بررسی جایگاه علی بن عبیدالله و شخصیت رجالی او در تاریخ حدیث شیعه

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

مهدی اکبرنژاد ¹ , مجتبی محمدی انویق ² , محمدرضا هوری ³

1 - استاد، هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه ایلام، ایلام ایران
2 - استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
3 - دانشجو دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/24 تاریخ پذیرش : 1403/08/16 تاریخ انتشار : 1403/08/21

کلید واژه: علی بن عبیدالله, علی صالح, رجال شیعه, مذهب راوی, زیدی مذهب.,

چکیده مقاله :

علی بن عبیدالله از اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) می¬باشد. وی کتابی در باب حج از امام کاظم(ع) روایت کرده است. با توجه به جایگاه علی بن عبیدالله نزد بنی¬هاشم، زیدیان سعی در الصاق او به خود داشته‌اند و از این رو، گزارش‌های تاریخی و رجالی نادرستی درباره زیدی بودن او منتشر کرده‌اند؛ چنانکه همین گزارش‌ها باعث شده است تا علی بن عبیدالله از سوی برخی از رجالیان شیعه به فساد مذهب متهم شود. اشتباه در بیان نام پدر او موجب شده است تا وی در برخی از کتاب‌های حدیثی و رجالی، علی بن عبدالله معرفی شود. پژوهش حاضر در پی آن بوده است تا با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، جایگاه علی بن عبیدالله را در تاریخ حدیث شیعه تبیین کند و پاسخی مستدل به این پرسش دهد که آیا علی بن عبیدالله، چنان که عده زیادی از رجالیون می¬گویند، فساد مذهب داشته است یا خیر؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که ادعای برخی از رجالیون مبنی بر زیدی مذهب بودن علی بن عبیدالله با توجه به قرائن و شواهد متعدّد تاریخی و حدیثی، مردود است؛ به‌گونه‌ای که او نه¬تنها فاسدالمذهب نیست، بلکه در قیام علویون بدون اذن امام دست به کاری نزده و نزدیکان خود را از پیوستن به قیام منع کرده است. وجود نص معتبر از معصوم (ع) مبنی بر بهشتی دانستن او و خانواده‌اش، در کنار ذکر واژگان و عبارات مخصوص رجالی در شأن او، بیانگر جایگاه رفیع و توثیق علی بن عبیدالله نزد شیعه است.

چکیده انگلیسی:

Ali ibn Ubaydullah is a companion of Imam Kᾱẓim (as) and Imam Riḍᾱ (as). He narrated a book on Hajj from Imam Kᾱẓim (as). Considering Ali ibn Ubaydullah’s position among the Bani Hashim, the Zaidiyyah have tried to attach him to them and have therefore published incorrect historical and biographical reports about his being a Zaydi, as these reports have led to Ali ibn Ubaydullah being accused of deviation from the religion by many Shiite biographers. The mistake in stating his father’s name has led to him being introduced as Ali ibn Abdullah in some hadith and biographical books. The present study has sought to explain Ali ibn Ubaydullah’s position in the history of Shiite hadith by using a descriptive-analytical method and to provide a reasonable answer to the question of whether Ali ibn Ubaydullah, as many biographers say, had deviation from the religion or not? The results of the research indicate that the claim of some biographers that Ali ibn Ubaydullah was a Zaydi is rejected, considering numerous historical and hadith evidences; in such a way that he is not only a right believing person, but also did not do anything in the Alawites uprising without the permission of the infallible Imam and forbade his relatives from joining the uprising. The existence of an authentic text from the Infallible Imam (as) regarding him and his family as being in Paradise in the Hereafter, along with the mention of specific biographic words and phrases about him, indicates the high status and approval of Ali ibn Ubaydullah among the Shiites.

منابع و مأخذ:

