422ق، زاد المسیر فی العلم التفسیر، عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتب العربی.
ابن عجیبه، احمد بن محمد. 1419ق، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره: نشر دکتر حسن عباس زکی.
ابن عطیر اندلسی، عبدالحق بن غالب. 1422ق، المحر والوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبد الاسلام عبد الشافی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم.1990م، لسان العرب، بیروت: دار الفکر- دار الصادر.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی محمد. 1408ق، روضة الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، جعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
ابوصیان اندلسی، محمد بن یوسف. 1420ق، البحر المحیط، صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر.
بحرانی، هاشم بن سلیمان. 1416ق، البحران فی تفسیر القرآن، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، تهران: بنیاد بعثت.
بغدادی، علاء الدین علی بن محمد. 1415ق، لباب التأویل فی معانی التنزیل، محمدعلی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بغوی، حسین بن مسعود.1420ق، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، انوار التنزیل واسرار التأویل، محمد عبد الرحمن المرعشلی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد. 1418ق، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، شیخ محمدعلی معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم. 1422ق، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حقی بروسوی، اسماعیل. بی تا، روح البیان، بیروت: دار الفکر.
دخیل، علی بن محمد علی. 1422ق، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
درویش، محی الدین. 1415ق، اعراب القرآن وبیانه، سوریه: دار الارشاد.
دشتی، محمد. 1384ش، نهج البلاغه، قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المؤمنین.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1426ق، مفردات ألفاظ القرآن، صفوان عدنان داوودی، قم: طلیعة النور.
زحیلی، وهبة بن مصطفی. 1418ق، التفسیر المنیر فی العقیدةوالشریعة والمنهج، بیروت- دمشق: دار الفکر المعاصر.
زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. 1419ق، ارشاد الإذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سبزواری، هادی بن مهدی. 1368ش، شرح منظومه سبزواری، شارح: محمدعلی گرامی، تهران: اعلمی.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد. 1985م، تفسیر القرآن الکریم بحر العلوم، عبدالرحیم احمد الزقه، بغداد: مطبعة الارشاد.
سیدرضی، ابوالحسن محمد بن حسین. 1330ش، تلخیص البیان عن مجازات القرآن، محمدباقر سبزواری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
شبّر، عبدالله.1410ق، تفسیر القرآن الکریم، قم: دار الهجرة.
شوکانی، محمد بن علی. 1414ق، فتح القدیر، دمشق- بیروت: دار ابن کثیر- دار الکلم الطیبة.
صافی، محمود بن علی. 1418ق، الجدول فی اعراب القرآن، دمشق- بیروت: دار الرشید- مؤسسة الإیمان.
طباطبایی، محمدحسین. 1360ش، رسالة الولایة، قم: مؤسسه اهل البیت(ع)- قسم الدراسات الاسلامیه.
طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبرسی، فضل بن حسن. 1377ش، جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عاملی، ابراهیم. 1360ش، تفسیر عاملی، تهران: انتشارات صدوق.
فخر الدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. 1425ق، کتاب العین، تحقیق مهدی المخزرمی و ابراهیم السامرایی، تهران: اسوه.
فیض کاشانی، ملامحسن. 1415ق، تفسیر الصافی، حسین اعلمی، تهران: انتشارات الصدر.
قرطبی، محمد بن احمد. 1364ش، الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن. 1374ش، رساله قشیریه، ترجمه حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. 1368ش، کنز الدقائق وبحر الغرائب، حسین درگاهی، بی جا: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم. 1367ش، تفسیر قمی، قم: دار الکتاب.
کاشانی، ملا فتح الله. 1423ق، زبدة التفاسیر، قم: بنیاد معارف اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب. 1365ش، اصول کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مراغی، احمد بن مصطفی. بی تا، تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مظهری، محمد ثناء الله. 1412ق، التفسیر المظهری، پاکستان: مکتبة رشدیه.
معلوف، لویس. 1383ش، المنجد فی اللغة، تهران: اسلام.
