قرائات مختلف از تعبیر «ال یاسین» در آیۀ 130 سورۀ صافات و تفاسیر مبتنی بر هر یک از این خوانشها

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

مجید چهری ¹ ()

تاریخ دریافت : 1394/09/24 تاریخ پذیرش : 1394/09/24 تاریخ انتشار : 1394/06/01

کلید واژه: یس, آل یاسین, اختلاف قرائات, زیارت آل یاسین, مصاحف امصار, مصحف ابن مسعود, بنی‌هاشم, لهجۀ مدنی,

چکیده مقاله :

تعبیر ال یاسین فقط یک بار در قرآن کریم در آیۀ 130 سورۀ صافّات آمده است: سَلامٌ عَلیٰ ال یاسین. نه تنها مفهوم این تعبیر، که حتی قرائت صحیح آن در میان مفسران و قاریان مختلف موضوع بحث بوده است. برخی مفسران شیعه، و عمدۀ مفسران عامی مذهب، ال یاسین را تحریری دیگر از اِلیاسین و مترادف با الیاس نبی (ع) دانسته‌اند. این دسته از مفسران قرائنی همچون قرائت مشهور، تعابیر مشابه در زبان عربی، و سیاق آیات را مستند مدعای خویش می‌دانند. از آن سو، برخی از دیگر مفسران شیعه نیز به استناد قرائات و روایاتی، عبارت را آل یاسین خوانده، و مراد از آن را اهل بیت پیامبر (ع) دانسته‌، و این را که یکی از نامهای پیامبر اکرم(ص) یاسین است، مؤید نظر خویش برشمرده‌اند. در مطالعۀ پیش رو بنا داریم با مرور اختلاف نظرهای مفسران، بررسی شواهد قرآنی موجود و قرائات مختلف، مراد از این تعبیر قرآنی را بازشناسیم؛ همچنان که خواهیم کوشید مستندات روایی بحث را نیز، بازخوانی و تبیین کنیم؛ و همچنان که خواهیم کوشید اسباب و علل این اختلاف قرائت و پیامدهای عملی رواج هر یک از آن دو را در فرهنگ اسلامی بازکاویم.

منابع و مأخذ:

علاوه بر قرآن کریم؛

1ـ             ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد، التفسیر، به کوشش اسعد محمد طیب، صیدا، المکتبة العصریه؛

2ـ             ــــــــــــــــــــ الجرح و التعدیل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1371ق/ 1952م.

3ـ             ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی، قم، بعثت، 1417ق.

4ـ             ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، الفتاوی الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1408ق/ 1987م.

5ـ             ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، 1351ق.

6ـ             ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، زاد المسیر، به کوشش محمد بن عبد الرحمن عبدالله، بیروت، دار الفکر، 1407ق/ 1987م.

7ـ             ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق/ 2001م.

8ـ             ابن خالویه، حسین بن احمد، الحجة فی القرائات السبع، به کوشش عبد العال سالم مکرم، بیروت، دار الشروق، 1971م.

9ـ             ابن عبدالسلام، عبدالعزیز، التفسیر، به کوشش عبدالله بن إبراهیم وهبی، بیروت، دار ابن حزم، 1416ق/ 1996م.

10ـ          ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، به کوشش یحیی مختار غزاوی، بیروت، دار الفکر، 1409ق/ 1988م.

11ـ          ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

12ـ          ابن عطیۀ اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، به کوشش عبد السلام عبد الشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1413ق/ 1993م.

13ـ          ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب، به کوشش باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق/ 1997م.

14ـ          ابوعبیده معمر بن مثنی، مجاز القرآن، به کوشش محمد فؤاد سزگین، قاهره/ بیروت، خانجی/ دار الفکر، 1390ق/ 1970م.

15ـ          اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، بیروت، دار الاضواء، 1405ق/ 1985م.

16ـ          استرآبادی، شرف الدین، تأویل الآیات الظاهره، به کوشش محمد باقر موحد ابطحی، قم، مدرسۀ امام مهدی (ع)، 1407ق/ 1366ش.

17ـ          بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان، قم، بعثت.

18ـ          بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم، جامعۀ مدرسین، 1363ش.

19ـ          بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحیح، استانبول، دار الطباعة العامره، 1315ق.

20ـ          بُرسی، رجب، مشارق انوار الیقین، بیروت، اعلمی، 1419ق/ 1999م.

21ـ          ثعلبی، احمد بن محمد، التفسیر، به کوشش ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق/ 2002م.

22ـ          جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دار الساقی، 2001م.

23ـ          حاج منوچهری، فرامرز، «ادریس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد هفتم، تهران، 1375ش.

24ـ          ــــــــــــــــــــ «الیاس»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران، 1380ش.