1. ازهری، محمد بن احمد، (1421ه.ق)، تهذیب اللغۀ، چاپ اول، بیروت، دار إحیا التراث العربی.
2. ابن¬عنبه، احمد بن علی، (1424 ه.ق)، عمدۀ الطالب فی أنساب آل ابی طالب، ریاض، مکتبۀ الجد المعرفۀ.
3. ابن¬اثیر، علی بن محمد، (1385 ه.ش)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر
4. ابن بابویه، محمد بن علی، (1378 ه.ق)، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، نشر جهان.
5. ابن¬منظور، محمد بن مکرم، (1414ه.ق)، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
6. اصفهانی، علی بن حسین، (بی¬تا)، مقاتل الطالبیین، بیروت، دارالمعرفۀ.
7. بخاری، سهل بن عبدالله، (1432ه.ق)، سر السلسلۀ العلویۀ، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
8. بسام، مرتضی، (1426 ه.ق)، زبدۀ المقال من معجم الرجال، بیروت، دار المحجۀ البیضاء.
9. جزائری، عبدالنبی بن سعدالدین، (1418ه.ق)، حاوی الأقوال فی معرفة الرجال، قم، ریاض الناصری.
10. جزائری، نعمت الله، (1427ه.ق)، ریاض الأبرار فی مناقب ائمۀ الأطهار، بیروت، مؤسسۀ التاریخ العربی.
11. حسنی، احمد بن ابراهیم، (1423 ه.ق)، المصابیح، صنعا، مؤسسة الإمام زيد بن علي الثقافية.
12. حلی، حسن بن علی، (1342ه.ق)، الرجال، تهران، دانشگاه تهران.
13. حلی، حسن بن یوسف، (1411ه.ق)، الرجال، نجف، دار الذخائر.
14. حلی، علی بن یوسف، (1408ه.ق)، العدد القویۀ لدفع المخاوف الیومیۀ، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
15. خزاز رازی، علی بن محمد، (1401 ه.ق)، کفایۀ الأثر فی نص أئمۀ إثنی عشر، قم، بیدار.
16. خویی، سید ابوالقاسم، (1372ه.ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی¬جا، بی¬نا.
17. دریاب نجفی، محمود، (1430 ه.ق)، نصوص الجرح و التعدیل دراسة و تقییم، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
18. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، (1407 ه.ق)، البدایۀ و النهایۀ، بیروت، دارالفکر.
19. دهقان پور، زهره، طرفداری، منصور، (1399 ه.ش)، هجرت امام رضا(ع) به ایران و تأثیر آن بر روند مهاجرت علویان در دوره عباسی، فرهنگ رضوی، سال هشتم، شماره 32.
20. ذهبی، محمد بن احمد، (1413 ه.ق)، تاریخ الإسلام، بیروت، دارالکتب العربی.
21. راضی، حسین، (1421ه.ق)، تاریخ علم الرجال و أهمیة رجال النجاشی، بیروت، مؤسسۀ البلاغ.
22. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412 ه.ق)، مفردات ألفاظ قرآن کریم، بیروت، دارالقلم.
23. رفیعی، ناصر، (1402 ه.ش)، وضع حدیث، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی.
24. زمخشری، محمود بن عمر، (1407 ه.ق)، الکشاف، بیروت، دارالکتب العربی.
25. سبحانی، جعفر، (1394 ه.ش)، کلیات علم رجال، ترجمه: علی اکبر روحی و مسلم قلی پور گیلانی، قم، انتشارات عالمه.
26. شامی، یوسف بن حاتم، (1420 ه.ق)، الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم، قم، جامعه مدرسین.
27. شبستری، عبدالحسین، (1361 ه.ق)، أحسن التراجم لأصحاب الإمام موسی الکاظم(ع)، مشهد، المؤتمر العالمي للإمام الرضا(ع).
28. طبرسی، فضل بن حسن، (1372 ه.ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
29. طبری، محمد بن جریر، (1387 ه.ش)، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دارالتراث.
30. طریحی، فخرالدین بن محمد، (1375 ه.ش)، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی.
31. طوسی، محمد بن حسن، (1373 ه.ش)، الرجال، قم، جامعه مدرسین.
32. .....................................، (1414 ه.ق)، الأمالی، قم، دار الثقافۀ.
33. عاملی، زین الدین بن علی، (1408 ه.ق)، الرعایۀ فی علم الدرایۀ، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
34. عبیدلی، محمد بن محمد، (1413 ه.ق)، تهذیب الأنساب و نهایۀ الأعقاب، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
35. عمری، علی بن محمد، (1422 ه.ق)، المجدی فی أنساب الطالبیین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
36. فخررازی، محمد بن عمر، (1409 ه.ق)، الشجرۀ المبارکۀ فی أنساب الطالبیۀ، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
37. فیض کاشانی، محمدمحسن، (1408ه.ق)، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین(ع).
38. کشی، محمد بن عمر، (1401ه.ق)، اختیار معرفۀ الرجال، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
39. کلینی، محمد بن یعقوب، (1429ه.ق)، الکافی، قم، دار الحدیث.
40. مامقانی، عبدالله، (بی¬تا)، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، مطبعۀ المرتضویۀ.
41. ........................، (1411ه.ق)، مقباس الهدایۀ فی علم الدرایۀ، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
42. مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، (1403 ه.ق)، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
43. ....................................................، (1404 ه.ق)، مرآۀ العقول فی شرح أخبار الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیۀ.
44. مجلسی، محمدتقی بن مقصود علی، (1406 ه.ق)، روضۀ المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور.
45. مدیر شانه چی، کاظم، (1393 ه.ش)، درایۀ الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
46. مرشد بالله، یحیی بن حسین، (1429 ه.ق)، الأمالي الأثنینیة، صنعا، مؤسسة الإمام زيد بن علي الثقافية.
47. مروزی، اسماعیل بن حسین، (1409 ه.ق)، الفخری فی أنساب الطالبیین، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
48. معارف، مجید، (1393 ه.ش)، تاریخ عمومی حدیث، تهران، انتشارات کویر.
49. مفید، محمد بن محمد، (1413ه.ق)، الإختصاص، قم، الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد.
50. موسوی اصفهانی، حسن، (1382ه.ش)، ثقات الرواۀ، قم، مؤسسۀ الامام المنتظر.
51. نجاشی، احمد بن علی، (1365ه.ش)، الرجال، قم، جامعه مدرسین.
52. نوری، حسین بن محمدتقی، (1408 ه.ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
53. واقدی، محمد بن عمر، (1410ه.ق)، المغازی، بیروت، مؤسسۀ الاعلمی.
50. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، (بی¬تا)، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر.