موضوعیت یا طریقیت امارات در اعتبار اجتهاد با نگاهی اجمالی به قرآن کریم و روایات

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

مصطفی راشدی ¹ (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
احمدرضا توکلی ² (استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
محمدعلی حیدری ³ (استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/09/16 تاریخ پذیرش : 1399/09/16 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

در میان فقها بحثی وجود دارد که آیا علم قاضی به واقعه از بیرون تأثیری در حکم او می‌تواند داشته باشد یا خیر به این معنا که حتی اگر از رخداد فیمابین دو طرف دعوا به هر نحوی مطلع است باز آنچه برای او حجت است تا بتواند بر اساس آن حکم کند صرفاً امارات تعیین شده از ناحیه شارع است که همانا بینه و اقرار می‌باشد، یا علم قاضی بدون امارات معینه نیز برای صدور حکم حجیت دارد. ثمره این بحث در اعتبار اجتهاد و یا کفایت علم مقلد ممکن است از جهت مناط و ملاک واحد آن، خود را نشان دهد و مفید واقع شود. بررسی امارات(بینه و اقرار) از آن جهت که امری کاملاً تخصصی در حوزه تخصص مجتهد است پس بر فرض اثبات این مطلب که بینه و اقرار در اثبات دعوی و حکم موضوعیت دارد در نتیجه اجتهاد برای قضاوت لازم می‌شود، و در صورتی که بتوانیم اثبات کنیم بینه و اقرار صرفاً طریقیت به واقع دارند پس از هر راهی که واقع برای قاضی منکشف شود قاضی می‌تواند حکم صادر کند، بنابراین اجتهاد لازم نیست.

چکیده انگلیسی:

There is a debate among the jurists as to whether the judge's knowledge of the event can have an external effect on his verdict, in the sense that even if he is aware of the event between the two parties in any way, what is valid for him to rule based on it, is only the hints appointed by the Sharia which are evidence and confession, or the knowledge of a judge without specific hints has the authority to issue a rule. The result of this debate on the validity of ijtihad or the adequacy may show itself and be useful in terms of its single criteria. Since examination of the hints (evidence and confession) is a completely specialized matter in the field of expertise of a mujtahid, then assuming that indication and evidence are relevant in proving a claim and verdict, then ijtihad is necessary for judgment, and if we can prove evidence and confession are only a way to the truth then the truth is revealed to the judge and the judge can issue a verdict, so ijtihad is not necessary.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن ادریس حلی. 1410ق، السرائر، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.

ابن منظور. 1408ق، لسان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ابن‌بابویه، ابوجعفر. ۱۴۰۴ق، مَن لا یحضُرُه الفقیه، ج3، قم: چاپ علی‌اکبر غفاری.

امامی، حسن. 1388ش، حقوق مدنی، ج6، تهران: انتشارات اسلامیه.

انصاری، مرتضی. 1419ق، فرائد الأصول، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

ایمانی، عباس. 1382ش، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، آریان، ج1، تهران: بی نا.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر. 1378ش، مبسوط در ترمینولوژی، ج1و 2، تهران: انتشارات گنج دانش.

الجوهری، اسماعیل. 1407ق، الصحاح تاج اللغة، تحقیق احمد عطار، بیروت: چاپ و نشر دار العلم للملایین.

حرّ عاملی، محمد. 1409ق، وسایل الشیعة، ج 18، تهران: مؤسسه آل بیت(ع).

حلی(علامه)، حسن. 1369ش، تبصرة المتعلمین، قم: کتابفروشی اسلامی.

خوئی، سید ابوالقاسم. 1422ق، المنهاج الصالحین، ج 4، قم: مؤسسه احیاء آثار امام خویی.

خوئی، سید ابوالقاسم. بی تا، مبانی تکملة المنهاج، ج 1 و 2، بیروت: انتشارات دار الزهراء.

ذهنی تهرانی، سید محمد جواد. 1388ش، بیان المراد؛ شرح فارسی اصول الفقه شیخ محمد رضا مظفر، ج3، چ1، تهران: گنجینه ذهنی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1423ق، مفردات الفاظ القرآن، چ 2، قم: انتشارات ذوی القربی.

سنهوری، عبدالرزاق احمد. 1998م، مصادر الحق، ج 2، بیروت: الحلبی الحقوقیه.

شمس، عبدالله. 1385ش، آیین دادرسی مدنی، ج3، تهران: انتشارات دارک.

الطرابلس، عبدالعزیز بن البراج. 1385ش، المهذب، قم: نشر دانش حوزه.

الطوسی، محمد بن الحسن. 1968م، الخلاف فی الفقه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

الطوسی، محمد بن الحسن. بی تا، نهایة، اعداد: علی اصغر مروارید، ج11، بی جا:‌ بی نا.

عاملی، محمد بن مکی(شهید اول). 1385ش، لمعه دمشقیه، ج 1، تهران: خط سوم.

عسگری، ابوهلال. بی تا، الفروق فی اللغة، بیروت: نشر دار الافاق الجدیدة.

عمید، حسن. 1366ش، فرهنگ فارسی عمید، ج1، تهران: امیرکبیر.

فراهیدی، خلیل بن احمد. بی‌تا، کتاب العین، ج 5 و 3، چ 2، قم: نشر هجرت.

فیض کاشانی، محسن بن مرتضی. ٢٠٠٥م، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، به تصحیح علی اکبر غفاری، ج3، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

قریشی، سید علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، ج5، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه.

متین دفتری، احمد. 1348ش، آیین دادرسی مدنی، ج3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

محمد بن احمد. بی‌تا، تهذیب اللغة، ج 9، چ 1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

معین، محمد. بی‌تا، فرهنگ فارسی، ج1، چ7، تهران: انتشارات امیرکبیر.

موسوی البغدادی، سید شریف المرتضی. 1425ق، الإنتصار، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

موسوی الخمینی، روح اله. 1417ق، تحریر الوسیلة، ج 2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

موسوی الخمینی، روح اله. بی تا، انوار الهدایة؛ تعلیقات الکفایة آخوند خراسانی، قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت.

موسوی الگلپایگانی. کتاب القضاء، ج1، کتابخانه دیجیتالی فقاهت.

میرزای قمی. 1357ش، جامع الشتات، تهران: سازمان انتشارات کیهان.

نائینی، میرزا محمد حسین. 1334ش، تنبیه الاُمة وتنزیه الملة، با مقدمه و توضیح سید محمود طالقانی، تهران: شرکت سهامی انتشار.

نجفی، محمدحسن. 1412ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج40، بیروت: مؤسسة المرتضی العالمیة.

الندوی، علی احمد. 1430ق، القواعد الفقهیة، دمشق: نشر دار القلم.

نراقی، احمد. 1417ق، فوائد الأیام، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.

نوری طبرسی، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسایل، بیروت: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث الاسلامی.

هاشمی ‌شاهرودی، سیدمحمود. 1378ش، بایسته‌های فقه جزا، تهران: نشر میزان.

ولایی، عیسی. 1374ش، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول،‌ بی جا:‌ بی نا.

ولیدی، محمد صالح. 1381ش، حقوق جزای اختصاصی جرایم علیه اشخاص، ج2، تهران: امیرکبیر.

 

مقالات

بهره­مند، مهدی و احمدرضا توکلی و محمدهادی مهدوی. 1398ش، «مبانی قرآنی و روایی مسئولیت مدنی قاضی و جریان آن در قوانین موضوعه»، فصلنامه مطالعات قرآنی، ش 38، صص 33-53.