مکارم شیرازی، ناصر. 1421ق، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب.
میبدی، رشیدالدین احمد بن ابی سعد. 1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، علی اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نووی جاوی، محمد بن عمر. 1417ق، مراح لبید للکشف المعنی القرآن المجید، محمد امین الصناوی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
کتب فارسی
اصفهانی، سیده نصرت امین. 1361ش، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضمت زنان مسلمان.
امام خمینی، روح الله.1380ش، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ثقفی تهرانی، محمد. 1398ق، روان جاوید، تهران: انتشارات برهان.
جعفری، محمدتقی.1360ش، شرح نهج البلاغه، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. 1363ش، تفسیر اثنا عشری، تهران: انتشارات میقات.
شیرازی، سید رضی. 1387ش، زلال حکمت، تهران: اطلاعات.
فرامرز قراملکی، احد. 1385ش، روش شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
قرشی، سیدعلی اکبر. 1377ش، احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
معین، محمد.1380ش، فرهنگ فارسی یک جلدی، تهران: سرایش.
مکارم شیرازی ناصر و جمعی از نویسندگان. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نجفی خمینی، محمدجواد. 1398ق، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.
نراقی، ملا مهدی. 1377ش، علم اخلاق اسلامی، ترجمه جامع السعادت، جلال الدین مجتبوی، تهران: حکمت.
_||_
Quran, Translated By: Muhammad Mahdi Fuladvand.
Ebn Abi Hatam, Abd Al Rahman Ebn Muhammad, Tafsir Al Quran Al Azim, Asa'd Muhammad Tayyeb, Riyaz, 1419.
Ebn Juzi. Abo Al Faraj Abd Al Rahman, Zad Al Masir Fi Al Elm Al Tafsir, Abd Al Razagh Al Mahdi. Beyrut, Dar Al Kotob Al Arabi, 1422.
Ebn Ajibe, Ahmad Ebn Muhammad, Al Bahr Al Madid Fi Tafsir Al Quran Al Majid, Qaherah, Pub: Dr. Hasan Abbas Zaki,1419.
Ebn Atib Andelosi, Abd Al Haq Ebn Ghaleb, Al Mahr O Al Majiz Fi Tafsir Al Ketab Al Aziz, Abd Assalam Shafi Muhammad, Beyrut, Dar Al Kotob Al Elmiyah, 1422.
Ebn Kasir Dameshghi, Esmail Ebn Amr, Tafsir Al Quran Al Azim, Beyrut, Dar Al Kotob Al Elmiyah, Muhammad Ali Beyzun, 1419.
Ebn Manzur, Muhammad Ebn Mokrem, Lesan Al Arab, Beyrut, Dar Al Fekr, Dar Al Sader, 1990.
Abu Sayan Andelosi, Muhammad Ebn Yusef, Al Bahr Al Mohit, Sedghi Muhammad Jamil, Beyrut, Dar Al Fekr, 1420.
Abu Al Fotuh Razi, Husein Ebn Ali Muhammad, Rozah Al Janan Va Ruh Al Janan Fi Tafsir Al Quran, Jafar Yahaghi, Muhammad Mahdi Naseh, Mashhad, Bonyade Pazhuhesh Haye Eslami, 1408.
Bahrani, Hashem Ebn Soleyman, Al Bahran Fi Tafsir Al Quran, Edit: Ghesm Al Derasat Al Eslamiyah Be'sah Institute, Tehran, 1416.
Baghdadi, Alaeddin Ali Ebn Muhammad, Lobab Al Ta'vil Fi Ma'ani Al Tafsir, Muhammad Ali Shahin. Beyrut, Dar A Kotob Al Elmiyah, 1415.
Baghavi, Husein Ebn Mansur, Ma'alem Al Tanzil Fi Tafsir Al Quran, Abd Al Razagh Mahdi, Beyrut, Dar Al Ehya Toras Al Arabi, 1420.