25ـ          حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل، به کوشش محمد باقر محمودی، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1411ق/ 1990م.

26ـ          حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، 1412ق/ 1370ش.

27ـ          خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق/ 1997م.

28ـ          خلیفة بن خیاط، التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، دمشق/ بیروت، دار القلم/ مؤسسة الرساله، 1397ق.

29ـ          زرندی، محمد، نظم درر السمطین، نجف، 1377ق/ 1958م.

30ـ          زمخشری، محمد بن عمر، الکشاف، قاهره، مصطفی بابی حلبی، 1385ق/ 1966م.

31ـ          سراج، رضا، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، شرکت سهامی طبع.

32ـ          سهیلی، عبدالرحمان بن عبدالله، الروض الانف، به کوشش مجدی منصور شوری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق/ 1997م.

33ـ          شبر، عبدالله، التفسیر، به کوشش حامد حفنی داوود، قاهره، مرتضی رضوی، 1385ق/ 1966م.

34ـ          شهید اول، محمد بن مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، به کوشش رضا مختاری، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1414ق.

35ـ          شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جامعۀ مدرسین، 1419ق.

36ـ          شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409ق.

37ـ          طباطبایی، محمد حسین، المیزان، تهران، اسلامیه.

38ـ          طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی بن عبدالمجید سلفی، موصل، مکتبة العلوم و الحکم، 1404ق/ 1983م.

39ـ          طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، به کوشش محمد باقر خرسان، نجف، مطبعة النعمان، 1386ق/ 1966م.

40ـ          طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل عطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق/ 1995م.

41ـ          طریحی، فخرالدین بن محمد علی، تفسیر غریب القرآن، به کوشش محمد کاظم طریحی، قم، زاهدی.

42ـ          عقیلی، محمد بن عمرو، الضفعاء الکبیر، به کوشش عبد المعطی امین قلعجی، بیروت، المکتبة العلمیه، 1404ق/ 1984م.

43ـ          عهد عتیق.

44ـ          فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، قاهره، المطبعة البهیه.

45ـ          فرات بن ابراهیم کوفی، التفسیر، به کوشش محمد کاظم، تهران، مؤسسۀ چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق/ 1990م.

46ـ          فیض الاسلام، علی‌نقی، ترجمۀ قرآن کریم، تهران.

47ـ          فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، التفسیر الصافی، تهران، صدر، 1416ق/ 1374ش.

48ـ          قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام، به کوشش آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق/ 1963م.

49ـ          ــــــــــــــــــــ شرح الاخبار، به کوشش محمد حسین حسینی جلالی، قم، جامعۀ مدرسین، 1414ق.

50ـ          قاموس الکتاب المقدس، به کوشش بطرس عبد الملک، جون الکساندر طمسن و ابراهیم مطر، بیروت، مکتبة المشعل، 1981م.

51ـ          قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، اسلامیه، 1352ش.

52ـ          قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، به کوشش احمد عبدالعظیم بردونی، قاهره، دار الشعب، 1372ق.

53ـ          قمی مشهدی، محمد، کنز الدقائق، به کوشش مجتبی عراقی، قم، جامعۀ مدرسین، 1407ق.

54ـ          کاشی، فتح الله بن شکر الله، زبدة التفاسیر، به کوشش اسماعیل مهری، قم، مؤسسۀ معارف اسلامی، 1423ق/ 1381ش.

55ـ          کتاب سلیم بن قیس، به کوشش محمد باقر انصاری، بیروت‌، 1400ق‌/1980م‌.

56ـ          مجتبوی، جلال الدین، ترجمۀ قرآن کریم، تهران، حکمت، 1371ش.

57ـ          مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق/ 1983م.

58ـ          محمد بن جعفر مشهدی، المزار، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، قیوم، 1419ق.

59ـ          مختار عمر، احمد و سالم مکرم، عبدالعال، معجم القراءات القرآنیه، کویت، جامعة کویت، 1408ق/ 1988م.

60ـ          مغنیه، محمد جواد، التفسیر الکاشف، بیروت، دار العلم للملائین، 1968م.

61ـ          مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، اسلامیه.

62ـ          مهروش، فرهنگ، «بنی‌هاشم»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد دوازدهم، تهران، 1383ش.

63ـ          نسفی، عبدالله بن احمد، التفسیر، به کوشش مروان محمد شعار، بیروت، دار النفائس، 2005م.

64ـ          واسطی، عبدالله بن عبدالمؤمن، الکنز فی القرائات العشر، به کوشش خالد مشهدانی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1425ق/ 2004م.

65ـ         Jeffery, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Quran, Leiden, Brill, 2007.

+++ پایان مقالۀ پنجم+++