مُنصِّصات بر عموم و خصوص
محورهای موضوعی : تاریخ حدیث
حجت رسولی
1
(
)
یاسر حیدری
2
(
)
کلید واژه: عموم, خصوص, نصّ, شمول, عد مشمول,
چکیده مقاله :
دو عنوان عام و خاص در متون تفسیری، فقهی و ادبی کاربردهای زیادی دارد؛ خاصه این دو اصطلاح اصولی و بلاغی در عبارات مفسران قرآن کریم، فراوان به کار رفته است؛ امری که سبب اصلی آن توجه جدی این عالمان به جایگاه بحث از عام و خاص در تفسیر قرآن کریم است. محققان علوم ادبی در مواردی دریافته‌اند که الفاظ و سیاقاتی وجود دارد که کلام را صریح در یکی از این دو می‌گرداند و احتمالات دیگررا منتفی می‌سازد که از آن در زبان عربی به منصِّص تعبیر می‌شود. می‌توان دوعنوان مُنصِّصات بر عموم و مُنصِّصات بر خصوص را بر این موارد نام نهاد. اگر چه به کرّات محققان به این نکته اشاره کرده‌اند؛ ولی تا کنون هرگز آن را چون بحثی مستقل و دربرگیرندۀ جزئیات مسائلش نکاویده‌اند. تبیین و استقرای موارد آن و ارائه به صورت موضوعی مستقل، ضروری می‌نماید. در این مطالعه به همین منظور کوشش شده است با توجه به آنچه علمای نحو و بلاغت بدان تصریح کرده‌ند و آنچه اشاره نکرده‌ند؛ ولی می‌توان با تأمل در زبان عربی آنها را استقرا کرد، منصصات بر عموم و منصَّصات بر خصوص برای نخستین بار همچون بحثی مستقل ارائه گردد.
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ ابن اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة، بیروت، دارالکتاب العربی، 1427ق/ 2006م.
2ـ ابن عاشور، محمد طاهر بن محمد، التحریر و التنویر، تونس، الدار التونسیة، 1984م.
3ـ ابن عقیل، عبدالله، الشرح علی الفیة بن مالک، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره، دار التراث، 1414ق.
4ـ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش محمد أنس مصطفی الخَنّ، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1422ق/ 2002م.
5ـ ابن مالک، محمد بن عبدالله، شرح الکافیة الشافیة، بیروت، دارصادر، 1427ق.
6ـ ابن هشام، عبدالله بن یوسف، مغنی اللبیب، به کوشش مازن مبارک و محمد علی حمدالله، تهران، مؤسسة الصادق (ع)، 1378ش.
7ـ ابن یعیش، یعیش بن علی، شرح المفصل، تهران، ناصرخسرو.
8ـ ابوالبقاء، أیوب بن موسی، الکلیات، به کوشش عدنان درویش، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1432ق/ 2011م.
9ـ ازهری، خالد بن عبدالله، التصریح علی التوضیح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق.
10ـاسترآبادی، رضی الدین، شرح الکافیة، به کوشش یوسف حسن عمر، تهران، مؤسسة الصادق (ع).
11ـامیر، محمد، الحاشیة علی مغنی اللبیب، قاهره.
12ـأنصاری، زکریا بن محمد، الدرر السنیة، به کوشش ولید بن احمد صالح حسین، دمشق، دار ابن حزم، 1432ق/ 2011م.
13ـتفتازانی، مسعود بن عمر، مختصر المعانی، قم، دارالفکر، 1380ش.
14ـــــــــــــــــــــ التلویح علی التوضیح، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1416ق/ 1995م.
15ـخضری، محمد، الحاشیة علی شرح ابن عقیل، تهران، استقلال، 1363ش.
16ـدرویش، محیی الدین، إعراب القرآن الکریم و بیانه، دمشق، دار الرشاد، 1415ق.
17ـدسوقی، محمد بن عرفة، الحاشیة علی مغنی اللبیب، قم، رضی، 1363ش.
18ـدمامینی، محمد بن ابی بکر، تحفة الغریب، قم، مکتبة الحوزة.
19ـزرکشی، محمد بن عبدالله، معنی لا إله إلا الله، قاهره، دارالإعتصام، 1985م.
20ـزمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، به کوشش خلیل مأمون شیحا، بیروت، دار المعرفة، 1423ق/ 2002م.
21ـسامرائی، فاضل صالح، معانی النحو، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1428ق/ 2007م.
22ـسیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، الإتقان، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1425ق/ 2004م.
23ـــــــــــــــــــــ عقود الجمان فی المعانی و البیان، بیروت، دارالفکر.
24ـــــــــــــــــــــ همع الهوامع، به کوشش عبدالحمید هنداوی، قاهره، المکتبة التوفیقیة.
25ـشوکانی، محمد بن علی، إرشاد الفحول، بیروت، المکتبة العصریة، 1430ق/ 2009م.
26ـصّبان، محمد بن علی، الحاشیة علی شرح الأشمونی، قم، رضی، 1376ش.
27ـطباطبایی، محمد حسین، المیزان، تهران، اسلامیه.
28ـعباس حسن، النحو الوافی، بیروت، دارالمعارف.
29ـغلائینی، مصطفی، جامع الدروس، بیروت، المکتبة العصریة، 1414ق/ 1994م.
30ـقرافی، احمد بن ادریس، العقد المنظوم فی الخصوص و العموم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1421ق/ 2001م.
31ـمجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404ق.
32ـمحلی، محمد بن احمد، التفسیر، ضمن تفسیر الجلالین، بیروت، دارالمعرفة، 1425ق/ 2004م.
33ـــــــــــــــــــــ شرح جمع الجوامع، بیروت، دار الفکر، 1415ق/ 1995م.
34ـبدوی، مخلوف بن محمد، حاشیة علی شرح حلیة الُّلبِّ المصون علی الرسالة الموسومة بالجوهر المکنون فی المعانی و البیان و البدیع، بیروت، دارالفکر.
35ـمشهور بن حسن آل سلمان، الکلمات النیرات فی شرح الورقات، نسخۀ دیجیتال موجود ضمن پایگاه اینترنتی المکتبة الشامله[1]، دسترسی در ژوئن 2015م.
36ـمیدانی، عبدالرحمان بن حسن، البلاغة العربیة أسسها و فنونها و علومها، دمشق/ بیروت، الدار الشامیة/ دار القلم، 1431ق/ 2010م.
هاشمی، احمد، جواهر البلاغة، تهران، مؤسسة الصادق (ع)، 1379ش.