استعارات نهج البلاغه در زمینه حکومت داری با تاکید بر آیات و روایات
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیآرزو اکبری 1 , محمد شریفانی 2 * , حسین مرادی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
2 - دانشیار گروه تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه علامه طباطبایی تهران
3 - استادیار گروه علوم و قرآن و حدیث،واحد زنجان،دانشگاه آزاد اسلامی،زنجان،ایران.
کلید واژه: قرآن کریم, نهج‌البلاغه, استعاره, حکومت, کشورداری, حکمرانی, عدالت.,
چکیده مقاله :
در قرآن کریم و نهج‌البلاغه، پیرامون شیوه حکومت و کشورداری مباحث متنوعی مطرح شده است. در نگاه قرآن، گاهی به شیوه مستقیم و گاه با زبان استعاری، حکومت الهی را بهترین روش اداره جامعه معرفی نموده و حکومتهای غیرالهی را مردود میداند. امام علی (ع) نیز در خطبه‌ها و نامه‌های خود به شیوه‌ای استعاری، مسائل مرتبط با حکمرانی را بیان می‌کند. استعارههای به‌کاررفته در این اثر، نه تنها به‌منظور روشن‌سازی مفاهیم پیچیده استفاده شده‌اند، بلکه به‌عنوان ابزاری برای انتقال دقیق مفاهیم حکمرانی و ارائه الگویی اسلامی از آن عمل می‌کنند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق موضوعی و استراتژی استدلال استعاره‌ای، به بررسی و تبیین استعارههای موجود در نهج‌البلاغه پرداخته و مدل حکمرانی اسلامی از منظر امام علی (ع) را استخراج کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امام علی (ع) در بیان شیوه‌های حکمرانی، از استعاره‌هایی استفاده کرده است که علاوه بر توضیح وظایف حاکم و جامعه، به ارائه تصویری جامع از تعامل میان آن‌ها پرداخته است. استعارههای به‌کاررفته در نهج‌البلاغه، علاوه بر راهگشایی در تفسیر آیات حکمرانی، نشان‌دهنده عمق نگاهی است که امام به مسائل حکومتی و اجتماعی داشته است. این پژوهش با تحلیل این استعاره‌ها، الگویی از حکمرانی اسلامی ارائه می‌دهد که می‌تواند به‌عنوان مبنایی نظری برای مطالعات حکومتی اسلامی در نظر گرفته شود.
In the Holy Qur’an and Nahj al-Balaghah, diverse discussions about governance and statecraft are presented. In the Qur’anic perspective, governance is sometimes addressed directly and at other times metaphorically, portraying divine governance as the best approach to managing society while rejecting non-divine forms of government. Imam Ali (AS) also addresses issues related to governance in his sermons and letters through metaphorical expressions. These metaphors are not only used to clarify complex concepts but also serve as a tool to convey precise ideas of governance and to present an Islamic model of statecraft. This study, employing a thematic research method and a metaphorical reasoning strategy, examines and explains the metaphors found in Nahj al-Balaghah and extracts an Islamic governance model from Imam Ali's (AS) perspective. The results of this research demonstrate that Imam Ali (AS), in describing methods of governance, employs metaphors that not only explain the responsibilities of the ruler and society but also provide a comprehensive depiction of the interaction between them. The metaphors used in Nahj al-Balaghah, besides facilitating the interpretation of verses related to governance, reflect the depth of Imam Ali’s (AS) perspective on governmental and social matters. By analyzing these metaphors, this research offers an Islamic governance model that can serve as a theoretical foundation for Islamic governance studies.
1. قرآن کریم؛ ترجمه فولادوند.
2. نهج‌البلاغه (۱۳۸۵). مترجم محمد دشتی. قم: قدس.
3. آذرنگ، ندا؛ و پیروزی، عبدالله (۱۳۹6). بررسی نقش مردم در حکومت اسلامی و مبانی نظری آن ازدیدگاه امام خمینی، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
4. پورابراهیم، شیرین، (1395)، «بررسی روشهای ترجمه استعارههای مبتنی بر طرح واره حرکتی در نهج البلاغه»؛ پژوهشنامه نهج البلاغه، شماره14.
5. جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن (1991)، اسرار البلاغۀ، تعلیق محمود محمد شاکر، قاهره: مکتبۀ الخانجی.
6. حجازی فرد، سعید (۱۳۹۷). حکمرانی در نهج‌البلاغه. نشست تخصصی شماره ۳ از سلسله‌نشست‌های حکمرانی اسلامی، تهران: مدرسه حکمرانی شهید بهشتی.
7. حسینی، علی، واثق، علی (1393)، حاکمیت خوب و حاکمیت شایسته بر اساس دیدگاه امیرالمؤمنین، اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، س سوم، ش دوم: 7 ـ 28.
8. دانایی فرد، حسن و الوانی، مهدی (1386). "استراتژی استدلال استعاره‌ای در نظریه‌پردازی: شکل‌گیری تئوری جابه‌جایی مدیران دولتی"، فصلنامه مدرس علوم انسانی، س 11، ش 3 : 107 ـ 135.
9. درخشه، جلال؛ و موسوی‌نیا، مهدی (۱۳۹۷). مؤلفه‌های حکمرانی شایسته در سیره حکومتی پیامبر اسلام (ص). دوفصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 9(1)، ۱-۲۸.
10. رفیعی آتانی، عطاءالله (۱۳9۹). معنا و مبنای حکمرانی اسلامی: نخستین نشست از سلسله‌نشست‌های مقدماتی کنفرانس سیاست‌گذاری عمومی و حکمرانی اسلامی. تهران: مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا.
11. شاه‌آبادی، ابوالفضل؛ و جامه‌بزرگی، آمنه (۱۳۹۲). نظریه حکمرانی خوب ازدیدگاه نهج‌البلاغه. نشریه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 1(۲)، ۲.
12. شیخون، محمدالسید (1994)، الاستعارة نشأتها و تطورها، بیروت: دار الهدایة للطباعة و النشر و التوزیع.
13. قائمی‌‌نیا، علیرضا (1399)، استعارههای مفهومی و فضاهای قرآنی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
14. مطهری، مرتضی (۱۳6۸). سِیری در نهج‌البلاغه. قم: صدرا.
15. منتظری، محمد، بهمنی، اکبر، و فتحی زاده، علیرضا. (1397). الگوی حکمرانی خوب از دیدگاه نهج‌البلاغه: گامی در جهت تبیین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. فصلنامه علمی مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، 6(11)، 133-154.
16. نهادی، هادی، و سیاهکالی مرادی، جواد. (1400). بررسی شاخص‌های حکمرانی خوب و حکمرانی شایسته از منظر نهج البلاغه. فصلنامه تخصصی حکمرانی متعالی، 2(2)، 114-139.