شخصیت حدیثی-رجالی «محمد بن عیسی بن عبید» با تاکید بر میراث او در «رجالِ کشّی»

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

کوثر یوسفی نجف آبادی ¹ , حسین ستار ² , روح الله شهیدی ³ , محمد هادی یوسفی غروی ⁴

1 - دانشجوی دکترا علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات، دانشگاه کاشان، ایران.
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات، دانشگاه کاشان، ایران.
3 - استادیار گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات، دانشکدگان فاریابی، دانشگاه تهران، قم. ایران.
4 - استاد حوزه علمیه، پژوهشگر تاریخ، قم. ایران.

تاریخ دریافت : 1403/03/08 تاریخ پذیرش : 1403/03/28 تاریخ انتشار : 1403/03/30

کلید واژه: محمد بن عیسی بن عبید, اختیار معرفه الرجال, محمد بن عمر کشی, ملاک توثیق و تضعیف, بازیابی, مصدر یابی, رجالیان متقدم.,

چکیده مقاله :

از میراث رجالی شیعه تا قبل از قرن 4 اثری باقی نمانده و جز عناوین کتب گزارشی از درون مایه آن‌ها بیان نشده‌است. اندیشه رجالیان متقدم حکایت‌گر ارزیابی‌های رجالی برآمده از حس و تاثیرپذیرفته از نظر امامان نسبت به اصحاب است. محمد بن عیسی بن عبید یکی از دانشیان رجالی نص‌گرای اثرگذاری است که کتاب الرجال وی منبعی برای محمد بن عمر کشی در نگارش کتاب رجال قرار گرفته‌است.این پژوهش برآن است تا با بازیابی میراث حدیثی- رجالی عبیدی در این کتاب و بهره‌گیری از شیوه تحلیل اسناد و یافتن حلقه مشترک و تحلیل محتوا به فهم اندیشه رجالی عبیدی بپردازد.بدین‌روی ملاک توثیق و تضعیف در دو دسته کلی رفتار و گفتار ستایشی یا نکوهشی امام نسبت به راوی و ویژگی‌های راوی قابل بررسی است که میان هر کدام از دسته راویان و به‌کارگیری نوع ملاک‌‌ها ارتباط معناداری ‌است.از مشایخ ضعیف در مسائل اختلافی بهره نگرفته‌است. مناسبات علمی را براختلافات درون فرقه‌ای برتری بخشیده و هرآنچه گردآورده ره‌آورد بهره‌جستن در گستره جغرافیایی مدرسه عراق و نیز آثار مشایخ فطحیه غلات،واقفه و راویان ثقه و ضعیف و نیز آثار غیر مرتبط با رجال همچون نوادر است.

چکیده انگلیسی:

There are no traces left of the Shia chain of narrators (Rijāl) before the 4th century before, and other than the titles of the books, there is no report of their contents. The thought of early Rijāli scholars recount the Rijāli evaluations taken from and influenced by the Imams' opinions about the companions. Mohammad ibn Isa Ubaid is of influential textualist Rijālis whose al-Rijāl used to be a source for Mohammad ibn ʿUmar al-Kashī in authoring his Rijāl. This research is to come to an understanding of Ubaidi's Rijāli thought. Therefore, the criterion for reliance or weakness in the two general groups is complimentary or reproaching reactions of the Imam toward the narrator as well as the latter's characteristics, in each of which group there's a meaningful relationship with the type of the criteria. In disagreement points, it does not contain any weak Rijāli leaders (Mashāyīkh). It has preferred scientific relations to in-sectarian disagreements. Whatever is gathered here is an outcome of a geographical stretch of Iraqi school as well as the works of Fataḥīs, Ghulāt, Wāqifīs and weak and reliable narrators, also works unrelated with Rijāl such as Nawādir.

منابع و مأخذ:

