الگویابی اسناد کلینی به روایات تفسیری حماد بن عثمان

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

عاطفه زرسازان خراسانی ¹ , مجید معارف ² , مرضیه قدوسی ³

1 - دانشیارگروه علوم قرآن، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
2 - استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، ایران.
3 - دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/06/03 تاریخ پذیرش : 1403/08/20 تاریخ انتشار : 1403/08/21

کلید واژه: حماد بن عثمان, الگویابی, اسناد, کلینی, روایات تفسیری.,

چکیده مقاله :

حماد بن عثمان از اصحاب اجماع و از جمله پر روایت¬ترین راویان روایات تفسیری در کتاب الکافی است. کلینی نیز مانند سایر رجال شناسان  الگو یا سند ثابتی به روایات راوی دارد که کشف آن گام موثری در علم درایه و رجال است. لذا در پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، راويان اولی كه حديث را از حماد بن عثمان گرفته¬اند، معرفی و بررسی شده¬اند. آنگاه الگوی ثابتی كه کلینی به روایات حماد داشته، كشف شده است؛ پس از آن، اين الگوی ثابت با اسناد حدیثی و طرق رجالی مقايسه شده و مشخص گردید نزدیک به نیمی از کل روایات حماد بن عثمان در کتاب «الکافی» را به ترتیب ابن ابی عمیر که بیانگر قدمت سند، حسن بن علی وشاء، ابی نصر بزنطی و یونس بن عبدالرحمان روایت کرده-اند که به نقش پررنگ روات مکتب کوفه و بغداد در تفسیر آیات نسبت به راویان مکتب قم اشاره دارد. بدین سبب الگوی روایات آنها مهمتر از سایر راویان است. علاوه بر آن، بیش از نیمی از الگوهای به دست آمده با طرق رجالیانی چون طوسی مطابقت دارد که افزون بر اعتبار بخشی به روایات، با استناد به آنها کاستی¬های سایر اسناد همچون ارسال، تصحیف و تعلیق نیز برطرف گردید. 

چکیده انگلیسی:

Hammad ibn Othman is one of the Companions of Ijmá and one of the narrators with many narrations of the interpretive narratives in the book al-Kᾱfi. Like other religious scholars, Kolayni also has a fixed model or document for the narrator's narrations, the discovery of which is an effective step in the science of understanding the narration and the narrator. Therefore, in the present research, the first narrators who took the hadith from Hamad ibn Othman have been introduced and examined with a descriptive, analytical and comparative method, then the fixed pattern that Kolayni had to Hamad's narrations has been discovered; after that, this fixed pattern has been compared with the hadith documents and the ways of other biographers, and it was found that almost half of all the narrations of Hamad ibn Othman in the book al-Kᾱfi were narrated by ibn Abi Umayr, Hasan ibn Ali Washa, Abi Nasr Bezanti and Yunus ibn Abdul Rahman, which refers to the strong role of the narrators of the school of Kufa and Baghdad in the interpretation of the verses compared to the narrators of the school of Qom. For this reason, the model of their narrations is more important than other narrators. In addition to that, more than half of the obtained patterns correspond to the methods of rijᾱlis (religious biographers) such as Tusi, which in addition to giving credibility to hadiths, by referring to them the shortcomings of other documents such as irsᾱl, taṣḥῑḥ and ta’lῑq were also removed.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم
آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن(1430ق)، طبقات اعلام الشیعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی
ــــــــــــــــــــــــــــــ.(1403ق)، الذریعه الی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء
اهوازی، حسین بن سعید(1402ق)، الزهد. چاپ غلامرضا عرفانیان، قم: المطبعه العلمیه
ابن بابویه، محمد بن بابویه (1398ق)، التوحید. قم: جامعه مدرسین
ـــــــــــــــــــــــــــ. (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمه. تهران: اسلامیه
ـــــــــــــــــــــــــــ (1378ق)، عیون أخبار الرضا. تهران: نشر جهان
ــــــــــــــــــــــــــــ (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
ــــــــــــــــــــــــــــ (1376ش)، الامالی، تهران: کتابچی
ــــــــــــــــــــــــــــ (1385ش)، علل الشرایع. قم: کتاب فروشی داوری
ابن طاووس، علی بن موسی(1398)، الملاحم و الفتن، قم: بی نا
ــــــــــــــــــــــــــ (بی تا)، قبس من کتاب غیاث سلطان الوری. قم: مدرسة الامام المهدی (ع)
ابن قولویه، جعفر بن محمد(1356ش) کامل الزیارات. نجف اشرف: دارالمرتضویه
برقی، احمد بن محمد بن خالد(1342ش)، رجال البرقی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1371ق). المحاسن. قم: دار الكتب الإسلامیه
تستری، محمد تقی(1410ق)، قاموس الرّجال. قم: بی نا
حر عاملی، محمد بن حسن(1409ق)، وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام
حلّی، حسن بن یوسف (1417ق)، رجال العلامه الحلی. نجف اشرف: دار الذخائر
ــــــــــــــــــــــ (1342ش)، الرجال لابن داوود. تهران: دانشگاه تهران
خویی، ابوالقاسم (بی تا)، معجم رجال الحدیث. بیروت: بی نا
خمینی، روح الله(بی تا)، الطهاره. بی جا، بی نا
سبحانی، جعفر (1423ق)، کلیات فی علم الرجال. قم: دفتر نشر اسلامی
سمعانی، عبدالکریم (1419ق)، الانساب. بیروت: دارالکتب العلمیه
شهید ثانی، زین الدین (1408ق)، الرعایه فی علم الدرایه. تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، قم: مکتبه آیه الله مرعشی نجفی
صفار، محمد بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات. قم: مكتبة آية الله المرعشی النجفی
طوسی، محمد بن حسن (1373ش)، رجال الطوسی. قم: مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجامعة المدرسين بقم المقدسه‏
ـــــــــــــــــــــــ (1420ق)، فهرست كتب الشيعة و أصولهم و أسماء المصنّفين و أصحاب الأصول‏. قم: مكتبة المحقق الطباطبائی
ـــــــــــــــــــــــ (1411ق)، الغیبه. قم: دارالمعارف الاسلامیه
ــــــــــــــــــــــــ (1407ق)، تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیه
ـــــــــــــــــــــــــ (1390ق)، الاستبصار. تهران: دار الکتب الاسلامی
عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی(1390ق)، لسان المیزان. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات
غفاری، علی اکبر(1369ش)، دراسات فی علم الدرایه. تهران: جامعه الامام الصادق ع
غلامعلی، مهدی(1393ش)، سند شناسی احادیث. قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحديث
فیض کاشانی، ملا محسن (1406ق)، الوافی. اصفهان: كتابخانه امام أمير المؤمنين على عليه السلام
کشی، محمد بن عمر (1363ش)، اختیار معرفه الرجال. قم: موسسه آل البیت علیهم السلام
ــــــــــــــــــــ.(1409ق)، اختیار معرفه الرجال، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه
مامقانی، عبدالله (بی تا)، مقباس الهدایه فی علم الدرایه. موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بی تا
معارف، مجید(1377ش)، تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی، تهران: کویر، 1377ش
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الاختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد
ـــــــــــــــــــــ (1413ق)، الامالی. قم: کنگره شیخ مفید
نجاشی، احمد بن علی (1365ش)، رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسين بقم المشرفه‏
نمازی شاهرودی، علی(1414ق)، مستدرکات علم رجال الحدیث. تهران: فرزند مؤلف
آقايی، علی (1385) «تاريخگذاری روايات بر مبنای تحليل اسناد». علوم حديث. شماره 41، 145ـ168.