تحلیل تجارب مدیران مدارس در به کارگیری سبک های رهبری آموزشی: یک مطالعه کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون
محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی
اصغر نقی پور
1
*
,
قادر رسولی
2
1 - گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
2 - گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
کلید واژه: رهبری آموزشی, رهبری تحول گرا, مدیریت تغییر, مشارکت سازمانی, چالش های مدیریتی, ارتباطات مؤثر,
چکیده مقاله :
این مطالعه با بررسی تجربیات مدیران مدارس در اجرای سبک‌های رهبری آموزشی، عوامل کلیدی مؤثر بر بهبود عملکرد آموزشی را شناسایی می‌کند. روش این پژوهش کیفی (تحلیل مضمون) و مصاحبه های نیمه ساختاریافته با ۱۰ مدیر مدارس در مناطق مختلف ارومیه، که به صورت نمونه گیری تصادفی هدفمند و بر اساس حداقل پنج سال سابقه مدیریتی و تجربه در به کارگیری سبک های رهبری آموزشی انتخاب شده اند، پنج مضمون اصلی استخراج شد: ارتباطات مؤثر و دوسویه، مدیریت تغییر و نوآوری، رهبری تحول گرا و انگیزشی، مشارکت و دموکراسی سازمانی، و چالش ها و مقاومت ها. معیار‌های ورود شامل سابقه مدیریتی، تجربه عملی در رهبری آموزشی و تمایل به همکاری و معیار‌های خروج شامل عدم تجربه کافی، عدم تمایل به مشارکت یا ارائه پاسخ های سطحی بود. یافته ها نشان داد که رهبری تحول گرا با تعیین اهداف شفاف، راهبرد‌های انگیزشی و مأموریت مشترک، هماهنگی آموزشی، مشارکت معلمان و والدین، و کیفیت تدریس را ارتقا می‌دهد. با این حال، موانعی نظیر مقاومت فرهنگی (نگرش های سنتی، آمادگی روانی پایین) و محدودیت های ساختاری (کمبود بودجه، ضعف زیرساخت) اجرای این سبک ها را مختل می‌کنند. این پژوهش با اعتبارسنجی از طریق بازبینی مشارکت‌کنندگان، بررسی همتایان و مثلث‌سازی داده ها تأکید می‌کند که تلفیق راهکار‌های نوین رهبری (تصمیم گیری مشارکتی، پذیرش نوآوری، ارزیابی مستمر) با غلبه بر چالش های سیستمی، بهبود پایدار در محیط آموزشی را ممکن می‌سازد. این مطالعه نقش رهبری انطباق پذیر را در هماهنگی روش های نوین با محدودیت های زمینه ای برای تحول آموزشی برجسته می کند.
This study examines the experiences of school principals in implementing educational leadership styles to identify key factors influencing educational performance improvement. Using a qualitative approach (thematic analysis) and semi-structured interviews with 10 school principals from various regions of Urmia, selected through purposive sampling based on a minimum of five years of managerial experience and practical engagement in educational leadership, five main themes were extracted: effective and reciprocal communication, change management and innovation, transformational and motivational leadership, organizational democracy and participation, and challenges and resistance. Inclusion criteria encompassed managerial experience, practical involvement in educational leadership, and willingness to participate, while exclusion criteria included lack of sufficient experience, unwillingness to participate, or providing superficial responses. The findings indicate that transformational leadership, through setting clear goals, motivational strategies, and a shared mission, enhances educational coordination, teacher and parent participation, and teaching quality. However, barriers such as cultural resistance (traditional attitudes, low psychological readiness) and structural limitations (budget constraints, weak infrastructure) hinder the implementation of these leadership styles. This research, validated through participant review, peer debriefing, and data triangulation, emphasizes that integrating modern leadership strategies (participatory decision-making, innovation acceptance, continuous assessment) while overcoming systemic challenges enables sustainable improvement in the educational environment. The study highlights the role of adaptive leadership in aligning innovative methods with contextual constraints to drive educational transformation.
حسنزاده اصل شیخی، اکرم. (1403). رابطه فرهنگ سازمانی و فرهنگ مشارکتی با برنامهریزی راهبردی در مدیران مدارس شهر تهران. پیشرفتهای نوین در علوم رفتاری، 57(1)، 20-27.
خداداد حسینی، سید حمید و موسوینژاد، سیده اقدس. (1393). شناسایی و اولویتبندی عوامل مؤثر بر ایجاد شایعه سازمانی با استفاده از فنون تصمیمگیری چند شاخصه (مطالعه موردی: شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد آریان (فناپ)). دانشگاه علم و فرهنگ- دانشکده علوم انسانی.
رباطی، مونا، رادفر، مجید و ملکپور، علی. (1401). تبیین جامعهشناختی مقاومت در پذیرش سبک زندگی نوین و هنجارهای رسمی جامعهی ایران (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در سال 1399-1400). سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 4(1)، 279-289.
سلطانقلی، فرزانه، اردلان، محمدرضا، قنبری، سیروس و افضلی، افشین. (1402). آزمون میانجیگری رهبری مربیگرایانه در رابطه فرهنگ مشارکتی مدارس با رفتارهای ناب مدیران مدارس. زمین و منابع، 2(1)، 107-130.
صادقی، علی. (1394). تأثیر رهبری تحولگرا بر بهبود کیفیت آموزشی مدارس و رضایت شغلی معلمان. دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، ایران.
عزتی وند، علیرضا. (1397). رهبری تحول گرا. کنفرانس ملی اندیشههای نوین و خلاق در مدیریت، حسابداری، مطالعات حقوقی و اجتماعی.https://sid.ir/paper/898239/fa
فرهنگی، علی اکبر، عباسپور، عباس و عباچیان قاسمی، رضا. (1392). مطالعهای پیرامون تأثیر فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی بر ساختار سازمانی و عملکرد شرکتهای خدماتی: مورد مطالعه در شرکتهای مهندسین مشاور. مدیریت فناوری اطلاعات، 16(1)، 123-146.
Bass, B. M. (1985). Leadership and performance beyond expectations. Free Press.
Day, C., & Sammons, P., Gorgen, K. (2016). Successful school leadership. Education Development Trust.
Doran, G. T. (1981). There’s a S.M.A.R.T. way to write management’s goals and objectives. Management Review, 70(11), 35-36.
Fullan, M. (2001). Leading in a Culture of Change. Jossey-Bass.
Hallinger, P., & Heck, R. H. (1998). Exploring the principal’s contribution to school effectiveness: 1980–1995. School Effectiveness and School Improvement, 9(2), 157-191.
Harris, A., & Muijs, D. (2018). Improving schools through teacher leadership. Open University Press.
Harris, A., & Spillane, J. (2008). Distributed leadership through the looking glass. British Educational Leadership, Management & Administration Society, 22(1), 31-36.
Krippendorff, K. (2013). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage.
Leithwood, K., & Jantzi, D. (2000). The effects of transformational leadership on organizational conditions and student engagement. Journal of Educational Administration, 38(2), 112-129.
Leithwood, K., Harris, A., & Hopkins, D. (2020). Seven strong claims about successful school leadership revisited. School Leadership & Management, 40(1), 5-22.
Spillane, J. P. (2018). Distributed Leadership. In International Handbook of Educational Leadership. Sage.