1. ابن بابویه، محمد بن علی، 1376 ش، الامالی، تهران، کتابچی. #
2. ابن بابویه، محمد بن علی، 1413ق، کتاب من لایحضره الفقیه، محقق: غفارى، على اكبر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم. #
3. ابن غضائری، احمد بن حسین، 1380 ش،الرجال لابن الغضائری، محقق: حسینی جلالی، محمد رضا، قم، موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. #
4. احمدوند، عباس، طاوسی مسرور، سعید،1390، «جابربن يزيد جعفی و بررسی اتهام غلو درباره وی» مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش نامه انجمن ایرانی تاریخ، سال دوم، شماره 7، ص 1-24. #
5. آقا بزرگ تهرانی، منزوی تهرانی، 1408ق، محمد حسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، قم، اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه تهران‌. #
6. برقی، احمد بن محمد بن خالد، 1371 ش، المحاسن، محقق: محدث، جلال الدين‏، قم، دارالكتب الإسلامية. #
7. تقی الدین حلی، حسن بن علی، 1342 ش، الرجال، به کوشش: محدث، جلال الدین، تهران، دانشگاه تهران. #
8. توحیدی نیا، روح الله، 1393، واکاوی چگونگی تعامل امام باقر و امام صادق با فرقه بتریه، نشریه تاریخ اسلام، شماره 58، ص 125-154. #
9. حسینی شیرازی،سید علیرضا، لطفی پور، محمد، 1402 ش، محمد بن عیسی بن عبید در آینه پنج گفتار، نشر رود آبی. #
10. حسینی شیرازی،سید علیرضا، لطفی پور، محمد، بهار 1401 ش، «شکل گیری و کارکردهای مرجعیت علمی زراره بن اعین»، نشریه مطالعات قرآن و حدیث سفینه، شماره 74، صفحه 9-46. #
11. حمیری، عبد الله بن جعفر، 1413 ق، قرب الاسناد، قم، مؤسسة آل البيت ‏. #
12. خوئی، سید ابو القاسم، 1372 ش، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا. #
13. رجبی پور، روح الله، 1399 ش، اندیشه‌های کلامی خاندان اعین، قم، دارالحدیث. #
14. زرکلی دمشقی، خیر الدین بن محمود، 1980 م، الأعلام: قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربين و المستشرقين، بیروت، دار العلم للملايين. #
15. سیستانی، محمد رضا، بکاء، محمد (مقرر)، 1437 ق، قبسات من علم الرجال، بیروت، دار المورخ العربی. #
16. شوشتری، محمد تقی، 1410 ق، قاموس الرجال، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم. #
17. شهرستانی، محمد بن عبد الکریم،1363 ش، الملل و النحل، محقق: محمد بدران، قم، الشریف الرضی. #
18. شهیدی، روح الله، 1400 ش، میراث تفسیری محمد بن عیسی بن عبید یقطینی، موسسه انتشاراتی دار الحدیث. #
19. صفار، محمد بن حسن، 1404 ق، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم‏، محقق: كوچه باغى، محسن بن عباسعلى، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي. #
20. طوسی، محمد بن حسن، 1407 ق، تهذيب الأحكام‏، محقق: خرسان، حسن الموسوى‏، تهران، دار الكتب الإسلاميه. #
21. طوسی،محمد بن حسن، 1420 ق، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفين و اصحاب الاصول،محقق:طباطبائی، عبد العزیز، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی. #
22. طوسی، محمد بن حسن، 1427 ق، رجال الطوسی، محقق: قیومی اصفهانی، جواد، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم. #
23. علامه حلی، حسن بن یوسف، 1402 ق، رجال العلامة الحلی، مصحح: بحر العلوم، محمد صادق، قم، الشریف الرضی. #
24. کشی، محمد بن عمر، 1409 ق، رجال الكشي- إختيار معرفة الرجال، به کوشش: طوسی، محمد بن حسن، مصطفوی، حسن، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.‏ #
25. مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، 1416 ق، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث. #
26. مامقانی، عبد الله، بی‌تا، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف اشرف، مطبعه المرتضویه. #
27. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، 1403 ق، بحار الأنوار، محقق: جمعى از محققان‏، بیروت، دار إحياء التراث العربي. #
28. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى‏، 1406 ق، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه( ط- القديمة)، مصحح: موسوى كرمانى، حسين، اشتهاردى، على پناه‏،قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور #
29. مدرسی طباطبایی، سید حسن، 1386 ش، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخست هجری، مترجم: قرائی، سید علی، جعفریان، رسول، نشر مورخ. #
30. مشکور، محمد جواد، 1372 ش، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی. #
31. نجاشی، احمد بن علی، 1365 ش، رجال النجاشی، محقق: شبیری زنجانی، موسی، قم، جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم. #
32. هلالی، سلیم بن قیس، 1405 ق، كتاب سليم بن قيس الهلالي‏، محقق: انصارى زنجانى خوئينى، محمد، قم، الهادى. #
33. یوسفی نجف آبادی، کوثر، ستار، حسین، شهیدی، روح الله، یوسفی غروی، محمد هادی، 1403 ش، «بازیابی میراث رجالی و روایی جبریل بن احمد فاریابی با تاکید بر رجال کشی»، مطالعات فهم حدیث، سال دهم، بهار و تابستان، 33-57#


34. Muhammad Jaafari, Sayyid Husayn, 1996, .Origins and early development of Shia Islam, Qum: The Group of Muslims