Beyzavi, Abdallah Ebn Omar, Anvar Al Tanzil Va Asrar Al Ta'vi, Muhammad Abd Al Rahman, Beyrut, Dar Al Ehya Toras Al Arabi, 1418.
Sa'alabi, Abd Al Rahman Ebn Muhammad, Javaher Al Hesan Fi Tafsir Al Quran, Sheikh Muhammad Ali Moavaz, Beyrut, Dar Al Ehya Toras Al Arabi, 1418.
Sa'labi Neyshaburi, Abu Eshagh Ahmad Ebn Ebrahim, Al Kashf Va Al Bayan An Tafsir Al Quran, Beyrut, Dar Al Ehya Toras Al Arabi, 1422.
Haghi Borsavi, Esmail, Ruh Al Bayan, Beyrut, Dar Al Fekr, Bi Ta.
Dakhil, Ali Ebn Muhammad Ali, Al Vajiz Fi Tafsir Al Ketab Al Aziz, Beyrut, Dar Al Ta'arof Al Matbuaat, 1422.
Darvish, Mohiyo Ddin, E'rab Al Quran Va Bayaneh, Suria, Dar Al Ershad, 1415.
Dashti, Muhammad, Nahj Al Balaghah, 1om, Amir Al Mumenin Institute, 1384.
Ragheb Esfahani, Husein Ebn Muhammad, Mofradat Alfaz Quran, Safvan Adnan Davoodi, 1om Talia Al Noor, 1426.
Zoheyli, Vahabah Ebn Mostafa, Al Tafsir Al Monir Fi Al Aqidah Va Al Shariah Va Al Manhaj, Beyrut, Dar Al Fekr Al Moaser, 1418.
Zamakhshari, Mahmud, Al Kashaf An Haghaegh Ghavamez Al Tanzil, Beyrut, Dar Al Ketab Al Arabi, 1407.
Sabzevari Najafi, Muhammad Ebn Habib Allah, Ershad Al Azhan Ela Tafsir Al Quran, Beyrut, Dar Al Ta'arof, 1419.
Samarghandi, Nasr Ebn Muhammad Ebn Ahmad, Tafsir Al Quran Al Karim Bahr Al Olum, Abd Al Rahim Ahmad, Baghdad, Matbah Al Ershad, 1985.
Seyyed Razi, Abu Al Hasan Muhammad Ebn Husein, Talkhis Al Bayan An Majazat Al Quran, Muhammad Bagher Sabzevari, Tehran, Pub: Daneshgah Tehran, 1330.
Siyuti, Jalal Al Din, Al Dorar Al Mansur Fi Tafsir Al Ma'sur, Qom, 1404.
Shobbar, Abdallah, Tafsir Al Quran Al Karim, Qom, Dar Al Hijrah, 1410.
Shokani, Muhammad Ebn Ali, Fath Al Ghadir, Beyrut, Dar Ebn Kasir, Dar Al Kalem Al Tayyeb, 1414.
Safi, Mahmud Ebn Ali, Al Jadval Fi E'rab Al Quran, Beyrut, Dar Al Rashid, 1418.
Tabatabayi, Muhammad Husein, Resalah Al Velayah, Qom, Ahl Al Bayt Institute, 1360.
Tabarsi, Fazl Ebn Hasan, Javame' Al Jame', Tehran, Pub: Tehran University, 1377.
Tabarsi, Fazl Ebn Hasan, Majma' Al Bayan Fi Tafsir Al Quran, Tehran, Pub: Naser Khosro, 1372.
Tabari, Abu Ja'far, Muhammad Ebn Jarir, Jame' Al Bayan Fi Tafsir Al Quran, Beyrut, Dar Al Marefah,1412.
Tusi, Muhammad Ebn Hasan, Al Tebyan Fi Tafsir Al Quran, Beyrut, Dar Al Ehya Al Torath Al Eslami, Bi Ta.
Ameli, Ebrahim, Tafsir Ameli, Tehran, Pub: Sadugh, 1365.
Fakhr Al Din Razi, Abu Abdallah Muhammad Ebn Omar, Mafatih Al Ghayb, Beyrut, Dar Al Ehya Al Torath Al Arabi, 1420.
Farahidi, Khalil Ebn Ahmad, Ketab Al Eyn, Mahdi Mokhazrami And Ebrahim Al Samerayi, Tehran, Osveh, 1425.
Feyz Kashani, Mola Mohsen, Tafsir Al Safi, Husein A'lami, Tehran, Pub: Sadr, 1415.
Ghortabi, Muhammad Ebn Ahmad, Al Jame' Al Ahkam Al Quran, Tehran, Pub: Naser Khosro, 1364.
Ghoshayri, Abd Al Karim Ebn Havazan, Resale Ya Ghoshayriyah, Hsan Ebn Ahmad Osmani, Tehran, 1374.
Qomi, Ali Ebn Ibrahim, Tafsir Qomi, Qom, Dar Al Ketab, 1367.
Qomi Mashhadi, Muhammad Ebn Muhammadreza, Kanz Al Daghayegh Va Bahr Al Gharayeb, Husein Dargahi,1368.
Kashani, Mola Fathollah, Zobdah Al Tafasir, Qom, Islamic Knowledge Institute, 1423.
Koleyni, Muhammad Ebn Yaghub, Osul Kafi, Tehran, Dar Al Kotob Al Eslamiyah, 1365.
Maraghi, Ahmad Ebn Mostafa, Tafsir Maraghi, Beyrut, Dar Al Ehya Torath Al Arabi, Bi Ta.
Mazhari, Muhammad Thana Allah, Al Tafsir Al Mazhari, Pakistan, Maktabah Al Roshdiyah, 1412.
Ma'loof, Luis, Al Monjed Fi Al Loghah, Tehran, Islam, 1383.
Makarem Shirazi, Al Amthal Fi Tafsir Ketab Allah Al Monzal, Qom, Imam Ali School, 1421.
Meybodi, Rashid Al Din Ahmad Ebn Abi S'ad, Kashf Al Asrar Va Oddah Al Abrar, Ali Asghar Hekmat, Tehran, Pub: Amir Kabir, 1371.
Nuvi Javi, Muhammad Ebn Omar, Merah Labid Le Kashf Ma'na Al Quran Al Majid, Muhammad Amin Sanavi, Beyrut, Dar Al Kotob Al Elmiyah, 1417.
Imam Khumeyni, Ruh Allah, Sharh Hadith Jonud E Aghl O Jahl, Aghran, 1380.
Isfahani, Seyedeh Nosrat Amin, Makhzan Al Erfan Dar Tafsir Quran, Tehran, Nehzat Zanan Mosalman, 1361.
Saghafi Tehrani, Muhammad, Ravan Javid, Tehran, Pub: Borhan, 1398.
Ja'fari, Muhammad Taghi, Sharh E Nahj Al Balagheh, Tehran, Pub: Farhang Eslami, 1360.
Huseini Shah Abd Al Azimi, Husein Ebn Ahmad, Tafsir Asna Ashari, Tehran, Mighat Pub, 1363.
Shirazi, Seyed Razi, Zolal Hekmat, Muhammad Husein Ayat Allahzadeh Shirazi, Tehran, Ettelalat, 1387.
Faramarz, Gharamaleki, Ahad, Ravesh Shenasi Motale'at Dini Mashhad, 1385.
Ghorashi, Seyed Ali Akbar, Ahsan Al Hadis, Tehran, Besat Institute, 1377.
Moin, Muhammad, Farhang Farsi Yek Jeldi, Tehran, Sorayesh, 1380.
Makarem Shirazi And Some Other Writers, Tafsir Nemuneh, Tehran, Dar Al Kotob Al Islamic, 1374.
Najafi Khomeyni, Muhammad Javad, Tafsir Asan, Tehran, Pub Islamiyyah, 1398.
Naraghi, Mola Mahdi, Elme Akhlagh Islami, Translate Jameh Al Sa'adah, Jalal Al Din Mojtabavi, Tehran, Hekmah, 1377.